قزاقستان؛ از کپی‌برداری تا پیشتازی در دنیای فناوری

اکوسیستم استارتاپی و استارتاپ های قزاقستان که‌ روزگاری به کپی‌برداری از استارتاپ‌های موفق روسی و چینی مشغول بودند، در سال‌های اخیر توانسته‌اند حضور موفقی در بازارهای بین‌المللی در حوزه‌هایی مثل رباتیک، شبکه و راه‌حل‌های دیجیتال سازمانی داشته باشند.

قزاقستان یکی از کشورهای آسیای مرکزی است که با روسیه و چین هم‌مرز است. این کشور که مساحتی تقریبا 1.6 برابر ایران دارد، نهمین کشور بزرگ دنیا به شمار می‌رود. البته در این کشور فقط ۱۹‌میلیون نفر زندگی می‌کنند و در نتیجه، تراکم جمعیتی بالایی ندارد. قزاقستان منابع طبیعی متعددی مثل نفت و گاز دارد. با این وجود، این کشور نیز به‌دنبال رهایی از اقتصاد نفتی است. به همین دلیل، هیچ تعجبی ندارد که اکوسیستم نوآوری و استارتاپی در این کشور در سال‌های اخیر به‌شدت مورد توجه دولتمردان قرار گرفته است. 

بومی‌سازی استارتاپ‌های موفق دنیا به‌جای سراب سیلیکون ولی

قزاقستان به‌دلیل درآمدهای نفتی و نیز صادرات منابع طبیعی، از درآمد خوبی نسبت به همسایگان برخوردار است. قزاقستان نیز درست همانند برخی دیگر از کشورهای در حال توسعه که درآمدهای بالایی دارند، در ابتدا گرفتار توهم راه‌اندازی سریع اکوسیستمی برای نوآوری شد. دولتمردان قزاق در ابتدا قصد داشتند به کپی‌برداری از سیلیکون‌ولی بپردازند. با این وجود، بررسی‌های بیشتر آنها نشان داد چنین طرح‌هایی اصلا اجرایی نیستند و بهتر است به فکر بومی‌سازی الگوهای موفق دنیا باشند. اما گام نخست برای این کار، آماده‌‌کردن زیرساخت‌های لازم برای توسعه اکوسیستم نوآوری است.

زیرساخت‌های ضروری برای رشد استارتاپ های قزاقستان

وجود زیرساخت‌های ارتباطات دیجیتال از جمله الزامات برای توسعه اکوسیستم استارتاپی به شمار می‌روند. به نظر می‌رسد دولت قزاقستان توجهی جدی به این نکته داشته و تلاش‌های زیادی را در سال‌های اخیر برای توسعه این زیرساخت‌ها به انجام رسانده است. 

بر اساس آخرین آمار موجود، در سال گذشته حدود ۸۶‌ درصد مردم این کشور به اینترنت دسترسی داشتند. همچنین ضریب نفوذ تلفن همراه نیز حدود ۱۳۶‌درصد بود. (هر نفر 1.3 خط تلفن همراه). بر اساس آمار سال ‌۲۰۲۰، بیش از نیمی از مردم این کشور نیز در شبکه‌های اجتماعی آنلاین حضور داشتند. قزاق‌ها یکی از اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان اینترنت در دنیا هستند. میانگین مصرف اینترنت در این کشور در ماه ۴/۴‌گیگابایت اعلام شده است.

قزاقستان اولین کشور در آسیای میانه بود که به سراغ فناوری نسل پنجم مخابرات همراه (5G) رفت. این پروژه از سال‌۲۰۱۸ آغاز شده و البته پوشش این شبکه در سطح قزاقستان در حال افزایش است. این کشور همچنین شبکه ارتباطی دستگاه به دستگاه (M2M) را نیز راه‌اندازی کرده است. این شبکه مخابراتی امکان اتصال گوشی یا سایر دستگاه‌های الکترونیکی به هم را فراهم می‌سازد. بر اساس برنامه دولت قزاقستان، تا سال‌۲۰۲۵ زمینه اتصال ۱۰۰ میلیون دستگاه به هم فراهم می‌شود.

این شبکه کاربرد فراوانی در اینترنت اشیاء (IoT) دارد. با توجه به اینکه بخش‌های قابل‌توجهی از سرزمین قزاقستان از تراکم جمعیتی پایینی برخوردار است ‌یا برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، این شبکه فرصت بسیار خوبی را برای رشد استارتاپ‌ها‌ در این مناطق فراهم می‌سازد. کشاورزی دیجیتال و نیز مدیریت و پایش از راه دور فعالیت‌های مختلف از جمله حوزه‌هایی است که می‌توانند به‌خوبی در این بستر رشد کنند.

تشکیل دولت الکترونیک

نمی‌توان از دولتی که خودش هنوز به شکلی سنتی اداره می‌شود، انتظار تسهیل‌‌ شکل‌گیری اکوسیستمی مبتنی بر فناوری‌های نوین را داشت. به همین دلیل، دولت قزاقستان به طور جدی به فکر دیجیتالی‌کردن ادارات افتاد و حتی بودجه‌ای یک میلیارد دلاری را به این کار اختصاص داد. 

هم‌اکنون، قزاقستان از نظر دولت دیجیتال، جایگاه بسیار خوبی در منطقه و جهان دارد. شاخص توسعه دولت الکترونیکی (EGDI) که توسط سازمان ملل تدوین می‌شود، یکی از بهترین معیارها برای ارزیابی جایگاه کشورها در این زمینه است. در سال ‌۲۰۲۰، قزاقستان جایگاه بیست‌و‌نهم را در میان ۱۹۳ کشور دنیا به خود اختصاص دا‌د که در مقایسه با کشور توسعه‌یافته‌ای مثل کانادا (با جایگاه بیست‌و‌هشتم) رتبه خوبی به شمار می‌رود. گفتنی است متاسفانه ایران جایگاه خوبی در این زمینه ندارد و در این جدول، جایگاه هشتا‌دو‌نهم را در اختیار دارد.

ستون‌های اکوسیستم استارتاپی قزاقستان

در حال حاضر، حدود ۱۵ مرکز رشد و شتاب‌دهنده و نیز چندین مرکز و صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در قزاقستان وجود دارد. با وجود اینکه هنوز هیچ استارتاپ یونیکورنی در این کشور وجود ندارد، اما این مراکز همچنان به حمایت از ایده‌های نو و شرکت‌های نوآور نوپا مشغولند. 

بیشتر استارتاپ‌ های قزاقستان در بازار محلی این کشور به فعالیت می‌پردازند. البته چند تا از این شرکت‌های نوآور توانسته‌اند محصولات خود را به‌ بازارهای منطقه‌ای و حتی جهانی عرضه کرده و به موفقیت‌های قابل‌توجهی نیز دست یابند. 

چوکو: پیشتاز تجارت الکترونیک در قزاقستان

چوکوفمیلی (Chocofamily) بزرگ‌ترین شرکت تجارت الکترونیک در قزاقستان به شمار می‌رود. چوکوفمیلی در واقع یک هلدینگ تجارت الکترونیک است که خدمات مختلفی، از فروش آنلاین محصولات و حمل بار تا فروش بلیت هواپیما را انجام می‌دهد. داستان شکل‌گیری چوکوفمیلی از یک جهت با همه استارتاپ‌های دیگر متفاوت است و آن هم اینکه بررسی روند شکل‌گیری این شرکت می‌تواند تصویر بهتری از وضعیت استارتاپ های قزاقستان ترسیم کند. 

قزاقستان فقط با 2 کشور روسیه و چین هم‌مرز است. با توجه به اینکه هر دوی این کشورها جزو ابرقدرت‌های دنیا به شمار می‌روند، قزاق‌ها نیز خواسته و ناخواسته از این دو الگوبرداری می‌کنند. چوکو نیز در سال‌۲۰۱۱ به عنوان یک استارتاپ حوزه فناوری اطلاعات دقیقا از همین روند پیروی کرد.

3سال عقب‌تر از روسیه

رامیل موخوریاپوف در سال‌۲۰۱۱ در روسیه به تحصیل مشغول بود. در آن سال‌ها، اکوسیستم استارتاپی روسیه به تدریج در حال اوج‌گیری بود. گروپن (وب‌سایت عرضه تخفیف گروهی) به‌شدت در میان جوانان روس محبوب شده بود و استارتاپ روسی دلیوری کلاب (برای تحویل غذا از رستوران به مشتریان) نیز با سرعت زیادی در حال گسترش بود. 

آقای موخوریاپوف در آن زمان به این فکر افتاد که می‌تواند از این استارتاپ‌ها الگوبرداری کرده و آن‌ها را در قزاقستان پیاده کند. او تحصیلش را در روسیه نیمه‌کار رها کرد و به زادگاهش یعنی قزاقستان بازگشت. رامیل موخوریاپوف می‌دانست که قزاقستان در زمینه نوآوری تقریبا 3 سال از روسیه عقب‌تر است. به همین دلیل، هر تحول جدی در این زمینه در روسیه، 3سال بعد در قزاقستان اجرا می‌شود. به این ترتیب اگر زود می‌جنبید، می‌توانست پیشتاز تحول در تجارت الکترونیک در کشورش شود. 

اولین اقدام این کارآفرین قزاق، راه‌اندازی چوکودیلی (Chocodaily) بود که به عرضه محصولات سوپرمارکتی به صورت آنلاین اختصاص داشت. پس از آن به سراغ راه‌اندازی چوکوفود (Chocofood) رفت که یک سرویس تحویل غذا از رستوران به منزل بود. چوکوتراول (Chocotravel) برای فروش بلیت سفر، لنزمارک (Lensmark) برای فروش لنز چشمی و البته آی‌داکتر (iDoctor) به عنوان بانک اطلاعاتی و سامانه رتبه‌دهی به پزشکان از دیگر استارتاپ‌هایی بود که در ادامه راه‌اندازی شد. هم‌اکنون همه این شرکت‌ها تحت برند هلدینگ چوکوفمیلی فعالیت می‌کنند.

چوکوفمیلی: جسور، مبارز و انحصارطلب

موفقیت استارتاپ‌های زیرمجموعه چوکوفمیلی موجب شد بازیگران دیگری نیز وارد میدان شوند اما این هلدینگ در میدان رقابت توانست آنها را شکست دهد یا در برخی موارد نیز آنها را خریداری کرده و یا در خود ادغام کند.  به همین دلیل، هیچ تعجبی ندارد که سهم بازار این هلدینگ از فعالیت‌های مختلف در قزاقستان بسیار بالاست. 

البته این هلدینگ برنامه‌های بلندپروازانه دیگری را نیز در سر می‌پروراند. اولین مقصد، کشورهای آسیای میانه است. این کشورها به دلیل مشابهت‌های فرهنگی و اقتصادی، زمینه خوبی برای فعالیت چوکوفمیلی هستند. پس از آسیای میانه، کشورهای اروپای شرقی و حوزه بالتیک مقصد بعدی چوکوفمیلی تعیین شده‌اند.

الگوبرداری از چین

در سال ۲۰۱۷، چوکوفمیلی اقدام به راه‌اندازی اپلیکیشن راکمت (Rakmet) کرد. واژه «راکمت» در زبان قزاقی به معنای «سپاسگزارم» است. اپلیکیشن راکمت به کاربران امکان می‌دهد با اسکن‌کردن کیوآر کد یک محصول، هزینه آن را به فروشنده بپردازند. 

اما وی‌چت چینی ایده اصلی این استارتاپ را در ذهن مدیران چوکوفمیلی پدید آورد. آن‌ها برای تشویق مردم به استفاده از این اپلیکیشن، بازگشت بخشی از قیمت محصول به حساب کاربر را به عنوان امتیاز استفاده از راکمت عنوان کردند. به این ترتیب، پس از خرید محصول از سوی مشتری، درصدی مشخص از قیمت آن به حساب بانکی مشتری بازگردانده می‌شود.

گذار قزاق‌ها از الگوبرداری

با وجود اینکه بزرگ‌ترین شرکت تجارت الکترونیک قزاقستان با کپی‌برداری از نمونه‌های موفق در 2 کشور همسایه ایجاد شد، چند‌سالی است که شرکت‌های موفقی در این سرزمین شکل گرفتند که نه‌تنها نسخه بومی از یک فناوری مشابه نیستند، بلکه محصولاتی کاملا نوآورانه را به بازارهای جهانی عرضه می‌کنند. با وجود اینکه تعداد این استارتاپ‌های پیشرو در عرصه جهانی محدود است، اما همین پیشتازی، نوید آینده‌ای درخشان را برای جوانان قزاق به همراه دارد.

چشم‌انداز اکوسیستم استارتاپی قزاقستان

اکوسیستم استارتاپی قزاقستان طی چند سال اخیر با رشد قابل‌توجهی روبه‌رو بوده است. فراهم‌شدن زیرساخت‌های لازم برای توسعه دیجیتال و حمایت‌های دولت در قالب تسهیل مقررات کسب‌وکار از جمله اصلی‌ترین دلایل این رشد به شمار می‌روند. 

اما این اکوسیستم با چالش‌های جدی نیز روبه‌روست. جمعیت اندک این کشور موجب شده بازار محلی برای استارتاپ های قزاقستان بسیار محدود باشد. به همین دلیل، فعالان این اکوسیستم چاره‌ای جز فکر‌کردن به بازارهای همسایه و فراتر از آن ندارند. همچنین لزوم تربیت هر چه بیشتر نیروی انسانی محلی برای فعالیت در صنایع مبتنی بر فناوری‌های نو و همچنین تلاش برای جذب سرمایه‌های خارجی خطرپذیر از جمله چالش‌هایی است که در صورت برنامه‌ریزی و اجرای درست، می‌تواند زمینه حرکت سریع‌تر شرکت‌های نوآور در این کشور را فراهم سازد.

معرفی موفق‌ترین استارتاپ های قزاقستان

شروع کار این استارتاپ با راه‌اندازی یک کمپین تامین مالی در پلتفرم ایندیگوگو بود. مدیران این شرکت دستیابی به ۲۵‌هزار دلار سرمایه اولیه از سوی مشتریان علاقه‌مند را هدف قرار داده بودند. اما محصول نومی به قدری جذاب بود که خیلی زود حدود ۱۴۵‌هزار دلار سرمایه در این پلتفرم برای خرید این دستگاه جمع‌آوری شد. در حال حاضر، نومی علاوه بر عرضه این دستگاه به کشورهای مختلف، به کار برای بهبود عملکرد آن مشغول است.