نگاهی به داستان حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از پلی‌استور گوگل

در شماره قبل، آرش جهانگیری، سردبیر هفته‌نامه در یادداشت خود با اشاره به استور جدید هوآوی، به در‌نظر‌نگرفتن توسعه‌دهندگان ایرانی پرداخت و اشاره کرد که این استور با آنکه خود حاصل تحریم این برند چینی گوشی هوشمند از سوی گوگل است، اما باز هم (همچون بقیه استورهای داخلی و خارجی) چندان با ما ایرانی‌ها مهربان نبوده است. این بار اما تیغ استورها بُرنده‌تر از قبل بوده و نوبت تحریم ایران توسط گوگل پلی (استور گوگل) بود تا بعضی نکات قدیمی را که بارها پشت گوش انداخته‌ایم، به ما یادآوری کند.

همه چیز درباره تحریم ایران توسط گوگل پلی

چرا هرجا که میرم، در به روم باز نمیشه؟

فیلیمو، آپارات، بلد و طاقچه؛ این‌ها نام اپلیکیشن‌های ایرانی هستند که طی 2 هفته گذشته با برخورد قهر‌آمیز گوگل مواجه شده و از بزرگ‌ترین استور اندرویدی جهان حذف شدند. این البته اولین‌بار نیست و چند‌ سال قبل نیز علی‌بابا با همین رفتار از سوی گوگل‌پلی مواجه شد. البته که نباید بمب عجیب اپ استور اپل را نیز فراموش کنیم که به یک‌باره تمام اپلیکیشن‌های ایرانی را هدف قرار داد و درِ خود را برای همیشه روی آنها بست.

دلیل حذف شدن اپلیکیشن‌های ایرانی

طبق آنچه روابط عمومی شرکت صبا ایده، مالک اپلیکیشن‌های آپارات و فیلیمو اعلام کرده، آن‌ها 10 روز پیش از حذف، ایمیلی از سوی گوگل‌پلی دریافت کرده‌اند که «عدم امکان استفاده از گوگل‌پلی به دلیل بند 16.5(قوانین مربوط به تحریم) قوانین توسعه‌دهندگان» را به اطلاع آن‌ها رسانده بود. از قرار معلوم، 2 اپلیکیشن طاقچه و بلد نیز چنین ایمیلی دریافت کرده بودند.

قانون 16.5 توافقنامه توسعه‌دهندگان چیست؟

اما بند 16.5 توافقنامه توسعه‌دهندگان چیست؟ در این بند آمده: محصولاتی که روی گوگل‌پلی قرار می‌گیرند، ممکن است مشمول قوانین صادرات، تحریم و مقررات ایالات متحده و دیگر حوزه‌های قضایی باشند. شما (با قرار‌دادن محصول خود در گوگل‌پلی) موافقت می‌کنید که از قوانین کنترل صادرات و تحریم‌ها و مقرراتی تبعیت کنید که شامل موارد زیر است:

• مقررات صادرات وزارت بازرگانی ایالات متحده
• تحریم‌های اقتصادی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده
• مقررات ITAR (ترافیک بین‌المللی سلاح) وضع‌شده توسط وزارت امور خارجه ایالات متحده.

در نتیجه، طبق تحریم‌های یکجانبه‌ای که علیه ایران وضع شده، گوگل تصمیم گرفت این اپلیکیشن‌ها را حذف کند.

دلیل حذف اپلیکیشن روبیکا هم این بود؟

بسیاری از خبرگزاری‌ها در پوشش اخبار مربوط به این برخوردها، به حذف چند هفته پیش اپلیکیشن روبیکا از سوی گوگل‌پلی اشاره کرده و این دو اقدام را در راستای یکدیگر دانسته‌اند. البته با توجه به حواشی که روبیکا برای خود رقم زده بود و احتمال ریپورت‌شدن آن از سوی کاربران ایرانی در گوگل‌پلی، نمی‌توان کاملا هر دو حذف را به یک دلیل دانست.

حمایت نهادهای دولتی از توسعه‌دهندگان ایرانی مجوز نمی‌خواهد

یکی از نکات مهم در چنین ماجراهایی، واکنش نهادهای دولتی، حکومتی، قانونگذار و ناظر است. همان‌هایی که در زمان تصویب قوانین و اضافه‌کردن مجوزی به مجوزهای کسب‌و‌کارها، نه‌تنها فعال که حتی بیش‌فعال هستند، اکنون در حمایت واقعی چه رفتاری از خود نشان می‌دهند؟

صبا‌ایده اما در بیانیه خود به‌درستی از دولت و به طور خاص از وزارت‌های تاثیرگذار طلب حمایت کرد: «از وزارت‌خارجه و وزارت ارتباطات کشور می‌خواهیم با انجام مکاتبه نسبت به این اتفاق واکنش داشته باشند.»

وزارت ارتباطات این اقدام را محکوم کرده و در بیانیه‌ای اعلام کرد: «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، یکجانبه‌گرایی پلتفرم‌های آمریکایی و تحریم ناعادلانه علیه زیست‌بوم فناوری و فضای مجازی کشور را به‌شدت محکوم می‌کند و کمترین پاسخ معقول به تحدید و مسدود‌سازی صورت‌گرفته را توسعه و کاربردی‌شدن همه‌جانبه دستاورد‌های بومی در فضای مجازی می‌داند.»

در این بیانیه به «کمترین پاسخ معقول» اشاره شده که در همان هم، به استورهای جایگزین و بومی می‌پردازد (صیانت؟). اما چندان اشاره‌ای به حل ریشه‌ای این مشکل نمی‌کند. سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، یا همان ساترا نیز در واکنش به اقدام تحریم ایران توسط گوگل پلی، این رفتار را محکوم کرده و گفته که پیگیر این تصمیم خواهد بود. نگاهی که چندان جدید نبوده و قبلا هم با این ادبیات مواجه شده بودیم؛ بدون آن‌که تاثیری از آن ببینیم.

جدال میان توسعه‌دهندگان اپلیکیشن و استورها

جنگ همیشگی

نکته‌ای که در این میان نباید نادیده گرفت، نبرد همیشگی میان استورها و توسعه‌دهندگان در سطوح مختلف است. توسعه‌دهندگان همواره می‌خواهند آزادی عمل بیشتری داشته باشند و استورها نیز همیشه طرفدار انحصار هستند. رفتاری که از اپ استور بارها دیده شد و حتی گاهی کار به دادگاه نیز کشیده شده است. تا جایی که در پرونده اپل و اپیک گیمز، یک حکم تاریخی صادر شد و دادگاه از اپل خواست روش‌های پرداخت جایگزین را به اپ استور خود اضافه کند. البته که هر دو طرف از حکم راضی نیستند و به دنبال تجدیدنظر هستند.

گوگل هم با اتهام انحصارگرایی مواجه شده و طبق اعلام وکلا، اینکه گوگل 30 درصد از سود فروش اپلیکیشن‌ها و تمام نقل‌و‌انتقالات مالی از طریق گوگل‌پلی را به خود اختصاص می‌دهد، سیاست انحصاری ایجاد کرده و توسعه‌دهنده و مصرف‌کننده را به پرداخت مبالغ غیرمنطقی مجبور می‌کند. حتی شرکت‌های بزرگی همچون نت‌فیلیکس، اسپاتیفای و تیندر نیز از این رفتار گوگل‌پلی خسته شده‌اند و نسبت به آن شکایت دارند.

آیا ارتباطی میان تحریم ایران توسط گوگل پلی و طرح صیانت وجود دارد؟

اتفاقی که برای اپلیکیشن‌های ایرانی رخ داد، برای طرفداران طرح صیانت، مصداق بارز قرار‌گرفتن در زمان درست، در مکان درست بود. موافقان، با استناد به این رفتار گوگل‌پلی، بر مواضع پیشین خود تاکید کردند. اما آن‌ها به این نکته دقت نمی‌کنند که اعمال تحریم‌ها از سوی گوگل بر ما، بیش از آنکه لزوم پیاده‌شدن طرح معیوبی همچون صیانت را ثابت کند، عدم تاثیرگذاری اکوسیستم ایران در سطح بین‌المللی را نشان می‌دهد و اتفاقا برعکس، به جای محدود‌کردن خودمان به مرزهایمان، باید بیش از گذشته تلاش کنیم تا در سطح بین‌المللی خود را ثابت کنیم.

نکته‌ای که در سخنان محمدجواد شکوری‌مقدم، مدیرعامل صباایده نیز وجود داشت: «امیدوارم دوستان صیانت‌دوست، حذف اپ‌های آپارات و فیلیمو به دلیل تحریم‌ها از سوی گوگل را دستاویز و مؤید طرح خود نبینند. اگر حرف اکوسیستم داخلی را می‌شنوید و برای ما طرح می‌نویسید، هر دو برایمان آزار‌دهنده و مانع توسعه است. فتأملوا…»

لیست سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی که ایران را تحریم کردند

فقط گوگل‌پلی نیست

مسئله محروم‌شدن از سوی سرویس‌های خارجی، اتفاق جدیدی نیست. سیاهه بلند‌بالایی از سرویس‌های متنوع تخصصی و عمومی هستند که به دلایل مختلف، ما را در لیست سیاه خود قرار داده‌اند: گوگل‌پلی کنسول، فایربیس، اوراکل – شرکت سان، پرایوت استوریج، گیت‌لب – ریپازیتوری، سایت اندروید دولوپرز، داکر، تمام دیپندنسی‌های اندروید، مونگو دی‌بی، نت‌فلیکس، هولو، فمیلی اپل، ای‌بی، سرویس‌های مایکروسافت آژور، آمازون سرویسز، اپ گالری هوآوی، گوگل ادموب، گوگل ادوردز و بایننس بخشی از این فهرست هستند که در نبودشان، اکوسیستم در تلاش است تا خود را سر پا نگه دارد.

این تاریخچه نشان می‌دهد که مدت‌هاست با این روند روبه‌رو هستیم. و جای تعجب دارد که چرا هر بار، تعجب می‌کنیم! از آن مهم‌تر، چرا هیچگاه تلاش نکرده‌ایم که یک بار برای همیشه به صورت ریشه‌ای این مشکلات را حل کنیم؟

چگونه گیت‌هاب از لیست محدودیت‌های گوگل برای ایران خط خورد؟

مورد عجیب گیت‌هاب

گیت‌هاب نیز یکی از مهم‌ترین سرویس‌هایی بود که در اواسط سال ‌2019، برای مدتی خدمات خود را ‌روی کاربران ایرانی بست. اما یک اتفاق عجیب باعث شد بتواند از دولت آمریکا، معافیت تحریمی بگیرد.

ماجرا این بود که کارمند ایرانی یک شرکت اروپایی برای دیدار خانواده به ایران سفر می‌کند و در این سفر، از طریق آی‌پی ایران وارد حساب گیت‌هاب خود شده و در نتیجه، حساب او بسته می‌شود. پس از این اتفاق، سباستین اسلامسکی، مدیر عامل شرکت آلمانی نئوکام واکنش نشان می‌دهد. تا جایی که نت فریدمن در واکنش به او، در توییتر ضمن عذرخواهی، خبر می‌دهد که برنامه‌ریزی‌هایی برای حل این مشکل انجام خواهد شد. در نهایت، این اتفاق به دریافت معافیت تحریمی و از‌سر‌گیری دوباره ارائه خدمات به کاربران ایرانی از سوی گیت‌هاب منتهی می‌شود. در نهایت می‌توان اینگونه دید که می‌شود کارهایی انجام داد، اگر…

استور داخلی، پناه توسعه‌دهندگان پس از تحریم ایران توسط گوگل پلی

خودمان استور داریم (نباشی استور خودمان هست!)

یکی از راه‌حل‌ها برای مواجهه با چنین اتفاقاتی، داشتن استور(های) بومی است که بتوان جایگزین نمونه‌های خارجی مانند گوگل‌پلی باشد. در اکوسیستم خودمان هم (با تمام کاستی‌ها) کافه‌بازار و مایکت را داریم که عملکرد قابل قبولی نیز داشته‌اند؛ این راه‌حل اما درمان کامل نیست زیرا عدم دسترسی به استورهای جهانی مانند گوگل‌پلی، حتی برای خود استورهای ایرانی نیز ضرر است؛ چراکه باعث می‌شود حس رقابت از میان برود و در بلند‌مدت دقیقا به همان انحصارگرایی منجر خواهد شد که اتفاقا همین روزها توسعه‌دهندگان در سراسر جهان در حال مقابله با آن هستند. از سوی دیگر، همین الان هم اتفاقی که روبیکا برای خود رقم زد، یکی از بهترین نشانه‌ها برای این نکته است که ما، آنقدرها رقابت‌کردن را بلد نیستیم و به دلیل نبود عوامل زیادی، از جمله قوانین شفاف و نبود رقبای قدرتمند، هنوز نتوانسته‌ایم فرهنگ رقابت را در اکوسیستم خود جا بیندازیم. کمااینکه تقریبا تنها استراتژی موجود در بازار رقابت، حذف از طریق سرمایه‌گذاری است.

به همین دلیل هم، محروم‌کردن داخلی اپلیکیشن‌های ایرانی نیز باعث می‌شود که اکوسیستم نتواند تعامل و رقابت درستی با دیگر توسعه‌دهندگان داشته باشد و پس از مدتی، اکوسیستم به فضایی ایستا و بی تحرک تبدیل خواهد شد.

در مجموع، با آن‌که استورهای ایرانی تا حدود زیادی توانسته‌اند بار ارائه اپلیکیشن‌ها را به کاربران ایرانی به دوش بکشند. اما این موفقیت نسبی دلیل‌ چشم‌بستن بر استور در ابعاد جهانی گوگل نیست. زیرا به‌خوبی می‌دانیم که زمین بازی مانند گوگل‌پلی، زمینی به غایت بزرگ‌تر و پیشرفته‌تر از فضای ماست و حضور در آن، به سود تمام اکوسیستم است. پس هر تفکری در راستای کنار گذاشتن گوگل‌پلی، نه حتی گل به خودی، بلکه خنجر از پشت است.

تلنگری برای تفکر درباره نقش ایران در اکوسیستم جهانی

نه مهم نیستیم

شاید مهم‌ترین درسی که از این اتفاق‌ها می‌توان گرفت (و خیلی پیش‌ترها نیز فرصت داشتیم که متوجه آن بشویم) این است که برخلاف بسیاری از تفکرات (توهمات)، ما نقش تاثیرگذاری در اکوسیستم جهانی نداریم. این نگاه البته نه از سر تحقیر خود، بلکه برای دیدن واقعیات مسلم است. نکته‌ای که در گزاره بالا جا ماند، این است که «علی‌رغم توان بالا و پتانسیلی که در اکوسیستم ایران وجود دارد» نقش تاثیرگذاری…. به عبارت دیگر، آری ایرانی می‌تواند، اما هنوز نتوانسته و برای توانستن، باید تعامل بسیار بیشتری با جهان بیرون داشته باشد.

دست تنها

اما این تاثیرگذاری صرفا از سوی اکوسیستم به وجود نمی‌آید. بلکه بخش بزرگی از آن، بر دوش روابط سیاسی در سطح بین‌الملل است. در حقیقت، این دولت است که می‌تواند با ایجاد تعامل و روابط سازنده با دیگر کشورها، جایگاهی برای اکوسیستم به وجود بیاورد تا بتواند از پتانسیل‌های خود استفاده کند.

سخن دیگر آنکه، در سفرهای سیاسی در سطح وزیر و ریاست جمهوری، هیاتی از فعالان مختلف تجاری نیز حضور دارند و با همتایان خود در کشور مقصد دیدار کرده و به توافق‌های همکاری می‌رسند. سوال اینجاست که آیا اکوسیستم استارتاپی ایران آیا به آن سطح از توانمندی نرسیده که بتواند یکی از صندلی‌های هواپیمای ریاست جمهوری را متعلق به خود بداند؟