اما در ایران، به‌خصوص خارج از فضای تجاری و در گفتمان مسئولان و سیاستمداران، کمی تعریف آن فرق می‌کند. می‌توان گفت تعریف بومی‌سازی (Localization) در ایران بیشتر به «ملی‌سازی» (Nationalization) شباهت دارد. این فرآیند یک ابزار سیاسی برای انتقال صنایع و دارایی‌ها و از مالکیت خصوصی به مالکیت دولتی است. فرآیند ملی‌سازی بیشتر در مورد صنایعی مانند حمل‌ونقل، بانکداری، انرژی و ارتباطات به‌کار برده می‌شود و اساسا با بومی سازی ایرانی تفاوت دارد. در ایران معمولا وقتی از واژه بومی‌سازی استفاده می‌شود، منظور این است که کنترل و سهم بازار یک صنعت بخصوص (به‌ویژه محصولات وارداتی) به جای تولید کنندگان خارجی در دست دولت باشد. این موضوع به‌خصوص در شرایط تحریم برای سیاستمداران و متولیان بخش صنعت اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
لیست محصولات بومی سازی ایرانی
در سال‌های اخیر به‌دلیل دنبال‌شدن سیاست «خودکفایی» و تلاش برای بی‌نیازی از واردات محصولات و خدمات خارجی، محصولات متعددی تحت عنوان «محصول ملی» رونمایی شده‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
باربی ملی
«باربی» نام عروسک مشهوری است که توسط روث هندلر (1916-2002) طراحی و در سال1959 توسط شرکت اسباب‌بازی‌سازی مشهور متل (Mattel) تولید و روانه بازار شد. هندلر در طی سفری به آلمان با عروسکی به نام «بیلد لیلی» مواجه شد و تصمیم گرفت با الهام از آن عروسکی مشابه را در آمریکا تولید کند و نام آن را «باربی» گذاشت. هدف از تولید هر دو عروسک، استفاده در دنیای فشن و صنعت طراحی لباس بود. بازار فروش عروسک آمریکایی باربی با چنان رشد و موفقیتی روبهرو شد که حدود 5سال بعد از رونمایی آن، شرکت متل حق امتیاز عروسک آلمانی را خرید و تولید آن را متوقف کرد. بیش از یک میلیارد عروسک باربی در بیش از 150 کشور جهان فروش رفته است. علاوه‌بر خود عروسک‌ها، تعداد بی‌شماری محصول تحت نام این برند به فروش می‌رود که آن را به یکی از پرفروش‌ترین محصولات تجاری جهان تبدیل کرده است.
با ورود این عروسک‌ها به ایران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1380 از عروسک‌های «دارا و سارا» رونمایی کرد که جایگزینی برای باربی و مقابله با تاثیرات فرهنگ غربی باشد و کودکان ایرانی را با فرهنگ ایرانی و پوشش‌های محلی اقوام مختلف آشنا کند. همچنین وسایل جانبی گوناگونی مانند لوازم‌التحریر، پوستر و پوشاکی تحت این برند تولید و عرضه شد. برخلاف باربی، این عروسک‌ها ظاهری کودکانه داشتند و پایین‌بودن تیراژ تولید، قیمت نهایی آنها را افزایش می‌داد و کیفیت پایین تولید در کنار وزن زیادی که داشتند، محبوبیت چندانی میان کودکان پیدا نکردند و نتوانستند با عروسک خارجی رقابت کنند.
مطلب پیشنهادی: معرفی ۵ استارتاپ موفق در صنعت مد و فشن
همچنین با افزایش قیمت مواد اولیه تولید آنها، قیمت نهایی محصول حتی بیش‌ازپیش افزایش پیدا کرد و به کالایی لوکس مبدل شد. پس از روبه‌رو‌شدن با چنین چالش‌هایی، مسئولان اساسا قصد رقابت با باربی را انکار کردند. پس از چندی مشخص شد که تولید این عروسک «ملی» به چین سپرده شده و از آن کشور وارد می‌شود. شاید برخی تصور کنند این پروژه موفقیت‌آمیز بوده اما با وجود استقبال ناچیز در بازار کشور و مقایسه آن با محصولات خارجی، نمی‌توان به‌سادگی در مورد آن از صفت «موفق» استفاده کرد؛ حتی با وجود ممنوعیت فروش رقیب خارجی آن.
بومی سازی ایرانی سیستم عامل اندروید
در تیر ماه 98، محمدجواد آذری جهرمی، وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت در حساب توییتری خود از طراحی «اندروید داخلی» توسط دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف خبر داد. هدف از این سیستم عامل مقابله با تحریم‌های گوگل و آزادی کاربران در نصب و استفاده از نرم‌افزارها بوده است. قرار است در این سیستم عامل، نصب و استفاده از نرم‌افزارهای مختلف بدون مزاحمت قابلیت‌های امنیتی گوگل‌پلی (Google Play Protect) و حذف آنها انجام بگیرد. ابوالفضل عمویی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در شهریور ماه 99 اعلام کرد اندروید ایرانی هم‌اکنون در برخی گوشی‌های ایرانی فعال است. با تغییر دولت در سال 1400 سرنوشت توسعه این پروژه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
مطلب پیشنهادی: نگاهی به داستان حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از پلی‌استور گوگل
بومی سازی ایرانی موبایل
اولین تولیدکننده تلفن همراه در ایران شرکت «ارتباط همراه گویا آروند» است که در سال1386 در خرمشهر آغاز به کار کرد و در سال 1390، اولین تلفن هوشمند ایرانی مجهز به سیستم عامل اندروید را تحت برند GLX و جنرال لوکس، رونمایی و روانه بازار کرد. در اخبار و تبلیغات رسانه‌ها، معمولا از این برند به‌عنوان تولیدکننده تلفن همراه هوشمند کاملا ایرانی یاد می‌شود، اما جی‌ال‌ایکس زیرمجموعه یک شرکت چینی به نام زنون گروپ است که خط تولید آن در ایران با نام جنرال‌لوکس توسط شرکت نام‌برده فعالیت دارد. از آنجایی که اصولا تکنولوژی تولید قطعات سخت‌افزاری پیشرفته (مانند پردازنده، نمایشگر و باتری) در ایران وجود ندارد، طراحی و قطعات سخت‌افزاری این موبایل از کمپانی‌های وابسته به این شرکت در تایوان، چین، آمریکا و پاکستان تامین می‌شود و تنها مونتاژ آن در منطقه آزاد اروند در ایران انجام می‌شود.
در سال1399 اخباری منتشر شد که بر اساس آنها شرکت صاایران تحت نام برند «ویرا» قصد ورود به بازار تلفن همراه هوشمند را دارد. پس از مدتی با انتشار تصاویر و مشخصات این گوشی هوشمند توسط آرش کریم‌بیگی (مدیرعامل شاتل موبایل)، مشخص شد که این گوشی، کپی تمام‌قدی از گوشی چینی Ulefone است. بی‌اعتمادی مصرف‌کنندگان به دلیل عدم شفافیت در نحوه تولید و یا بومی سازی ایرانی تلفن‌های هوشمند و قیمت آنها موجب شده که سهم آنها از بازار موبایل ایران به یک درصد هم نرسد.
سیستم عامل ملی
موفقیت و پیشرفت سریع سیستم عامل لینوکس در سال‌های اخیر موجب شده تا رقیب قدرتمندی برای محصولات شرکت‌هایی مانند مایکروسافت باشد. همچنین متن‌باز‌بودن و مزایایی چون محدودیت‌های حقوقی و تجاری کمتر در استفاده و تغییر در کدهای آن، موجب استقبال فراوان توسعه‌دهندگان و برنامه‌نویسان سراسر جهان شده است. همچنین کشورهای زیادی نسخه‌های لینوکس بومی مخصوص خود را تولید کرده‌اند.
در سال 89 رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور در نشستی خبری اعلام کرد که نسخه اولیه سیستم عامل ملی تولید شده و تولید انبوه آن نیازمند حمایت و سرمایه‌گذاری دستگاه‌هایی مانند وزارت صنایع است. پس از 2 سال و در سال 1391 نسخه اولیه این سیستم عامل با نام «زمین» رونمایی شد. مدیر پروژه سیستم عامل زمین در این باره اظهار کرد: در حال حاضر در طرح زمین نسخه اول و بتای محصول سیستم عامل سرور در قالب راهکار مجازی‌سازی، عرضه عمومی شده و در کنار این محصول، زیرساخت‌هایی جهت توسعه سریع نرم‌افزارهای کاربردی و سیستمی مبتنی بر زمین نیز تولید شده و امیدواریم تا پایان سال بخش‌های تکمیلی این پروژه نیز راه‌اندازی شده و کاربران بتوانند از این محصول با اطمینان بیشتر استفاده کنند.»
در واقع، این سیستم عامل ملی فارسی بر مبنای هسته لینوکس و لایسنس‌های متن‌باز آن ساخته شده است. طراحی و پیاده‌سازی محیط گرافیکی آن و بسیاری از نرم‌افزارها و کدهای آن در غرب و کشورهای مختلف انجام شده است. پس از رونمایی فاز اول این سیستم عامل و شروع فاز دوم آن در اردیبهشت ماه 92، خبر جدیدی از روند تولید و پیاده‌سازی این سیستم عامل ملی منتشر نشده است.
مطلب پیشنهادی: هک رشد مرکب نتفلیکس، آمازون و مایکروسافت
رمزارز ملی
در سال‌های اخیر بازار ارزهای دیجیتال در جهان گسترش زیادی داشته است. آمریکا، چین و برخی از کشورهای اروپایی در حال توسعه رمزارزهای دولتی ویژه خود هستند. بازار ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مراکز و صرافی‌های متعددی برای معامله این رمزارزها تاسیس شده است. به دلیل جایگزین‌شدن تدریجی ارزهای دیجیتال با ریال، دولت و بانک مرکزی ایران هم به فکر توسعه رمزارز ملی افتاده‌اند. ابوطالب نجفی، مدیرعامل شرکت خدمات انفورماتیک در این مورد گفت: این ارز دیجیتال به درخواست بانک مرکزی توسط شرکت خدمات انفورماتیک طراحی شده و قرار است در اختیار بانک مرکزی قرار بگیرد. این رمزارز در بستر غیرمتمرکز و بدون نیاز به کنترل نهادی واسط و با پشتوانه ریال عرضه می‌شود.
در مهرماه امسال، رئیس کل بانک مرکزی از راه‌اندازی فاز آزمایشی رمزارز ملی برپایه ریال خبر داد. کشورهای معدودی رمزارز برپایه پول ملی خود را دارند و راه‌اندازی و عرضه آن نیازمند قانونگذاری و مدیریت دقیق است. سهیل نیکزاد، کارشناس حوزه رمزارز و بلاکچین، در گفت‌و‌گو با همشهری گفت: «اگر عنوان «ملی» اشاره به این موضوع داشته باشد که این پول در جایی مشخص قرار است خرج شود و محدوده جغرافیایی مشخصی را برای خرج‌شدن یا تراکنش‌زدن آن در نظر دارد،آن وقت با مفهومی متناقض روبهرو خواهیم بود. چراکه تعریف رمزارز مبتنی بر این است که تا حدودی می‌تواند هویت افراد را ناشناخته نگه دارد. بنابراین عنوان «ملی» برای یک رمزارز نمی‌تواند به محدوده فعالیت رمزارز اشاره کند.»
با توجه به اینکه رمزارزها می‌توانند توسط نهادهای مالی همچون بانک مرکزی تولید شوند، این کارشناس عبارت «رمزارز بانک مرکزی» را جایگزین بهتری برای عبارت «رمزارز ملی» می‌داند. همچنین اضافه می‌کند: «اگر رمزارز بانک مرکزی منتشر شود، دیگر لازم نیست که به تحریم فکر کنیم زیرا این رمزارز به شرطی که شرایط واقعی در آن رعایت شده باشد، در هرجای دنیا می‌تواند تراکنش بخورد و این تراکنش به هیچ شکلی متوقف نمی‌شود.» همچنین گمانه‌هایی برای تولید رمزارز مشابه با پشتوانه نفت یا طلا هم به گوش می‌رسد. به‌هرحال، هرچند موفقیت رمزارزی که پشتوانه آن ارز ضعیفی مانند ریال باشد چندان محتمل به‌نظر نمی‌آید اما در صورت تحقق و موفقیت و نیز استقبال مردم کشور و حتی استفاده بین‌المللی آن، باید دید آیا می‌تواند ارزش پایین ریال را جبران و به اقتصاد کشور کمک کند یا سرنوشتی مانند پروژه‌های «ملی» یادشده خواهد یافت؟
