اکوسیستم استارتاپی افغانستان در گرد و غبار بازگشت طالبان به کدام سو خواهد رفت؟

این‌روزها کمتر کسی را می‌یابیم که از شنیدن اخبار دلخراش افغانستان، آزرده‌خاطر نشود. بازگشت طالبان برای بسیاری از مردم دنیا یادآور خاطرات تجربه چند دهه پیش حاکمیت این گروه بر این کشور جنگ‌زده است. در این میان، یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که ذهن بسیاری از مردم این کشور را به خود مشغول کرده این است که وضعیت پیشرفت‌هایی که طی این یکی دو دهه در افغانستان صورت گرفته، چه خواهد شد. یکی از مهم‌ترین نمودهای پیشرفت افغانستان را باید در اکوسیستم استارتاپی و استارتاپ‌های افغانستان جست.

بررسی استارتاپ‌های افغانستان قبل از بازگشت دوباره طالبان به این کشور

پس از فروپاشی حکومت طالبان، درهای افغانستان یک بار دیگر به روی دنیای نوین باز شد. اقتصاد این کشور پس از مدت‌ها وقفه، روند بهبود خود را از سر گرفت. اما در دنیای امروز، پیشرفت اقتصادی بدون نوآوری، معنایی ندارد. به همین دلیل، شاهد شکل‌گیری اکوسیستمی برای نوآوری نیز در این کشور بودیم که البته بخش قابل‌توجهی از آن به استارتاپ‌ها اختصاص داشت.

پس از فروپاشی طالبان، دانشگاه‌های افغانستان با حمایت چند کشور خارجی توانستند جانی دوباره بگیرند. نه‌تنها بر تعداد رشته‌های دانشگاهی افزوده شد، بلکه تعداد زیادی دانشجو نیز جذب این مراکز شدند. به این ترتیب، یکی از ستون‌های اکوسیستم استارتاپی یعنی نیروی انسانی ماهر به‌تدریج شکل گرفت.

اما نیروی انسانی بدون کمک و راهنمایی و مشخص بودن چارچوب نمی‌تواند به‌تنهایی سودمند باشد. این‌جا بود که چند ستون بعدی این اکوسیستم نیز وارد میدان شدند. ایجاد چندین شتاب‌دهنده در کابل زمینه را برای جذب این نیروها و هدایت آن‌ها در مسیر نوآوری فراهم ساخت. همچنین برگزاری چندین رویداد بین‌المللی نظیر استارتاپ ویکند نیز نقش مهمی در گسترش فرهنگ استارتاپی و البته شناسایی تیم‌های مستعد برای نوآوری در فضای دیجیتالی فراهم سازد.

ایده‌‌های منتخب استارتاپ‌های افغانستان در سطح رقبای بین‌المللی

نگاهی به فهرست برگزیدگان این رویدادها نشان می‌دهد بیشتر طرح‌های شرکت‌کننده و منتخب، بر حل مسائل محلی و بومی تمرکز داشتند که در عمل می‌تواند برگ برنده آنها در رقابت با رقبای بین‌المللی باشد. برای نمونه، یکی از تیم‌های منتخب در یک دوره استارتاپ ویکند کابل، پلتفرمی برای کودکان و نوجوان بااستعداد در زمینه فوتبال به منظور ارتباط موثر آنها با مربیان و باشگاه‌های حرفه‌ای طراحی کرده بود.

پیشرفت ارزش‌آفرینان و کارآفرینان افغانستان در زمینه‌های اقتصادی و ارتباطات

پیوستن افغانستان به سازمان تجارت جهانی (WTO) گام مهم دیگری بود که امکان تبادلات بین‌المللی برای فعالان استارتاپی افغان با سایر نقاط دنیا را فراهم ساخت. گفتنی است ایران هنوز جزو معدود کشورهای دنیاست که به این سازمان نپیوسته. به همین دلیل، از بسیاری از مزایای تبادلات اقتصادی با سایر نقاط دنیا محروم است.

طی تقریبا ۲ دهه‌ای که از فروپاشی حکومت طالبان می‌گذشت، شاهد تقویت زیرساخت‌های ارتباطی در افغانستان هم بودیم. شرکت‌های ملی و بین‌المللی در این کشور توانستند بخش قابل‌توجهی از نواحی را زیر پوشش مخابرات همراه ببرند. اتفاقا همین پوشش مخابرات همراه توانست یک مزیت بزرگ را برای مردم افغانستان به همراه آورد که آن‌هم فراهم‌شدن امکان تبادلات پولی، بدون نیاز به بانک بود.

بسیاری از مناطق این کشور هنوز به بانک دسترسی ندارند. اما یکی از اپراتورهای تلفن همراه این کشور به همراه شرکت معروف وودافون توانست استارتاپی به نام ام-پایسا (M-Paisa) بود. این شرکت که از استارتاپ معروف کنیایی یعنی ام-پسا الهام گرفته بود، به شهروندان افغان امکان می‌داد با استفاده از تلفن همراه، اقدامات مختلفی نظیر انتقال وجه و پرداخت قبوض را انجام دهند و حتی وام‌های خرد دریافت کنند.

اکنون تکلیف وضعیت اکوسیستم استارتاپی افغانستان چه خواهد شد؟

اما سرنوشت اکوسیستم استارتاپی افغانستان به کدام سو می‌رود؟ هنوز مشخص نیست دولت‌های خارجی قرار است چه واکنشی به روی کار آمدن طالبان نشان دهند. آیا این کشور گرفتار تحریم‌های بین‌المللی می‌شود؟ آیا حکومت طالبان امکان تداوم فعالیت اپراتورهای تلفن همراه را می‌دهد؟ آیا شتاب‌دهنده‌ها و مراکز رشد و استارتاپ‌های افغانستان می‌توانند همچنان به کار خود ادامه دهند؟

به نظر می‌‌رسد فعلا پاسخ روشنی برای این پرسش‌ها وجود ندارد. به هر حال، یک چیز مشخص است. و آن‌هم اینکه افغانستان برای پیشرفت اقتصادی، نیاز به تقویت اکوسیستم استارتاپی خود دارد. در غیر این صورت، نه‌تنها این کشور ممکن است با تشدید پدیده فرار مغزها روبه‌رو شود، بلکه پیشرفت اقتصادی صرفا با فروش منابع طبیعی آن به خارجی‌ها امکان‌پذیر خواهد بود. آیا طالبان گزینه دوم را انتخاب می‌کنند؟