می‌خواهیم زنده بمانیم

شماره قبل بود که به مشکل پیش آمده میان استارتاپ‌های حوزه اینشورتک و بانک مرکزی پرداختیم. مشکلی که از بخشنامه بیمه مرکزی آغاز شده و همچنان هم به راه‌حل کاملی نرسیده است. این بار اما از قرار باید به بررسی مشکل بزرگ‌تری بپردازیم که نه‌تنها اینشورتک، بلکه تمام اکوسیستم استارتاپی را مورد هدف قرار داده و نام آن هم ای‌ نماد است! در روزهای گذشته، با انتشار خبر اجباری شدن دریافت ای نماد برای کسب و کار های آنلاین، موجی از واکنش‌های منفی از طرف فعالان اکوسیستم استارتاپی ایران راه افتاد. حتی این نارضایتی‌ها و اعتراض‌ها به یک کمپین با نام می‌خواهیم زنده بمانیم در شبکه‌های اجتماعی ختم شد.

اما نکته خنده‌دار ماجرا که البته از جنس آن خنده‌های تلخ است،این است که ما در هفته‌نامه شنبه درست چهارسال پیش و  در شماره 62  به تاریخ 10 تیر 1396 هفته نامه به موضوع مجوزهای رنگ و وارنگ مورد نیاز برای کسب‌و‌کارهای آنلاین دقیقا با تیتر «می‌خواهم زنده بمانم»پرداخته بودیم. کسب‌و‌کارهایی که به مانند مارهای بازی ماروپله، سنگی جلوی پای نوآوری هستند. و حتی آنها را چندین پله از مسیری که طی کرده‌اند، عقب می‌اندازند. حالا بعد از 3سال برگشته‌ایم به نقطه اول.

یا شاید بهتر این است که بگوییم، مارهای سد راهمان خودشان را به همان جایی رسانده‌‌اند که اکوسیستم استارتاپی خودش را با چنگ و دندان به بالا کشانده است. اما حالا سوال این است که یک اجباری شدن دریافت ای نماد برای کسب و کار ، می‌تواند آنقدر سنگ بزرگی باشد که بازیگران اکوسیستم را با چالش جدی روبه‌رو کند؟

چرا ای‌نماد کشنده است؟

این نکته بر هیچ کس پوشیده نیست که سیستم دولتی و بوروکراتیک ایران یکی از فربه‌ترین دوره‌های خود را می‌گذراند. هر شهروندی که حتی یک بار کلاهش در ادارات دولتی افتاده، سخت بتوان تصور کرد که دوباره به دنبال آن برود.

تا جایی که حتی امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات نیز اذعان داشت که «هر مجوز دولتی به طور طبیعی مانع نوآوری است».

در این روزگاری که چرخ اقتصاد مملکت به سختی می‌چرخد. و داشتن یک کسب‌و‌کار سالم که دست‌کم خودش بتواند هزینه‌های خود را متقبل شود «کار شاق» است، ایجاد دست‌انداز (بخوانید مانع) از سوی نهادهای قانونگذار، قوز بالا قوز است. نهادهایی که هرکدام با نگاه مستقل خود، توقع دارند صاحبان کسب و کارها با پوشیدن کفش آهنین، پله‌های ادارات آنها را بالا و پایین بروند. شاید که فرجی شود و بتوانند کسب و کار خود را سر پا نگاه دارند.

درگاه پرداخت؛ کمترین خواسته کسب و کارهای کوچک

در این میان، مهم‌ترین نکته برای کسب و کارهای آنلاین، مخصوصا برای استارتاپ‌ها و کسب و کارهای کوچک و متوسط و به ویژه خانگی، داشتن یک درگاه پرداخت است. این کمترین توقع آنها از سوی سیستم دولتی و بانکی است. در سال‌های گذشته، با ارائه درگاه پرداخت پرداخت‌یاری، توانسته بودند از خدمات آن استفاده کنند.

اما تصمیم اخیر شاپرک برای الزام دریافت ای نماد از سوی کسب و کارهای آنلاین، می‌تواند تیر خلاصی برای کسب‌و‌کارهای خرد باشد.  نکته جالب توجه اینکه نقطه مشترک میان برخورد بیمه مرکزی و بانک مرکزی، ارائه فرصت کوتاه برای دریافت مجوزهای لازم است که شاید با روحیه چابک اکوسیستم استارتاپی همخوانی داشته باشد. اما به هیچ وجه با فضای حاکم بر ادارات دولتی سنخیتی ندارد.

از سوی دیگر، مهم‌ترین قربانی این تصمیم را می‌توان کسب و کارهای خانگی و کسب و کارهای کوچک مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی دانست.  اینها، یکی از پایه‌های تجارت آنلاین به حساب می‌آیند که اولا یکی از مستعدترین پلتفرم‌ها برای خرده‌فروشی به حساب می‌آیند. (تا جایی‌که مدیرعامل دیجی‌کالا، بزرگ‌ترین رقیب خود را همین خرده‌فروشان شبکه‌های اجتماعی می‌داند). و دوما، باعث کسب تجربه و رشد افراد و ایده‌هایی می‌شوند که می‌توانند خیلی زود خود را به بدنه اکوسیستم استارتاپی تحمیل کنند. پس در حقیقت، با اجباری شدن ای نماد، اکوسیستم ایران به زودی به همان سرنوشتی دچار می‌شود که سرچشمه‌های کارون.

پرداخت یاری در خطر

اکنون پرداخت یاری به بخش جدایی ناپذیری از نقل و انتقالات روزانه کسب و کارهای خرد تبدیل شده است. هرچند این خدمات را بخشی از خدمات متنوع شرکت‌های پرداختی بدانیم، به هر حال بازاری برای این خدمات به وجود آمده که تعدادی از نیروهای بازار کار در آن بخش مشغول به کار هستند. آمار دقیقی از تعداد افرادی که به صورت مستقیم و غیر مستقیم به واسطه خدمات پرداخت یاری، در حال کسب درآمد هستند وجود ندارد.

اکنون سوال اینجاست: در صورت حذف کامل (یا حتی ناقص) پرداخت‌یاری، حاشیه امنیت چند درصد از این نیروها به خطر خواهد افتاد؟ (لازم نیست باز هم به وضعیت بازار کار اشاره کنیم). آیا بانک مرکزی، وزارت صمت یا هر نهاد تصمیم‌گیرنده دیگر، در زمان گرفتن این تصمیم، کوچک‌ترین نگاهی به این بخش از بازار کار داشته‌اند؟

باز هم به نکته‌ای بازمی‌گردیم که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد و آن هم، مسئله ادامه حیات کسب و کارهای خرد است. استارتاپ‌های بزرگ‌تر و پیشروان حوزه فناوری، یا ای نماد دارند. یا آنکه دریافت این مجوز برایشان کار بسیار آسانی است. اما کسب و کاری نوپا، یا خانگی که با سرمایه‌هایی کم و شکننده به دنبال ورود به بازار هستند چطور؟ آیا آنها هم می‌توانند به راحتی، در زمانی کوتاه و بدون مواجه‌ شدن با ضررهای مالی و زمانی، این مرحله را بگذرانند؟

این نکته را شاید نتوان به راحتی در مقیاس شهرهای مرکزی همچون تهران دید. اما یک بومگرد محلی در گوشه‌ای از استان بوشهر که خود را برای فصل پر سفر آماده می‌کند، در برخورد با اولتیماتوم‌های کوتاه مدت با چه مشکلاتی مواجه می‌شود؟ البته که در موارد اینچنینی، تنها انگشت اتهام به سوی دولت نیست. اکوسیستم استارتاپی هم باید تا کنون به گونه‌ای رفتار می‌کرد که نشان بدهد آن کسب و کار خرد در حاشیه ایران، برایش اهمیت دارد.

آیا ای‌نماد گرفتن کار سختی است؟

اگر درگیر دریافت درگاه پرداخت برای وب‌سایت یا اپلیکیشنتان شده باشید، حتما به فکر دریافت ای نماد افتاده‌اید. یا حتی ممکن است چند قدمی هم از این مسیر را رفته باشید. واکنش اکوسیستم به اجباری شدن دریافت ای نماد برای کسب و کار آنقدر شدید و گسترده بود که این سوال در ذهن به وجود می آید که آیا گرفتن ای نماد اینقدر کار سختی است؟ پاسخ کوتاه: آری و خیر.

تا پیش از این نیز بسیاری از کسب‌و‌کارها به دلایل مختلف اقدام به دریافت ای نماد کرده‌اند. اشخاص مختلف، تجربه‌های متفاوتی در برخورد آنلاین و آفلاین با ای‌نماد داشته‌اند.

اگر بخواهیم خیلی راحت بگوییم: دریافت ای نماد تا پیش از این اگر اجباری نبوده، کاملا الزامی بوده است. اما در حقیقت نمی‌توان یک پاسخ دقیق برای این سوال یافت. برای بسیاری، کار چند ساعت بوده و برای برخی، چند هفته. کمااینکه خود بررسی رابط کاربری سایت ای‌نماد و نحوه ارائه خدمات پشتیبانی تلفنی و آنلاین آن، خود درخور یک پرونده تحلیلی است. هم‌چنین  نقدهای بسیار زیادی به آن وارد.

رابطه بین نوع کسب و کار و مسیر دریافت ای‌نماد

به شکلی می توان گفت بسته به نوع کسب و کارتان، شما مسیر سخت و یا آسان‌تری برای دریافت ای نماد دارید. چرا که مجوز ای نماد در دل خود بسته به نوع کسب و کارتان، از شما مجوزهای دیگری می خواهد. و همین کار را برای بسیار سخت و حتی غیرممکن می‌کند.  نکته اما اینجاست که با این حجم از مجوزها و مدارکی که یک کسب و کار نوپا باید دریافت کند، آیا زمان، انرژی، سرمایه و مهم‌تر از همه، انگیزه‌ای برای صاحبان کسب و کار می‌ماند که به تجارت اصلی خود بپردازند؟

ای‌نماد و مجوزهای ریز و درشت اطراف مسیر راه‌اندازی یک کسب و کار، با تمام ویژگی‌های مثبتی که دارند، در طولانی مدت باعث هرچه کندتر شدن اکوسیستم می‌شود. چرا که به خوبی می‌دانیم، چند سال بعد همین قانون‌ها با اصلاحیه‌ها و قوانین متناقض دیگری روبه‌رو خواهند شد.

راه حل اکوسیستم چیست؟

این کشمکش‌ها میان نهادهای قانونگذار و استارتاپ‌ها، اتفاق جدیدی نیست. زیرا در چند دهه اخیر فناوری با سرعت بسیار بالایی پیشرفت کرده و جای خود را میان اقشار جامعه باز کرده و دولت‌ها (در تمام کشورها) نتوانسته‌اند با همان سرعت پا به پای فناوری پیش بیایند.

از این رو، اولین و بهترین تاکتیک را، تلاش برای متوقف‌کردن فناوری دانسته‌اند. اما مدتی زمان برده تا متوجه شوند که نمی‌توان فناوری را متوقف کرد.

ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و اکوسیستم استارتاپی ایران باید بتواند کاری کند که دولت بداند اکوسیستم، نه تنها دشمن دولت نیست بلکه بهترین همراه اوست. بخش‌های مختلف اکوسیستم باید به این نگاه برسند که اگر اتفاقی برای بخشی از این اکوسیستم رخ می‌دهد و اگر برای مثال، فین‌تک خود را در مواجهه با دریافت یک مجوز جدید می‌بیند، دیگر بخش‌های اکوسیستم باید نسبت به این سختی واکنش نشان دهند. زیرا ممکن است خود با اتفاق مشابهی مواجه شوند.

نقش اکوسیستم استارتاپی کشور

اکوسیستم استارتاپی می‌تواند با ایجاد یک ساختار منطقی و قوی، خود را در موقعیتی قرار بدهد که نهادهای قانونگذار متقاعد شوند تا برای ایجاد زمین بازی، خود اکوسیستم و نظرات و راهکارهای آنها را نیز در نظر بگیرد. در حقیقت هیچ کس به اندازه فعالان اکوسیستم، نمی‌توانند راه‌حل‌های منطقی برای مسیر پیشرفت بیابند و این توانایی باید با نگاه نظاره‌گر دولتی ترکیب شود تا مسیر تا جای ممکن هموار بماند.

ای نماد تا اینجای کار رابطه مستقیم با دریافت درگاه پرداخت برای استارتاپ‌ها و سایت‌ها داشته است. منطقی است که انتظار داشته باشیم یک کسب و کار آنلاین به مانند یک کسب و کار سنتی برای شفافیت مالی و دریافت چیزی شبیه به دستگاه پوز احتیاج به یک مجوز حداقلی داشته باشد. اما چیزی که به نظر می رسد اکوسیستم استارتاپی را تا این حد حساس کرده، جلوگیری از شروع یک رویه جدید و سنگ ها و مجازهای پیش رو است.

در حالی که پرداخت یارها و درگاه های پرداخت با وجود الزامی بودن ای نماد کار خود را به خوبی انجام می‌دهند و کسب و کارهای آنلاین نیز زیر نظر همین بخش ها که اتفاقا درک بهتری از اکوسیستم دارند، به کار خود به صورت قانونی ادامه می دهند، اجباری کردن مجوزی مانند ای نماد یک دهن‌کجی از طرف قانونگذار به تمام تلاش و فعالیت هایی است که اکوسیستم استارتاپی، نظام بانکداری آنلاین و نهادهایی از این دست در تمام این سال‌ها انجام داده‌اند.

اهالی اکوسیستم چه می‌گویند؟

مهدی فاطمیان

مدیرعامل زیبال

منوط کردن شروع یک کسب‌و‌کار به دریافت ای‌نماد مرگ نوآوری، خلاقیت و پایان استارتاپ‌هاست.

الزام ای‌نماد برای دریافت خدمات پرداختی هیچ‌گونه توجیه و منطقی را به همراه ندارد.

مهدی شریعتمدار

رئیس انجمن فین تک ایران

ای‌نماد هم اجباری شد

خداحافظ اکوسیستم نوآوری

نماد اجباری یعنی هر کسب و کار باید از وزارت صمت برای شروع فعالیتش اجازه بگیرد

نماد اجباری یعنی حاکمیت کامل نظام مجوزدهی

سال مانع‌زایی

این آخرین سنگر است..

حسین مرادی

مدیرعامل هلدینگ جاوید

ای‌نماد را بهانه کردند تا به رسم همیشه ریشه پرداخت یاری را بخشکانند.

جواد ادیب

مدیرعامل جیبرس

جالبه که هیچ‌کسی حواسش به تعداد ستاره‌های  ای‌نماد نیست که باید برای گرفتن‌شون پول بدی!

پول بیشتر – ستاره بیشتر = اعتماد بیشتر!

امیر ناظمی

رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران

هر مجوز دولتی به طور طبیعی مانع  نوآوری است.

اگر همواره به هر ایده یا مدل کسب‌وکاری اجازه داده شود تا در سقف معینی، بدون نیاز به مجوز، و صرفا بر اساس ثبت خوداظهارانه فعالیت کند، راهبرد سطح صفر است. اکوسیستم استارتاپی خصوصا فین‌تک بیش از هر چیز نیازمند این تغییر نگاه است.

هاتف خرمشاهی

رئیس مرکز تحول و نوآوری اتاق بازرگانی ایران

امنیت و  شفافیت را در تقابل با  رشد و  توسعه زیست‌بوم اقتصاد دیجیتال نگذاریم. سیاستگذاری علاوه بر نیت خوب،  دانش روزآمد هم می‌خواهد.

مهدی صداقت

مدیر مرکز شتاب‌دهی خانه نوآوری

بررسی کردیم دیدیم فقط یکی از هشت تیم فعلی خانه با اجرای طرح اجباری شدن دریافت ای نماد برای کسب و کار دچار مشکل نمی‌شود. آن هم به خاطر اینکه هنوز محصولش لانچ نشده.

شایان شلیله

بنیانگذار جشنواره وب و موبایل ایران

اتحادیه کسب‌و‌کار‌های اینترنتی چون همه اعضا ای‌نماد دارن، مجوز دارن، ساکته. ولی درست نیست گنده‌های عضو اتحادیه البته بدشون نمیاد اینستاگرام هم فیلتر بشه. میدونی چرا. چون فروششون میره بالا. زشته برادر صنفی من زشته.