برآوردهای اتاق بازرگانی که در اواخر اردیبهشت امسال منتشر شد، نشان داد که حدود ۱۲میلیون ایرانی در سال‌های اخیر وارد بازار رمزارزها شدند. گزارش اتاق بازرگانی نشان می‌دهد که حدود ۷۷درصد از این جمعیت با هدف حفظ ارزش پول پا به این بازار گذاشته‌اند. اقبال بالای رمزارزها میان ایرانیان البته ریشه در ارزش کل بازار رمزارزها در جهان داشته است. فرزین فردیس، نایب رئیس کمیسیون اقتصاد و نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران نیز چندی پیش اعلام کرد که «ارزش کل بازار رمزارزها در جهان تا ۸ می ۲۰۲۱ به ۲۴۶۰بیلیون دلار رسیده و ارزش کل بازار بیت‌کوین طی همین مدت ۱۱۱۰ بیلیون دلار برآورد شده است. همچنین تعداد رمزارزهای پذیرش و لیست‌شده در صرافی‌های معروف دنیا تا ۱۵ آوریل ۲۰۲۱ عدد ۴۷۰۱ را نشان می‌دهد. در حالی که تعداد رمزارزها در سال۲۰۱۳ تنها ۶۶ عدد بود.» استقبال جهانی از بازار بیت‌کوین و اقبال بالای ایرانی‌ها به آن سبب شد تا در یک سال اخیر ایده ایجاد رمزارز ملی و استفاده از آن به عنوان یکی از واحدهای پولی در کشور چندباری مطرح شود.
ایده نوپای رمزارز ملی
شاید اولین‌بار، این محمد‌جواد آذری‌جهرمی، وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور بود که از راه‌اندازی بازار رمزارز ملی در کشور خبر داد. او در اسفندماه ۹۶ رمزارز ملی را یک «دستاورد» و حاصل «تلاش نخبگان ایرانی» معرفی کرد. گفته‌های آذری‌جهرمی البته به نتیجه‌ای ختم نشد. حدود ۳ سال بعد یعنی در بهمن سال۹۹ این عبدالناصر همتی، رئیس سابق بانک مرکزی کشور بود که خبر از ایجاد رمزارز ملی و بین‌المللی‌کردن آن داد. او گفته بود: «از جمله اهداف بانک‌های مرکزی مختلف، افزایش کنترل درخصوص انتقال اعتبار، بین‌المللی کردن ارز ملی و حتی تغییر در معماری سیستم پولی است. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران هم با بررسی این روند جدید جهانی و متمرکز‌شدن بر الگوهای مختلف در پی انتخاب بهترین راهبرد ممکن در این حوزه است و ویرایش اولیه سند جامع رمز پول را تهیه کرده است.»
اکنون به نظر می‌رسد که مسئولان تازه به پاستور رسیده و نمایندگان پارلمان به دنبال تحقق همان ایده‌هایی باشند که پیش‌تر نیز مطرح شده بود. اما آنچه مشخص است، نشان می‌دهد که چند و چون تحقق این ایده هنوز نه از جانب نمایندگان و نه از جانب رئیس کل بانک مرکزی روشن نشده باشد. مدتی پیش، اصغر سلیمی، یکی از اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس، به ایسنا گفته بود که بحث راه‌اندازی رمزارز ملی هنوز به صورت یک طرح در مجلس بررسی نشده و این ایده تنها از سوی رئیس کل بانک مرکزی مطرح شده است. او گفته بود: «با توجه به اینکه رمزارز ملی هنوز قانون مشخصی ندارد و حمایتی از رمزارزها نمی‌شود، معتقدیم رمزارز ملی را با ساز‌و‌کارهای مشخص و با پشتوانه نفت و … تعریف کنیم و به شکل آزمایشی آن را در کشور اجرا کنیم.
اگر اجرای طرح رمزارز ملی موفق بود، می‌توانیم این ایده را تقویت کنیم و توسعه دهیم.» او تاکید کرده بود: «فعلا بحث رمزارز ملی در کمیسیون اقتصادی توسط رئیس کل بانک مرکزی مطرح شده است که این کمیسیون ماه آینده بررسی‌های لازم را در این باره انجام خواهد داد و راهکارهای لازم برای اجرای آن را ارائه می‌دهد. همچنین اگر از ظرفیت‌های داخلی بهتر استفاده کنیم، می‌توانیم نسخه بومی رمزارزها را به مردم ارائه دهیم تا آنان بتوانند در یک جای مطمئن، قانونمند و با پشتوانه سرمایه‌گذاری کنند. وقتی پشتوانه نفت را داشته باشد، سود اقتصادی هم به دنبال دارد و اگر موضوع «رمزارز ملی» به شکل آزمایشی در کشور اجرا شود و نقاط ضعف و قوت آن شناسایی شود، مخالفتی با آن نداریم و در صورت داشتن پشتوانه، مردم هم از آن حمایت می‌کنند.»
ماهیت گنگ ارز دیجیتال بانک مرکزی
توضیحاتی که از جانب مسئولان در منابع خبری منتشر شده همچنان نتوانسته ماهیت رمزارز ملی را روشن کند. به نظر می‌رسد که رمزارز ملی قرار است در بستر غیرمتمرکز و بدون نیاز به کنترل نهادی واسط عرضه و تبادل شود. ابوطالب نجفی، مدیرعامل شرکت خدمات انفورماتیک که حدود 3 سال پیش به درخواست بانک مرکزی یکی از این ارزهای دیجیتال ملی را طراحی کرده بود، در گفت‌وگویی عنوان کرده بود: «ارز ملی با هدف سنجش امکانات و قابلیت‌های تکنولوژی بلاکچین و ارزهای دیجیتال و توسعه خدمات مالی و پرداخت‌های بانکی در سطوح بین‌بانکی و بانکداری خرد ارائه خواهد شد.» او گفته بود پشتوانه رمزارز ملی قرار است ریال باشد و در واقع «به ازای هر واحد ارز ملی معادل ریال آن در حساب بانک مرکزی بلوکه خواهد ماند و صدور آن نقدینگی جدید خلق نخواهد کرد و از طرفی با صدور این رمزارز در بلاکچین خصوصی امکان استخراج نیز نخواهد داشت.»
رضا قربانی، کارشناس فناوری‌های مالی نیز در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان درباره ماهیت ارز دیجیتال ملی گفته بود که ارز دیجیتال بانک‌های مرکزی اولین‌بار حدود ۴سال پیش از سوی بانک توسعه بین‌المللی مطرح شده است.
او گفته بود: «با توجه به توسعه کریپتوکارنسی‌ها که در ایران به رمزارز ترجمه شده است، باید بانک‌های مرکزی جهان به سمت صادر‌کردن رمزارزهای کشور خود بروند. زمانی که از ارز دیجیتال بانک مرکزی صحبت می‌کنیم، نباید آن را با پول‌های دیجیتالی اشتباه بگیریم. امروزه به پول‌های دیجیتالی از طریق کارت‌های بانکی برای انجام تراکنش‌های الکترونیکی دسترسی داریم. کریپتو کامودیتی‌ها توکن‌هایی هستند که پشتوانه کالایی و فیزیکی دارند. از کریپتو توکن می‌توان به توکن‌های K.Y.C و احراز تعیین هویت اشاره کرد. کریپتو کامودیتی‌ها پشتوانه طلا، نفت، الماس و طلا دارند. تا به امروز نقش جدی برای بانک‌های مرکزی دیده نشده است. بانک‌های مرکزی دنیا بیش از ۳ سال است که در تلاشند به این حوزه ورود پیدا کنند و از این قافله پیشرفت عقب نمانند.»
رقابت ایران با کشورهای تولید‌کننده ارز دیجیتال ملی
نخستین‌بار این چین بود که ارزهای دیجیتال ملی را در کشورش راه‌اندازی کرد. منابع بین‌المللی خبر می‌دهند که این روزها ارز دیجیتال بانک مرکزی این کشور به مرحله آزمایش نیز رسیده است؛ اتفاقی که دولتمردان ایرانی را نیز ترغیب کرده تا ایده آن را در کشور خودمان پیاده‌سازی کنند. اما برای موفقیت این رمزارزهای ملی چه مسیری پیش‌روی ایران است؟ امید علوی، رئیس هیات مدیره انجمن بلاکچین در گفت‌وگویی با هفته‌نامه شنبه تاکید می‌کند که برای موفقیت ارزهای دیجیتال ملی در قدم اول می‌بایستی بانک مرکزی با وزارت امور خارجه همکاری داشته باشد: «باید همکاری‌‌هایی میان این دو دستگاه شکل بگیرد و منجر به عقد تفاهمنامه میان ایران و کشورهای منطقه که با ایران تبادلات مالی و اقتصادی دارند، شود تا بتوان این ارز دیجیتال بانک مرکزی را به جریان اقتصادی کشور وارد کرد. این باعث ایجاد اعتماد برای مردم نیز میشود.»
آیا ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی قرار است جایگزین رمزارزهای رایج در بازار سرمایه ایران شوند و قابلیت قانونگذاری داشته باشند؟
علوی در پاسخ به این پرسش ادامه می‌دهد: «از دو نوع ارزهای دیجیتال متفاوت صحبت می‌کنید. اینها متفاوت است، ما یک سری ارزهای غیرمتمرکز جهان‌روا مانند بیت‌کوین داریم که اینها با توجه به مالیات غیر‌متمرکزی که دارند، قابلیت کنترل ندارند. ما نمی‌توانیم آنها را محدود کنیم، تنها کاری که می‌توان با آنها انجام داد این است که برای آنها قانونگذاری کنیم و مردم در یک مدار قانونمند از آنها استفاده کنند که هم دولت بتواند روی آنها نظارت کند و هم بتواند از عایدی‌های آن درآمد مالیاتی مربوط به حقوق دولتی را داشته باشد. در این میان یک سری توکن‌هایی هم وجود دارد که مربوط به دولت‌هاست و زیرنظر بانک مرکزی معمولا ایجاد میشود. اینها کاملا متمرکز هستند و کاملا زیر نظر دولتند.»
مسیر برای ایجاد رمزارزهای دیجیتال در ایران تا چه حد هموار است؟
علوی می‌گوید اگر بخواهیم آرمانی صحبت کنیم، این تصمیم و ایده ارزشمند است و باید عملیاتی شود، اما نگاه واقع‌گرایانه می‌گوید که باید پیش از راه‌اندازی آن اقداماتی صورت بگیرد و پایه پولی ما تقویت شود: «بسیاری از مردم اکنون به سیستم‌های بانکی اعتقادی ندارند، پایه پول ملی تضعیف شده است. در صورتی این ایده می‌تواند موفق شود که دولت برنامه‌ای برای تقویت پایه پول ملی داشته باشد. اگر این اتفاق رخ دهد، مردم هم به رمزارز بر پایه ریال اعتماد می‌کنند.» یکی دیگر از مصادیقی که به نظر علوی می‌تواند در موفقیت ارز دیجیتال بانک مرکزی موثر باشد، شفافیت است: «شفافیت می‌تواند به رشد و اعتماد عمومی ارز دیجیتال کمک کند. موضوع دیگر هم این است که دولت باید راهی پیدا کند که این ارز دیجیتال در خارج از مرزها هم کاربرد داشته باشد و در تفاهمنامه‌های بین‌المللی با کشورها مبادله شود.»
با تمام این تفاسیر پاسخ پرسش اصلی هنوز روشن نیست؛ اینکه وعده تازه رئیس‌کل بانک مرکزی و بهارستان‌نشینان تا چه میزان جامه عمل می‌پوشد و چقدر می‌تواند اعتماد عمومی را جلب کند؟ پاسخ‌دهنده اصلی به این پرسش احتمالا تنها و تنها گذر زمان باشد.
