330میلیارد دلار؛ ارزش تک‌شاخ‌های هندی

 اینجا هندوستان است؛ اینجا همه چیز زیاد است؛ از جمعیت آدم‌ها گرفته تا جمعیت استارتاپ‌ها و حتی تعداد یونیکورن‌ها یا تک‌شاخ‌ها. انگار این ملت هزار مذهب و هزار‌رنگ، به کم راضی نیست. البته حق هم دارند. جمعیت بیش از یک میلیارد و 400میلیون نفری هندوستان نیازهای بی‌شماری دارند و استارتاپ‌ها راه‌حلی غیرقابل چشم‌پوشی برای رفع این نیازها به‌شمار می‌روند. هند در حال ساخت یک اکوسیستم بزرگ است که نشانه‌های بزرگی را هم در آن می‌توان دید؛ از بیش از 65هزار استارتاپ‌ها گرفته تا بیش از 90تک‌شاخ. در این گزارش به اکوسیستم استارتاپی هند می‌پردازیم که در کنار آمریکا، انگلیس و چین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اکوسیستم‌های استارتاپی در جهان شناخته می‌شود و طی 10سال گذشته، رشد چشمگیری داشته است.

اکوسیستم استارتاپی هند در حال گذار از یک اکوسیستم جوان و توسعه‌نیافته به یک اکوسیستم بالغ است. اگرچه این اکوسیستم به شکوفایی قابل‌توجهی رسیده، اما با برخی نابرابری‌های آشکار مواجه شده چون سرمایه‌گذاری‌ها فقط در چند بخش و چند مدل کسب‌وکار متمرکز شده‌اند و تعداد کمی از استارتاپ‌ها تامین مالی می‌شوند. به‌طوری‌که بین سال‌های 2014 تا 2020 تنها 6درصد از استارتاپ‌ها تامین مالی شدند. با وجود این، 44 استارتاپ هندی در سال‌2021 به تک‌شاخ یا همان یونیکورن تبدیل شدند و مجموع تک‌شاخ‌های هندی در سال‌2022 به 90 عدد رسیده که بیشتر آنها در بخش خدمات فعالیت می‌کنند. ارزش کل این تک‌شاخ‌ها 330میلیارد دلار است. قابل توجه است که متوسط نرخ رشد سالانه اسب‌های شاخدار هندی بیشتر از ایالات متحده، بریتانیا و بسیاری از کشورهای دیگر است.

تامین مالی استارتاپ‌های هندی

استارتاپ‌های هندی نیاز به یک جریان ثابت سرمایه‌گذاری دارند و تامین مالی جمعی می‌تواند نقشی محوری در آنها ایجاد کند. درحالی‌که ‌تامین مالی بانکی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر همچنان به‌عنوان پرطرفدارترین گزینه‌های تامین مالی باقی خواهند ماند، نگرانی گسترده‌ای در مورد رسیدگی به محدودیت‌های اعتباری که کارآفرینان با آن مواجه هستند، وجود دارد. بنابراین، گسترش دامنه ابزارهای تامین مالی موجود برای اکوسیستم هند جهت ادامه نقش آنها در سرمایه‌گذاری، رشد، نوآوری و ایجاد اشتغال ضروری است. در سطح جهانی، تامین مالی جمعی ابزار موفقی در ادغام منابع برای استارتاپ‌های نوآور با آینده‌ای امیدوارکننده است. سیاستگذاران و تنظیم‌کننده‌ها در چندین کشور به پتانسیل این پلتفرم‌ها پی ‌برده‌اند و قصد دارند نگرانی‌های مربوط به شفافیت، آگاهی از ریسک سرمایه‌گذاران و حمایت از مصرف‌کننده را برطرف کنند.

این مفهوم سال‌2012 در هند رایج شد. با این حال، تأمین مالی جمعی هنوز در هند در مرحله بسیار نوپایی است و باید فراتر از تامین مالی مرتبط با شرایط اضطراری به سمت سرمایه‌گذاری پایدار حرکت کند. سرمایه‌گذاری جمعی می‌تواند به استارتاپ‌ها کمک کند تا ایده‌ها و محصولات را بدون MVP نهایی آزمایش کنند و بنیانگذاران را قادر می‌سازد تا جامعه‌ای را هدف قرار دهند که در حال حاضر به دنبال پذیرش اولیه هستند. همچنین می‌تواند به آزمایش بازار پذیرندگان اولیه قبل از ورود به بازار واقعی کمک کند. به‌طور مشابه، در بریتانیا، تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام از 30میلیون پوند (37.5میلیون دلار) در سال 2013 به حدود 550میلیون پوند (687میلیون دلار) در سال‌2020 افزایش یافت.

حمایت‌های دولتی از استارتاپ‌ها

دولت هند ارزش کار استارتاپ‌ها و استفاده از نوآوری‌های آنها را برای بهبود ارائه خدمات عمومی درک کرده است. به‌عنوان مثال، وزارت دامپروری و لبنیات این کشور یک چالش بزرگ را با همکاری startup india انجام داده تا به استارتاپ‌های برتر در 5 دسته، جوایز نقدی قابل‌توجهی اهدا کند. با شیوع بیماری کووید-19 بسیاری از هندی‌ها به سمت دریافت خدمات آنلاین سوق داده شدند و این موضوع موجب شد تا کسب‌وکارهای آنلاین زیادی توسعه یابند و سرمایه‌گذاری‌های چشمگیری در این زمینه انجام شود.

از برنامه‌های شاخص دولت هند برای حمایت از استارتاپ‌ها می‌توان به معافیت‌های مالیاتی، عدم نیاز به ضامن برای دریافت تسهیلات، حمایت قانونی برای ثبت اختراع و حمایت مالی مستقیم از نوآوری‌ها و… اشاره کرد. برنامه‌هایی مانند Startup India ، Make in India، Stand در همین راستا شکل گرفته‌اند. این حمایت‌ها موجب شده تا استارتاپ‌هایی در شهرهای کوچک هند مثل چنای و حیدرآباد شکل بگیرند و 20درصد از استارتاپ‌های این کشور در شهرهای کوچک و خیلی کوچک مستقر باشند.

سرمایه‌گذاری‌های جمعی در اکوسیستم استارتاپی هند

سرمایه‌گذاری جمعی آن هم در کشوری که بیش از یک میلیارد و 400میلیون نفر جمعیت دارد، یک گزینه درخشان برای جذب سرمایه و سرازیر‌کردن این سرمایه به سمت استارتاپ‌هاست. اما در مقایسه با اقتصادهای توسعه‌یافته مانند چین، ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و کشورهای اروپایی، هند از نظر آگاهی، آموزش، پذیرش و استفاده از تامین مالی جمعی فاقد پذیرش و استفاده از سرمایه‌گذاری جمعی است. بین سال‌های‌2013 و 2017 حجم سرمایه‌گذاری جمعی هند به 450میلیون دلار رسید که در مقابل ظرفیت‌های جمعیتی و نرخ جهانی، رقم ناچیزی است و بازار هند برای دستیابی به ظرفیت کامل خود، به قوانین و رویه‌های مقرراتی مناسب نیاز دارد و لازمه آن ایجاد یک چارچوب قانونی برای کنترل و تنظیم بازار سرمایه‌گذاری جمعی بادوام است که پلتفرم‌های تامین مالی جمعی به واسطه‌های پیچیده‌تر تبدیل شوند و خدمات دیگری فراتر از تسهیل تامین مالی ارائه دهند؛ مانند بررسی دقیق، ارائه مشاوره، جست‌وجوی سرمایه‌گذاران اشتراکی یا مدیریت یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک.

فرصت‌ها و ریسک‌های سالخوردگی در اکوسیستم استارتاپی هند

یک مسئله مهم که کشورهای زیادی در سطح جهان با آن روبه‌رو هستند، سالخوردگی است. جمعیتی که نیاز به خدمات گسترده‌ای دارند. انتظار می‌رود هزینه‌های این بخش از جمعیت هندوستان تا سال‌2030 از 100میلیارد دلار فعلی به 1 تریلیون دلار افزایش یابد. این نشان می‌دهد که زمینه‌ها در اقتصاد هند برای استارتاپ‌هایی آماده است که می‌خواهند به نیازهای جمعیت سالخورده هند رسیدگی کنند. پیش‌بینی می‌شود که جمعیت سالمند هند تا سال‌2050 به 330میلیون نفر می‌رسد. سالمندان امروزی با نسل‌های گذشته متفاوت هستند، بسیاری از آنها سالم هستند و تقریبا چند دهه عمر طولانی‌تری دارند. امروزه کاملا طبیعی است که تعدادی از فرزندان در شهرها یا کشورهای دیگر زندگی کنند و ارتباط با اقوام و نوه‌ها از راه دور به یک نیاز روزافزون تبدیل شود. پس استارتاپ‌های مراقبت از سالمندان باید به بررسی نیازهای جسمی، روحی و ارتباطی آنها توجه بیشتری نشان دهند. در نتیجه استارتاپ‌های متمرکز بر نیازهای سالمندان نباید همه افراد مسن را در یک گروه قرار ‌دهند و باید به این نکته توجه کنند که همه افراد مسن یکسان نیستند و پاسخ‌دهی به همه نیازهای آنها با یک محصول غیرممکن است. هند در این زمینه به تنوع زیادی از خدمات نیاز دارد.  

فرصتی به نام جوانی جمعیت

هند جمعیت تحصیل‌کرده و جوانی دارد که به دلیل فقدان مهارت‌های مناسب، قادر به یافتن کار نیستند. آموزش حرفه‌ای اولیه جهت فراهم‌کردن فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر برای جوانان، بهبود فرصت‌های شغلی و کاهش شکاف عرضه و تقاضا در بازار بسیار مهم است. ارتقای مهارت یک اقدام حمایتی برای آموزش جریان اصلی نیست، بلکه یک عنصر گمشده است که آموزش رسمی را ارزشمندتر می‌کند. جای تعجب نیست که بسیاری از ابتکارات دولتی این موضوع را تشخیص می‌دهند، به ‌ویژه وقتی صحبت از انتقال مهارت‌های مبتنی بر فناوری در میان است.  

بنیاد Edunet یک سازمان غیرانتفاعی است که بر فناوری، اشتغال و مهارت‌های کارآفرینی تمرکز دارد و ابتکاراتی در این زمینه داشته است. این سازمان بر یادگیری مبتنی بر پروژه متمرکز است که در آن یادگیرندگان با فناوران حرفه‌ای، انکوباتورها و سایر داوطلبان صنعت تعامل دارند. اکنون که مؤسسات آموزشی متوجه شده‌اند که شکاف مهارتی در حال افزایش است، کار دولت و بنیادهای غیرانتفاعی بسیار حیاتی‌تر است. این درک و ابتکارات در مهارت، نیروی کار هند را قادر می‌سازد تا ظرفیت واقعی خود را درک کند. بخش زیادی از این مسئولیت بر عهده استارتاپ‌های هندی است.

تکیه کسب‌و‌کارهای کوچک به حوزه فین‌تک

شرکت‌های کوچک و متوسط که موتورهای رشد اقتصاد هند محسوب می‌شوند، سهم مهمی در ایجاد شغل و توسعه اقتصادی این کشور دارند. آنها حدود 30درصد به تولید ناخالص داخلی هند کمک می‌کنند و نزدیک به 40درصد از کل صادرات این کشور را تشکیل می‌دهند. ولی نیمی از آنها در روستاهای هند قرار دارند. این بخش از اقتصاد هند با سرعت زیادی به سمت نوآوری در حرکت است. دسترسی به تلفن‌های هوشمند و اینترنت موجب شده تا این کسب‌وکارهای کوچک برای ادامه حیات خود بتوانند از استارتاپ‌های فین‌تکی وام بگیرند و به رشد خود ادامه بدهند.

هند یکی سریع‌ترین رشدهای اقتصادی را دارد و بدون‌شک یکی از بزرگ‌ترین مراکز فین‌تک جهان نیز محسوب می‌شود و اندازه بازار صنعت فین‌تک این کشور به رقم 31میلیارد دلار رسیده است. این کشور بیش از 6هزار شرکت فین‌تکی دارد که 16درصد آنها در زمینه ارائه وام فعالیت می‌کنند. کسب‌وکارهای کوچک برای سرمایه در گردش خود، به وام‌های کوتاه‌مدت نیاز دارند تا کسب‌وکار خود را سر پا نگه دارند. اما موسسات مالی سنتی از این کار اجتناب می‌کنند. پس بخش عمده‌ای از این کسب‌وکارهای کوچک به استارتاپ‌های فین‌تکی روی آورده‌‌اند.

جذب 3.5میلیارد دلار سرمایه

هند بیش از 61هزار و 400 استارتاپ دارد و حداقل 14هزار استارتاپ در طول سال‌2022 راه‌اندازی شده‌اند. 555 منطقه در هند حداقل یک استارتاپ جدید دارند که نشان می‌دهد استارتاپ‌ها در هند طی سال‌های گذشته رشد قابل‌توجهی داشته‌اند. دهلی‌نو پایتخت استارتاپی هند به‌شمار می‌رود؛ به‌طوری‌که بیش از 5هزار استارتاپ در دهلی‌نو راه‌اندازی شده‌اند.

از مهم‌ترین نیازهای استارتاپ‌های هندی، تامین سرمایه است؛ بین سال‌های‌2021 و 2022، استارتاپ‌های هندی در 130 قرارداد سرمایه‌گذاری بی‌سابقه، 3.5میلیارد دلار سرمایه جذب کردند که در بحبوحه رکود بازارهای جهانی، یک شگفتی محسوب می‌شود.

تک‌شاخ‌‌پروری به سبک هندی

هند تنها در سال‌2021 شاهد 46 تک‌شاخ یعنی شرکت‌هایی با ارزش بیش از 1‌میلیارد دلار بوده است. به این ترتیب تعداد کل تک‌شاخ‌های این کشور، به بیش از دو‌برابر رسیده ‌و با 90 تک‌شاخ، سومین مرکز بزرگ تک‌شاخ جهان به‌شمار می‌رود. به‌طوری که پس از ایالات متحده (487 تک‌شاخ) و چین (301تک‌شاخ) و بالاتر از بریتانیا (39 تک‌شاخ) در رتبه سوم ایستاده است.

سال‌2021 برای استارتاپ‌های هندی سال مهمی بود؛ در این سال، در مجموع 11 استارتاپ هندی شامل 8‌یونیکورن یا تک‌شاخ بیش از 7میلیارد دلار را از طریق عرضه عمومی سهام به‌دست آوردند. درسال‌2021، در مجموع 42میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جهت راه‌اندازی استارتاپ‌ و 1583 معامله در حوزه استارتاپی این کشور انجام شد. طی سه‌ماهه اول سال‌2022 نیز بیش از 11.8میلیارد دلار توسط استارتاپ‌های هندی جذب سرمایه انجام شد که 186درصد افزایش سرمایه‌گذاری را نسبت به مدت زمان مشابه خود در سال قبل نشان می‌دهد.

استارتاپ‌هایی که در زمینه‌های تجارت الکترونیک، فین‌تک، ادتک و خدمات فعالیت می‌کنند، به نوبه خود علاقه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کرده‌اند و به ترتیب 1.90میلیارد دلار، 1.80میلیارد دلار، 1.50میلیارد دلار و 1.29میلیارد دلار روی این حوزه‌ها سرمایه‌گذاری خطرپذیر انجام شده است.‌ پلتفرم سرمایه‌گذاری AngelList India با سرمایه‌گذاری در 82 استارتاپ در سه‌ماهه اول سال 2022، بیشترین تعداد معاملات سرمایه‌گذاری را انجام داده است. سکویا کپیتال، صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر هند، دومین سرمایه‌گذاری را در سه‌ماهه اول‌2022 انجام داده و در 31 معامله سرمایه‌گذاری در سه‌ماهه اول این سال شرکت کرده است. 

چالش‌های مسیر استارتاپی در هند

استارتاپ‌های کوچک و متوسط در هند با چالش‌هایی همچون موانع نظارتی مانند قوانین و مقررات سختگیرانه، قوانین ورشکستگی قریب‌الوقوع و مقررات کار بیش از حد مواجه هستند و با توجه به ارزش‌ها، آداب و رسومی که در این کشور وجود دارد، به‌طور ویژه از کارآفرینان استقبال نشده است.  

علاوه بر آن، عدم دسترسی به منابع مالی بازار سرمایه به‌طور گسترده و تحقیق و توسعه ضعیف، عامل دیگر توسعه‌نیافتگی بخش زیادی از استارتاپ‌ها در هند است.

با وجود این، استارتاپ‌های هند در بخش فین‌تک و تجارت الکترونیک به‌طور فوق‌العاده‌ای خوب عمل کرده‌اند. اما سرمایه‌گذاران هندی حاضر به ریسک نیستند و عمدتا به مشاغل سنتی چسبیده‌اند. به همین دلیل است که ‌سرمایه‌گذاران بزرگ در بخش استارتاپی هند را SoftBank از ژاپن، Alibaba از چین و Sequoia از ایالات متحده تشکیل می‌دهند که به‌عنوان یک نقد جدی از آن یاد می‌شود. چون بخش زیادی از مالکیت استارتاپ‌های هندی در اختیار سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی قرار گرفته و سهم بنیانگذاران هندی اندک است. انگار هند صاحب اکوسیستم خودش نیست و مالکیتش را به خارجی‌ها واگذار کرده است. البته دیدگاه‌هایی هم وجود دارد که این رویکرد دولت هند را، رویکردی مثبت جهت جذب سرمایه خارجی، رشد کسب‌وکارها، ارائه خدمات به جمعیت میلیاردی‌اش و اشتغال‌آفرینی می‌دانند و بحث مالکیت را بحثی درجه2 قلمداد می‌کنند.

در هر صورت، توسعه شتابان یک اکوسیستم نوپا نیازمند بودجه قابل‌توجهی است؛ بنابراین نقش سرمایه‌گذاری خطرپذیر و سرمایه‌گذاران فرشته حیاتی است. البته هند با خوش‌شناسی مواجه شده و آن برمی‌گردد به چالش‌های اعتمادی که چین با آن مواجه است. همین امر موجب شده تا امید به سرمایه‌گذاری هرچه بیشتر سرمایه‌گذاران خارجی در اکوسیستم هند بیشتر شود؛ یعنی سرمایه‌گذاران خارجی، سرمایه خود را کمتر به سمت چین ببرند و به اکوسیستم هند بیاورند. این موضوع البته باز هم بخش زیادی از سهام شرکت‌های هندی را در اختیار خارجی‌ها قرار خواهد داد. اما برای عقب‌نماندن از قافله نوآوری باید از این سرمایه‌گذاری‌ها استقبال کنند.