اینجا همه برای به‌دست‌آوردن تلاش می‌کنند
نگاهی به اکوسیستم استارتاپی ترکیه
همسایه شمال‌غربی ایران در ماه‌های اخیر، در صدر بسیاری از اخبار سیاسی و اقتصادی قرار گرفته است. از سیاست‌ها و اظهارات عجیب رجب طیب اردوغان تا اخبار مختلفی از کاهش ارزش پول ملی این کشور به گوش می‌رسد. با این وجود به نظر می‌رسد. اکوسیستم استارتاپی ترکیه، بی‌توجه به این جنجال‌ها همچنان با روندی صعودی به پیش می‌رود. استارتاپ‌های ترکیه در چند سال اخیر از رشد قابل‌توجهی برخوردار بودند و حتی شاهد شکل‌گیری چندین شرکت با ارزش بالای یک میلیارد دلار در این اکوسیستم بودیم. بخش قابل‌توجهی از این پیشرفت‌ها از سال ۲۰۱۸ تاکنون روی داده است.
برای درک بهتر فضای استارتاپی ترکیه بهتر است آن را در دوره‌های مختلف بررسی کنیم. پس از سال اکوسیستم استارتاپی این کشور به دوره مشخص تقسیم می‌شود؛ دوره اول از تا که به دوره بوت‌استرپینگ (خودراه‌اندازی) مشهور است. در این دوره به دلیل نبود سرمایه‌گذاران کافی استارتاپ‌ها با استفاده از مدل تجاری بوت‌استرپ با اتکا به منابع خود به مرحله موفقیت می‌رسیدند.
در دوره دوم ( تا ) سرمایه‌گذاران قابل توجهی به فضای استارتاپی ترکیه وارد شدند که به استارتاپ‌ها کمک کردند با حمایت خارجی به رشد برسند. سرمایه‌گذاران فرشته سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر سرمایه‌گذاران سازمانی و شتاب‌دهنده‌ها از جمله این حمایت‌کنندگان بودند. در این دوره این سرمایه‌گذاران نیز توانستند تجربه و جایگاه مناسب خود را به دست بیاورند و سرمایه‌گذاری کنند.
از سال تاکنون شاهد دوره جهش فضای استارتاپی هستیم. نفوذ بازار تجارت الکترونیک در ترکیه از .درصد به بیش از درصد رشد پیدا کرده است که شاید به لطف محدودیت‌های کرونا به وجود آمده باشد. در این دوره اولین یونیکورن ترکیه به وجود آمد و مدت کوتاهی پس از آن استارتاپ‌های دیگری نیز به آنها پیوستند. حتی استارتاپ (پلتفرم تجارت الکترونیک ترندیول و به دنبال آن گتیر) توانستند با ارزش‌گذاری بیش از میلیارد دلار به اولین دکاکورن‌های اکوسیستم استارتاپی این کشور تبدیل شوند.
در سال سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته در حوزه شرکت‌های فناوری از مجموع سال گذشته فراتر بود. در فصل اول سال سرمایه‌های بین‌المللی جذب شده در صندوق‌های VC به میلیارد دلار رسید که نسبت به سال گذشته درصد افزایش داشته است. گتیر در ماه مارس امسال توانست میلیون دلار سرمایه به خود جذب کرده و ارزش مالی این شرکت را به .میلیارد دلار برساند و به اولین دکاکورن اروپایی در حوزه حمل‌وتحویل تبدیل شود. در ابتدای سال از میان معامله استارتاپی در ترکیه شرکت در مرحله تأمین بذر هستند و مورد از آنها به مرحله اکتساب رسیدند.
هر اکوسیستم استارتاپی دارای چندین رکن مختلف است که وجود هر کدام برای ادامه حیات استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوآور ضروری است. بخش قابل‌توجهی از این ارکان به نهادهای حمایتی اختصاص دارد. بیایید نگاهی بیندازیم به برخی از این نهادهای حمایتی در ترکیه:
در سال تنها شرکت شتاب‌دهنده در ترکیه فعالیت می‌کردند. اما در سال این عدد به رسید. اگرچه همه‌گیری کرونا بر شتاب‌دهنده‌ها نیز تأثیرات منفی گذاشت اما شتابدهندههای بسیاری به فعالیت آنلاین روی آوردند. تنها در سال در ترکیه استارتاپ به صورت آنلاین رونمایی شدند.
یکی دیگر از تحولاتی که طی چند سال اخیر در ترکیه روی داده روند تخصصی‌شدن شتاب‌دهنده‌هاست. هم‌اکنون تعداد قابل‌توجهی از شتاب‌دهنده‌ها در ترکیه فقط به ارائه خدمات به استارتاپ‌ها در یک صنعت مشخص یا حتی یک زیرشاخه از آن مشغولند. بازی‌سازی (گیمینگ) یکی از اصلی‌ترین زمینه‌های فعالیت این شتابدهندههای تخصصی در ترکیه است. جالب است بدانید بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ تعداد شتابدهندههای تخصصی بازی‌سازی در ترکیه رشدی ۳۳ درصدی را تجربه کرد!
مطلب پیشنهادی: نسخه دوم نقشه شتابدهندههای ایران منتشر شد
اغلب مراکز رشد ترکیه توسط پارک‌های علم‌وفناوری تأسیس شده‌اند و ارتباط مستقیمی بین تعداد پارک‌های علم‌وفناوری و مراکز رشد وجود دارد. در سال اخیر با توجه به افزایش تقاضا در اکوسیستم استارتاپی تعداد مراکز رشد این کشور به رسیده است. این مراکز رشد تسهیل‌کننده موفقیت استارتاپ‌هایی هستند که برای پیشرفت به کمک بیشتری احتیاج دارند.
فرهنگ کار اشتراکی در ترکیه از سال شروع به پدیدار شدن کرد و در روند رو‌به‌رشدی به خود گرفت. به دنبال به‌وجود آمدن فضاهای کو-ورکینگ موفق در سراسر کشور گزینه‌های متعددی برای کار اشتراکی به وجود آمد. اگرچه همه‌گیری و رواج دورکاری جلوی رشد سرعت این حوزه را نیز گرفت اما این فضاها توانستند به سرعت خدمات کاری مجازی ارائه و اعضای استارتاپی خود را به یکدیگر متصل کنند. ساماندهی رویداد‌ها و فعالیت‌های سازمانی و ایجاد آشنایی میان افراد فعال در حوزه‌های مختلف فضاهای کار اشتراکی به فعال‌ترین قطب‌های کارآفرینی ترکیه بدل شدند.
با آغاز سال تعداد پارک‌های تحقیق و توسعه فناوری در سراسر ترکیه هر سال افزایش پیدا کرد. در سال تعداد پارک‌های علم‌وفناوری ترکیه به عدد رسید که در حدود هزار نفر را مشغول به کار کرده و .میلیارد لیر صادرات داشته‌اند. از سال پارک‌های علم‌وفناوری ترکیه شروع به تأسیس مراکز رشد کردند که گزینه‌های بیشتری را در اختیار استارتاپ‌های این کشور می‌گذارد.
دولت ترکیه در حمایت از فضای استارتاپی این کشور فعال و قوی عمل کرده است. برنامه‌ها و ضوابط متنوعی برای تأسیس و رشد استارتاپ‌ها پدید آمده‌اند. از سال تاکنون سازمان‌های دولتی برای حمایت از توسعه استارتاپ‌های داخلی شتاب‌دهنده‌ها شبکه‌های سرمایه‌گذاری فرشته برنامه‌های توسعه بین‌المللی صندوق‌های سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر و مراکز کراودفاندینگ به وجود آمده‌اند.
استارتاپ‌های ترکیه این روزها نه‌تنها گزینه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاران خطرپذیر این کشور بلکه سرمایه‌گذارانی از سایر کشورهای دنیا تبدیل شده‌اند. جذب سرمایه استارتاپ‌های ترکیه طی چند سال اخیر همواره روندی صعودی داشته است. نگاهی دقیق‌تر به این موضوع نشان می‌دهد در این سال‌ها برخی خانواده‌های ثروتمند و باسابقه در اقتصاد ترکیه نیز وارد سرمایه‌گذاری استارتاپی شده‌اند. قرار‌گرفتن این افراد در اکوسیستم استارتاپی نه‌تنها به تامین مالی پروژه‌های نوآورانه می‌انجامد بلکه زمینه پذیرش هر چه بیشتر نوآوری در بدنه سنتی اقتصاد را نیز فراهم می‌سازد.
در ماه سال جاری میلادی حدود . میلیارد دلار سرمایه خطرپذیر در قالب ۲۰۶ قرارداد توسط استارتاپ‌های ترکیه جذب شد. این میزان سرمایه رشدی ۱۷۷۰ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد.
از آنجا که صنعت بازی‌سازی از مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت اکوسیستم استارتاپی است بخش قابل‌توجهی از این سرمایه‌ها جذب این بخش می‌شود. گزارش‌ها نشانگر آن است که حدود ۲۰ درصد از کل این سرمایه خطرپذیر تزریق‌شده به اکوسیستم استارتاپی در سال۲۰۲۱ به شرکت‌های بازی‌ساز رسیده است.
البته سرمایه‌گذاری در این حوزه فقط توسط افراد و شرکت‌های ثروتمند صورت نمی‌گیرد. نقش الگوی تامین مالی جمعی نیز در ترکیه به‌تدریج پررنگ‌تر می‌شود. به نظر می‌رسد پلتفرم (fonbulucu) که می‌توان آن را کیک‌استارتر ترکیه دانست به‌تدریج به‌عنوان یک بخش مهم از بدنه سرمایه‌گذاری خطرپذیر مطرح می‌شود. در سال جاری میلادی فقط قرارداد تامین مالی استارتاپ‌ها از طریق این پلتفرم آنکارایی صورت گرفت.
در مجموع در ماهه سال جاری ترکیه از نظر حجم سرمایه خطرپذیر دریافتی استارتاپ‌هایش جایگاه سیزدهم در اروپا و نیز جایگاه پنجم در خاورمیانه و شمال آفریقا را به خود اختصاص داد.
ترکیه همانند بسیاری از کشورهای دنیا تلاش‌های زیادی را برای تسهیل فعالیت‌های اقتصادی انجام داده است. این کشور در چند سال گذشته یک سری اقدامات اصلاحی را برای کوتاه‌تر کردن فرآیندهای اداری حذف مقررات زائد و غیر‌ضروری حذف برخی مالیات‌ها و کارآمدسازی سازمان‌های صدور مجوز به انجام رسانده است.
ترکیه از نظر سهولت کسب‌وکار در سال ۲۰۱۷ در جایگاه ۶۹ در میان حدود ۲۰۰ کشور دنیا قرار داشت اما با این اقدامات اصلاحی این رتبه به ۳۳ کاهش یافت.
با توجه به اینکه مقررات دست‌وپاگیر از جمله اصلی‌ترین موانع رشد بازار استارتاپ‌ها به شمار می‌روند بخشی از موفقیت استارتاپ‌های ترکیه در چند سال اخیر احتمالا به دلیل همین تسهیل مقررات بوده است.
اکوسیستم استارتاپی ترکیه دربردارنده تیم‌هایی فعال در حوزه‌های مختلف است. با این وجود چند حوزه با بیشترین اقبال از سوی جوانان روبه‌رو شده و البته بیشترین حجم سرمایه‌گذاری خطرپذیر را نیز به خود اختصاص داده است. این حوزه‌ها کدامند؟
موفقیت استارتاپ پیک (Peak) و نیز رولیک (Rollic) در جذب سرمایه‌های خارجی موجب شد نگاه‌ها به صنعت بازی‌سازی در ترکیه جدی‌تر شود. از آن زمان تاکنون شاهد شکل‌گیری انبوهی از تیم‌های بازی‌سازی در این کشور بودیم. فقط از سال۲۰۱۹ تا اوایل۲۰۲۱ بیش از ۲۰۰ استودیوی بازی‌سازی در ترکیه ایجاد شد. در مجموع حدود ۴۵۰ استودیو بازی‌سازی در ترکیه به فعالیت مشغولند. به این ترتیب این کشور به یکی از قطب‌های بازی‌سازی در اروپا تبدیل شده است.
این وضعیت به جذب سرمایه‌گذاران خطرپذیر از سراسر دنیا نیز انجامیده است. برای مثال فقط طی ماه نخست سال۲۰۲۱ استارتاپ بازی‌سازی ترکیه موفق به جذب ۲۲۴ میلیون دلار سرمایه شدند که رکورد جدیدی در نوع خود در این صنعت در ترکیه به شمار می‌رود.
مطلب پیشنهادی: گزارش صنعت برنامه‌ها و بازی‌های موبایل در ایران
حوزه تجارت الکترونیک معمولا جزو پرسودترین بخش‌ها در کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری دیجیتال است. به همین دلیل هیچ تعجبی ندارد که این حوزه مورد توجه فعالان استارتاپی ترکیه قرار دارد.
شرکت ترندیول (Trendyol) را باید موفق‌ترین شرکت ترک در این زمینه دانست که با جذب سرمایه . میلیارد دلاری موفق شد لقب اولین شرکت دکاکورن (شرکت با ارزش بالای ۱۰ میلیارد دلار) را به دست آورد. ارزش کنونی این شرکت حدود ۱۶میلیارد دلار است. از سوی دیگر پذیرش هپسیبورادا (با ارزش حدود ۴ میلیارد دلار) در بورس نزدک (نیویورک) از دیگر موفقیت‌های حوزه تجارت الکترونیک ترکیه به شمار می‌رود. در چند سال اخیر شاهد شکل‌گیری تعداد زیادی استارتاپ دیگر نیز در این زمینه بودیم.
خرید آنلاین بدون وجود خدمات تحویل سریع جذابیت چندانی ندارد. به همین دلیل استارتاپ‌های متعددی برای ارائه این خدمات در ترکیه شکل گرفتند که برخی از آنها توانسته‌اند به موفقیت‌های خوبی نیز دست یابند. گتیر (Getir) که در سال ۲۰۱۵ شکل گرفت و نیز یمکسپتی (Yemeksepeti) که حدود دهه پیش ایجاد شد از پیشتازان این بازار هستند که به ترتیب در زمینه تحویل سریع سفارش‌های سوپرمارکتی و نیز غذای رستورانی به فعالیت مشغولند. موفقیت‌های این استارتاپ‌ها نیز به جذابیت این حوزه و حضور تیم‌های جدید و نوآور دیگر انجامیده است.
خدمات مالی بر بستر دیجیتال از سودآورترین حوزه‌های فعالیت در دنیای استارتاپی به شمار می‌رود. البته در برخی کشورها وجود مقررات سختگیرانه و دست‌وپاگیر موجب می‌شود استارتاپ‌های فین‌تک نتوانند به‌راحتی به نوآوری و ارائه راه‌حل‌های متفاوت بپردازند. اما ترکیه تا حدی از این قاعده مستثنی است. دولت ترکیه در چند سال اخیر با تغییر بسیاری از مقررات زمینه را برای فعالیت هر چه بیشتر در حوزه فین‌تک فراهم کرده است. به همین دلیل تعداد استارتاپ‌های ترک فعال در حوزه‌هایی مختلف فین‌تک و به ویژه بانکداری نوین و رمزارزها به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
در سال ۲۰۱۹ هیچ شرکت حوزه فناوری دیجیتال با ارزش بالای یک میلیارد دلار در ترکیه وجود نداشت. اما چند اتفاق مهم در اکوسیستم استارتاپی ترکیه همه چیز را تغییر داد.
ابتدا شاهد خرید شرکت بازی‌سازی پیک (Peak) به ارزش . میلیارد دلار در سال۲۰۲۰ بودیم و به این ترتیب اولین یونیکورن ترک شکل گرفت. در سال۲۰۲۱ شرکت‌های دریم گیمز (Dream Games) و گتیر (Getir) موفق به جذب سرمایه شدند و در کنار پیک به عنوان یونیکورن‌های جدید قرار گرفتند. اندکی بعد شرکت هپسیبورادا (Hepsiburada) توانست با ارزشی حدود . میلیارد دلار در بورس نزدک نیویورک پذیرفته شود و تریندیول (Trendyol) نیز توانست در یک افزایش سرمایه دیگر مبلغ .میلیارد دلار را جذب کند و به اولین دکاکورن (شرکت با ارزش بالای ۱۰ میلیارد دلار) ترکیه تبدیل شود.
به این ترتیب باشگاه یونیکورن‌های ترکیه که در سال۲۰۱۹ هیچ عضوی نداشت طی کمتر از سال عضو جدید یافت!
البته ماجرای یونیکورن‌شدن شرکت دریم گیمز نیز در نوع خود جذاب است. فاصله بین ایجاد این شرکت و یونیکورن‌شدنش فقط ۲۳ ماه بود! به این ترتیب دریم گیمز توانست رکورد سریع‌ترین زمان تبدیل به یونیکورن در ترکیه را به خود اختصاص دهد.
اما آیا باشگاه یونیکورن‌های ترکیه قرار است به همین شرکت‌ها محدود بماند؟ جالب است بدانید برخی کارشناسان با بررسی وضعیت چندین شرکت برتر دیگر در اکوسیستم استارتاپی ترکیه اینگونه نتیجه‌گیری می‌کنند که طی سال آینده احتمالا شاهد دو برابر شدن تعداد یونیکورن‌ها در این اکوسیستم باشیم!
ترکیه با جمعیتی ۸۴ میلیون نفری که حدود نیمی از آنها زیر ۳۲ ساله هستند بیشترین جمعیت جوان را در اروپا به خود اختصاص داده است. همین ویژگی سبب شده استانبول به یکی از بهترین شهرها برای عرضه محصولات و خدمات نوآورانه تبدیل شود. اکوسیستم استارتاپی استانبول در سال‌های اخیر به لطف وجود سازمان‌های مختلف حمایتی رویدادهای متنوع و نیز کارآفرینان موفق توانسته رشد خوبی را تجربه کند. در مجموع بیش از ۸۰ سازمان فعال برای حمایت از استارتاپ‌ها در استانبول وجود دارد که در میان آنها می‌توان به نام‌هایی آشنا مثل پلاگ اند پلی (Plug and Play) اشاره کرد.
همچنین هر‌ساله تعداد زیادی رویداد به ویژه در حوزه‌هایی مثل بازی‌سازی یا فین‌تک در این شهر برگزار می‌شود که موجب تقویت ارتباطات بین تیم‌های فعال و همچنین جذب استعدادهای موجود می‌شود. از سوی دیگر موفقیت‌های چشمگیر برخی استارتاپ‌های این شهر در جذب سرمایه‌های خارجی و پیوستن آنها به جمع یونیکورن‌ها نیز بر اشتیاق جوانان و سرمایه‌گذاران برای حضور در اکوسیستم استارتاپی افزوده است.
اکوسیستم استارتاپی استانبول در سال‌های اخیر در دو حوزه مشخص از رشد خوبی برخوردار بوده است. اولین حوزه به صنعت بازی‌سازی مربوط می‌شود. بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌های خارجی جذب‌شده در این اکوسیستم به استارتاپ‌های بازی‌ساز مربوط می‌شود. دومین حوزه نیز به هوش مصنوعی کلان‌داده و تحلیل داده مربوط می‌شود. جالب است بدانید ترکیه با جذب حدود . میلیارد دلار سرمایه در زمینه هوش مصنوعی جایگاه اول را در این زمینه در خاورمیانه به خود اختصاص داده است. طی سال گذشته حدود ۲۰۰ شرکت فعال در زمینه هوش مصنوعی موفق به جذب سرمایه شدند.
این استارتاپ به ارائه راه‌حل‌های سفارشی به کسب‌وکارها برای قیمت‌گذاری بهتر می‌پردازد. شرکت‌ها می‌توانند با بهره‌گیری از الگوریتم این شرکت قیمت‌های خود را بر اساس قیمت‌های رقبا موجودی انبارها و نیز بهینه‌سازی قیمت با هدف دستیابی به بیشترین میزان مشتری و سود به صورت همزمان می‌پردازد. پرایسینک مشتریان زیادی در سراسر دنیا یافته و به آنها خدمت ارائه می‌دهد.
بی‌تاکسی از مشهورترین استارتاپ‌های ترکیه است که به ارائه خدمات تاکسی اینترنتی می‌پردازد. این استارتاپ مستقر در استانبول تاکنون موفق به جذب میلیون دلار سرمایه خطرپذیر شده است.
صنعت پوشاک از جمله مهم‌ترین صنایع ترکیه به شمار می‌رود که علاوه بر نیازهای داخلی صادرات گسترده‌ای به کشورهای دیگر دارد. استارتاپ مدانسیا یک فروشگاه آنلاین است که با هدف معرفی و فروش پوشاک ویژه خانم‌های محجبه فعالیت می‌کند. البته بازار فروش مدنسیا به ترکیه محدود نیست و مشتریانی از کشورهای مختلف به ویژه کشورهای خاورمیانه از آن خرید می‌کنند. این استارتاپ در سال ۲۰۱۱ با سرمایه‌ای حدود نیم میلیون دلار آغاز به کار کرد.
یویو معروف‌ترین استارتاپ کرایه خودرو در ترکیه است. این استارتاپ که توانسته بیش از ۵ میلیون دلار سرمایه نیز جذب کند امکان کرایه ساعتی خودرو بدون راننده را در ترکیه فراهم می‌کند. کاربران پس از ثبت آنلاین سفارش می‌توانند با استفاده از گوشی خود اقدام به باز کردن قفل خودرو کنند. هزینه استفاده از خودرو به صورت خودکار محاسبه شده و به اطلاع کاربر می‌رسد.