شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ، طی یکی دو سال گذشته چند باری گفته است که شرکت فناپ استارتاپی بوده که امروز به یک شرکت بزرگ تبدیل شده است. زمانی که آن‌ها شروع کردند، واژه استارتاپ در ادبیات فارسی رایج نبود و تصور مرسوم از کسب‌وکار شرکت‌های بزرگ دولتی بود یا شرکت‌های خصولتی. بخش خصوصی بیشتر در بازرگانی فعال بود و طبق قانونی نانوشته، تولید به بخش دولتی واگذار شده بود؛ اما نوبت که به فناوری اطلاعات رسید در کنار شرکت‌های بزرگ دولتی، آرام‌آرام خصوصی‌ها هم شروع کردند. «همکاران سیستم» تقریبا اولین بود که در دهه شصت شروع کرد. حالا اما کار به‌جایی رسیده که خصوصی‌ها تقریبا دولتی‌ها را پشت سر گذاشته‌اند یا حداقل در برابر آن‌ها عرض‌اندام می‌کنند. هرچند دولتی‌ها نتوانستند تعامل خوبی با خصوصی‌ها برقرار کنند، ظاهرا خصوصی‌ها قدرت استارتاپ‌های فین‌تک در آینده را درک کرده‌اند و تلاش می‌کنند با سمت‌وسو دادن به جریان فین‌تک ایران، سهمی در آن داشته باشند. این دقیقا همان روندی است که در دنیا بانک‌های بزرگ در برابر استارتاپ‌های فین‌تک در پیش گرفتند و به‌جای تقابل به فکر تعامل هستند؛ هرچند به نظر می‌رسد شرکت‌های فناوری اطلاعات بانکی از بانک‌ها جلوترند و فعلا خبری از حضور مستقیم بانک‌ها در این عرصه نیست. در شماره قبل «شنبه» گزارش مراسم ارائه استارتاپ‌های تریگ‌آپ ارائه شد. به بهانه این رویداد نگاهی می‌اندازیم به حضور چهار شرکت فناپ، توسن، خدمات و ارتباط فردا در عرصه استارتاپ‌های فین‌تک.
فناپ و تریگ‌آپ
فناپ با کافه فناوری و تریگ‌آپ تلاش کرده از بازار استارتاپ‌ها سهم خودش را بردارد. در کافه فناوری رویدادهای مختلفی برگزار می‌شود که تقریبا نخ تسبیح همه آن‌ها فناوری و کسب‌وکار است. موضوع‌های مختلفی مثل آینده و همین‌طور ارزهای رمزنگاری‌شده‌ای مانند «بیت‌کوین» در کافه فناوری بررسی شده است. از مهرماه سال ۹۴ هم فناپ چرخه شتاب‌دهی ایده‌های کسب‌وکارهای نوآورانه را با هدف حمایت از ایده‌های مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات آغاز کرد. معمولا روال هر چرخه به این صورت است که صاحبان ایده می‌توانند برای ثبت‌نام و معرفی ایده‌های خود به وب‌سایت این مرکز مراجعه کنند. پس از آن، ایده‌های ثبت‌شده به‌منظور بررسی و ارزیابی وارد مرحله «پیش‌شتابدهی تریگ‌آپ» (pre-trigup) می‌شوند. تریگ‌آپی‌ها خودشان را این‌گونه معرفی می‌کنند: «در این مرکز فرصت مناسبی برای تیم‌های صاحب ایده اجرایی فراهم می‌آید تا با استفاده از فضای ایجادشده در تریگ‌آپ به تدوین و توسعه طرح خود بپردازند و با حضور اولیه در بازار، موفقیت آتی خود را به سرمایه‌گذاران و مشتریان نشان دهند. کارآفرینان با حضور در مرکز شتاب‌دهی حمایت از استارتاپ‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات به توسعه شبکه ارتباطی خود می‌پردازند و ضمن حضور در بازار ضریب موفقیت آتی خود را افزایش می‌دهند.» دومین رویداد نوآورانه تریگ‌آپ با موضوع خدمات نوین مالی و پرداخت اواخر سال ۹۴ برگزار شد.
توسن و هکاتون
توسن اولین شرکت خصوصی فعال در زمینه فناوری اطلاعات بانکی است که موفقیت‌های قابل‌توجهی هم تا امروز به دست آورده است. توسن این روزها به دنبال بانک‌های بالاتر از هزار شعبه است و به‌صورت سنتی در ایران این بانک‌ها مشتری بزرگ‌ترین شرکت دولتی ارائه خدمات نرم‌افزاری یعنی خدمات انفورماتیک هستند. توسن اولین شرکت نرم‌افزاری بانکی بود که با برگزاری رویداد سعی کرد در فضای استارتاپ‌های فین‌تک جایی داشته باشد. آبان ماه سال ۹۴ توسن با برگزاری رویدادی به نام «هکاتون توسن» سعی کرد استعدادهای ایرانی را در فضای رقابتی محک بزند. به گفته توسنی‌ها هکاتون توسن راهی است برای ورود به «توسن بوم» و یا همان «اپ‌استور توسن». مانند فناپ توسنی‌ها هم شرکت‌های فراوانی در این سال‌ها ایجاد کرده‌اند و هدف اصلی‌شان از برگزاری این رویداد کشف استعدادهای تازه بود تا بتوانند زنجیره ارزششان را غنی‌تر و قوی‌تر کنند. همایون محبوبی، مدیر اجرایی توسن بوم، پیش‌ازاین درباره این رویداد گفته بود: «نکته مهم این است که این اولین رویدادی است که مبتنی بر سرویس‌های واقعی برگزار شده؛ آن هم سرویس‌های آنلاین بانکداری الکترونیکی. هیچ پروتوتایپی در کار نبود. در این سه روز همکاران پشتیبانی توسن محیطی واقعی برای شرکت‌کنندگان فراهم کردند و تیم‌ها با دیتای کاملا واقعی، تراکنش‌هایی مالی بر روی این محیط انجام می‌دادند و تراکنش‌ها و اسناد حسابداری در سامانه یکپارچه بانکی توسن (بنکو) صادر می‌شد.»
هکاتون رویدادی است که در آن برنامه‌نویسان، طراحان و دیگر افراد فعال در حوزه رایانه، دور هم جمع می‌شوند تا در زمانی محدود پروژه‌های نرم‌افزاری و یا سخت‌افزاری را اجرا کنند. به گفته توسنی‌ها توسن بوم رویکرد جدیدی است که توسن برای حل یک‌سری معضلات سیستم بانکی و رویارویی با تغییرات متناوب و مکرری که در حوزه‌های کسب‌وکار و تکنولوژی پیش می‌آید، شروع کرده است.
خدمات و این‌بانک
شرکت خدمات بزرگ‌ترین شرکت دولتی فناوری اطلاعات بانکی ایران است. خدماتی‌ها به دلیل دولتی بودن و اینکه بسیاری از سامانه‌های زیرساختی مثل شتاب و شاپرک را پشتیبانی می‌کنند در برابر نوآوری کمی دست‌به‌عصا حرکت می‌کنند؛ اما این احتیاط اجباری آن‌ها باعث نشده نسبت به نوآوری بی‌تفاوت باشند. آن‌ها آذرماه سال ۹۴ رویداد «این‌بانک ۲» را برگزار کردند. رویداد این‌بانک توسط شرکت خدمات انفورماتیک و با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و دانشکده برق و مهندسی کامپیوتر دانشگاه تهران ۲۶ تا ۲۸ آذرماه در دانشکده برق و مهندسی کامپیوتر دانشگاه تهران برگزار شد. نکته مهم درباره رویدادهای توسن و خدمات جایزه قابل‌توجه آن‌ها به تیم‌های برتر است که مثلا در مورد خدمات این جایزه تا ۳۰ میلیون تومان هم می‌رسید. خدماتی‌ها این بانک را این‌گونه معرفی می‌کنند: «این بانک سلسله رویدادهای یک‌روزه‌ای است که توسط شرکت خدمات انفورماتیک برگزار می‌شود و طی آن اجتماعی از صاحبان ایده از دانشگاه و صنعت، حول محور نوآوری در بانکداری الکترونیکی گرد هم می‌آیند. هدف از برگزاری این رویدادها، گردآوری منابع عظیم خلاقیت و ایده‌پردازی در میان دانشگاهیان و اصحاب صنعت در حوزه بانکداری الکترونیکی و پیوند زدن آن با بدنه پرقدرت و مستحکم بانکداری الکترونیکی در ایران است. در این رویداد در یک فضای دوستانه و مهیج، ایده‌هایی مرتبط با خدمات، محصولات، ابزارها و سیستم‌های مرتبط با فن‌آوری‌های بانکی کشور توسط حضار مطرح شد و این بانک به‌واسطه جایگاه حاکمیتی خود چتر حمایتی بر روی تمامی ایده‌ها از تمامی اقشار واجد شرایط گسترده خواهد کرد.» البته پیش‌ازاین اولین رویداد این بانک در تیرماه ۹۲ به‌عنوان اولین رویداد ویکند نوآوری برگزار شد که آن زمان خیلی سروصدا نکرد؛ اما دومین رویداد این بانک با رویکرد بانکداری باز (open Banking) بین هکاتون توسن و تریگ‌آپ فناپ برگزار و دیده شد. همه رویدادهای بانکی که برگزار شدند ادعای «بانکداری باز» داشتند. البته همان زمان هم نقدهایی به اینکه این رویدادها از مفهوم بانکداری باز فاصله دارند مطرح شد. هرچند اگر بخواهیم کمتر ایده‌آل نگاه کنیم این حرکت شرکت‌های بزرگ به سمت بانکداری باز را باید تشویق کنیم. بانکداری باز روندی نوظهور در بانکداری الکترونیکی است که بر اساس آن بانک دسترسی عمومی به سرویس‌های پایه خود را از طریق API Banking فراهم می‌سازد؛ بنابراین شرکت‌های ثالث و توسعه‌دهندگان نرم‌افزار قادر خواهند بود در صورت نیاز با کمک این APIها، سرویس‌های بانکی را در برنامه‌های کاربردی خود جای دهند و آن را در اختیار کاربر نهایی قرار دهند. بانکداری باز بستر نوآوری در بانکداری الکترونیکی را فراهم می‌کند، توسعه برنامه‌های کاربردی بانکی را از انحصار بانک‌ها خارج می‌کند و امکان توسعه نامحدود برنامه‌های کاربردی جدید بر بستر سرویس‌های بانکی را فراهم می‌سازد.
ارتباط فردا و فینوا
«ارتباط فردا» که یکی از شرکت‌های زیرمجموعه بانک آینده است و در پارک فناوری پردیس قرار دارد تلاش‌های متعددی برای رشد زیست‌بوم استارتاپ‌های فین‌تک ایران انجام داده است. در بین تمام چهار شرکتی که در این گزارش بررسی شدند، محیط کاری «ارتباط فردا» بیشتر از بقیه ما را به یاد فضای ذهنی که از استارتاپ‌ها داریم می‌اندازد. «ارتباط فردایی»ها تلاش کردند سبک کاری نوآورانه‌ای داشته باشند. مرکز نوآفرینی فردا «فینوا» از ۱۲ بهمن‌ماه سال گذشته در برج فناوری دانشگاه امیرکبیر شروع به کار کرد. ارتباط فردایی‌ها، پیش‌از این نیز با برگزاری رویداد «لین استارتاپ ماشین»، راه‌اندازی فضای مشترک همکاری و برگزاری فستیوال تهران، رویکرد حمایتی از استارتاپ‌ها را در پیش گرفته بودند و در ادامه این روند، «فینوا» را راه‌اندازی کردند.
Finnova که مخفف Nova FinTech Innovation است، بر سه حوزه شتاب‌دهنده، فضای همکاری مشترک و سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر، با شعار «توانمندسازی ستاره‌ها» تمرکز دارد که در قسمت شتاب‌دهنده، تمرکز خود را بر استارتاپ‌های مبتنی بر نوآوری‌های مالی گذاشته است؛ اما در محیط فضای همکاری مشترک خود، سعی دارد به ترویج فرهنگ کار گروهی بپردازد. به همین دلیل فضا را برای حضور همه تیم‌ها با تنوع بالای ایده، باز گذاشته است تا در کنار یکدیگر چالش‌های کار تیمی را تجربه کنند.