در پنل زنان که در رویداد یلداسامیت برگزار شد، مشکات اسدی به‌عنوان مجری با سائبه سلوکی ( مدیرعامل شرکت نیرو فراز، عضو هیأت مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران و رئیس کمیسیون منابع انسانی این سازمان)، سحر بنکدارپور (رئیس مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران)، بهناز آریا (مدیرعامل گروه شرکت‌های، نایب رئیس هیأت مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران و رئیس کمیسیون افتای این سازمان)، سارا راد (هم‌بنیانگذار و نایب رئيس هیأت مدیره شرکت ابر دراک) گفتگو کردند.
در ابتدای پنل اسدی به ارائه توضیحات و آماری پرداخت که در ادامه می‌آید؛ وقتی در مورد موضوع زنان صحبت می‌کنیم، نقطه عزیمت ما تمرکز روی سهم ۵۰ درصدی زنان از نیروی انسانی است. این در حالی است که در تمام حوزه‌های قدرت، از جمله حوزه‌های اقتصادی و سیاسی، درصد مشارکت زنان این سهم ۵۰ درصدی را نمایندگی نمی‌کند.
وی اضافه کرد که در این پنل قرار نیست به علل و چرایی این موضوع بپردازیم، چون بیشتر افراد، از جمله زنان و مردان جامعه، با علل و عوامل این موضوع آشنا هستند. تمرکز ما روی این موضوع است که چگونه می‌توانیم مطالبات‌مان را به شکلی تنظیم کنیم که با همراهی نهادهای صنفی، در آینده نه‌چندان دور، شاهد افزایش سهم زنان در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، مشخصا بسته به موضوع پنل امروز، باشیم.
در اینجا به آماری در این زمینه اشاره می‌کنم. آخرین آمار ما درباره سهم زنان در اکوسیستم فاوای کشور که مبتنی بر گزارش سال ۱۳۹۹ سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات است، نشان می‌دهد که سهم زنان در این حوزه ۱۵ درصد است یعنی در سی لول (C-level) و صندلی‌های مدیریتی. امروز که در خدمت شما هستیم، مبتنی بر دو گزارش رسمی خدمت‌تان می‌گویم، یعنی گزارش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که سهم زنان در حوزه مدیریتی را ۱۰درصد در رسته فاوا اعلام می‌کند و آمار رسمی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران هم سهم زنان را ۱۰درصد نشان می‌دهد. این در حالی است که در سال ۱۳۹۹ سهم ۱۵ درصدی داشتیم و در سه سال اخیر، با کاهش ۵ درصدی سهم زنان در فناوری اطلاعات و ارتباطات مواجه بودیم.
البته بدیهی است که این موضوع به شدت وابسته به تصمیم‌گیری سیاست‌گذاران و گاهی عدم توجه به موضوع سهم زنان در این عرصه است. اما ما تلاش کردیم در پنل امروز، به طراحی یا بیان مطالبات خودمان به عنوان زنان فعال در این حوزه از نهادهای صنفی بپردازیم و بگوییم که انتظارمان از نهادهای صنفی این است که با چه فعالیت‌هایی و یا با چه سیاست‌های تشویقی کمک کنند تا در سال‌های آینده، زنان حداقل به درصد سابق و ای بسا به درصد بیشتری از سهم مشارکت در حوزه فاوا دست پیدا کنند.
این در حالی است که اکوسیستم استارتاپی در ایران و در سراسر جهان، به خاطر نوآوری‌ها و به‌روز بودن باید احتمالا خوشامدگویی بیشتری نسبت به سایر حوزه‌ها برای ورود زنان داشته باشد. این در حالی است که گزارش چند روز اخیر وزارت صمت درخصوص سهم زنان در اقتصاد کشور حاکی از سهم ۱۳ درصدی زنان در اقتصاد کشور است.
خانم سلوکی! شما هم در هیأت مدیره نصر تهران حضور دارید و هم سابقه فعالیت تخصصی شما در حوزه منابع انسانی و آموزش می‌تواند به ما کمک کند که این تصویر تا اندازه زیادی روشن شود. درحالی‌که تعداد زنان فارغ‌التحصیل در رشته‌های وابسته به علوم کامپیوتر در کشور ۵۰ درصد است، ولی شاهد این هستیم که زنان فعال در این حوزه، تعدادشان نسبتی با خروجی آنها در دانشگاه ندارد. شما فکر می‌کنید علت و عاملش چیست؟ و چه کاری می‌توان در این حوزه کرد؟
سلوکی: از وجوه مختلفی می‌توانیم به این مسئله نگاه کنیم. یکی از مسائلی که وجود دارد، فرهنگ سازمانی و بحث اجتماعی است، نسبت به اینکه ممکن است زنان در جایگاه‌هایی حرفه‌ای و تخصصی و همین طور در جایگاه‌های سیاست‌گذاری خیلی موفق نباشند. در حقیقت، این یک بار ذهنی است. این باور باعث شده که تا حدودی اعتماد به این مسئله کم شود. از آن طرف، صندلی‌ها و جایگاه‌های رهبری در لایه سی-لول (C-Level) بسیار کم است و آنجا که قرار است بین یک خانم یا یک آقا انتخاب انجام شود، خانم‌ها گزینه نهایی نیستند. به این دلیل که اساساً حضور زنان در جایگاه‌های حرفه‌ای نیازمند به یک شبکه حمایتی است.
نقص در این شبکه حمایتی به صورت گسترده، باعث می‌شود این اتفاق بیفتد. وقتی این حمایت وجود ندارد، اعتماد به نفس لازم از زنان گرفته می‌شود و همین‌طور انگیزه‌شان. شما به بخش خصوصی اشاره کردید. در بخش خصوصی هم وقتی قرار است یک سری آیین‌نامه تنظیم کنیم، آیین‌نامه‌های داخلی یا دستورالعمل‌هایی که منجر به گرفتن صندلی‌ها و موقعیت‌های متفاوت می‌شود، نگاه نمی‌کنیم که آیا آیین‌نامه‌هایمان باعث حضور بیشتر زنان می‌شود یا کمرنگ شدن آن.
ما در سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران ۳۴ کمیسیون تخصصی داریم که از این تعداد، ریاست دو کمیسیون بر عهده خانم‌ها بود. اگر نایب رئیس‌های کمیسیون‌ها را هم در نظر بگیریم. ۲ تا ۳ نفر خانم در این جایگاه‌ها حضور دارند. وقتی آیین‌نامه را تنظیم می‌کنیم، باید به این توجه کنیم که وقتی می‌گوییم روسای کمیسیون‌ها از هیأت مدیره باشد، وقتی تعداد صندلی خانم‌ها در هیأت مدیره کم و انگشت‌شمار است، یا هیأت مدیره تعیین‌کننده رئیس کمیسیون باشد، باید به این توجه کنیم که نقش زنان را ببینیم.
موضوع توسعه فردی و مهارت‌های نرم برای زنان هم باید مورد توجه قرار گیرد. مهارت‌های نرم زنان باید منطبق با بازار کار و تاب‌آوری در این بازار باشد. این آمادگی باعث می‌شود مطالبه‌گری و اعتماد به‌نفس‌شان بیشتر شود و حضور پررنگ‌تری داشته باشند.
اسدی: تمرکز اتاق بازرگانی در سال‌های اخیر روی کسب‌وکارهای سنتی بوده است. تا اینکه مرکز تحول اتاق تهران ایجاد شد. کمی بیشتر درباره این مرکز صحبت کنید و اینکه آیا برنامه خاصی برای افزایش سهم زنان در سطوح مدیریتی از جمله خود اتاق دارید؟
بنکدارپور: اتاق بازرگانی جهانی هر سال فهرستی از معیارهایی که برایش اهمیت دارد را منتشر می‌کند و امسال سه مورد را در نظر گرفته که یکی از آنها، توانمندسازی بانوان است. ما برای توانمندسازی بانوان و حضور موثر آنها در عرصه اقتصادی، برنامه‌هایی داریم. اولین اقدام که اجرایی شده این است که معاونت کسب‌وکار اتاق یک بخش را در وب‌سایت اتاق قرار داده که بانوان عضو اتاق می‌توانند خودشان را معرفی کنند.
بیش از ۸ هزار نفر از بیش از ۳۳ هزار عضو اتاق بازرگانی تهران، خانم هستند. به این ترتیب، زنان می‌توانند کسب‌وکار شان را به دیگران بهتر معرفی کنند. در حال حاضر مشاوره و میز خدمت معاونت کسب‌وکار اتاق بازرگانی تهران با اولویت بانوان است.
مجری: خانم آریا! شما در یکی از مردانه‌ترین حوزه‌های فاوا یعنی امنیت فعالیت می‌کنید. کمی بیشتر درباره تجربیات‌تان به ما بگویید.
آریا: سازمان نظام صنفی و فعالیت تشکلی به شدت موجب بلوغ حرفه‌ای شد و یکی از مهم‌ترین قسمت‌هایش صبر بود. اینکه یاد گرفتم در کنار افراد با ایده‌ها و نظرات مختلف فعالیت کنم. راه سختی بود! ما بیش از ۲۰ سال است در حوزه امنیت فعالیت می‌کنیم. فکر می‌کنم مهم‌ترین مسئله‌ای که وجود داشته، استمرار بود. اگر قرار باشد با کوچک‌ترین چالشی جا بزنیم و از آن حوزه کناره‌گیری کنیم، بعید می‌دانم هیچ وقت، هیچ کدام از خانم‌های توانمندی که الان در فاوا فعالیت می‌کنند، می‌توانستند به نقطه‌ای که الان هستند برسند.
درباره آمار صحبت کردید. این آمار (کاهش مشارکت زنان) در دنیا روی داده است. این کاهش از سال ۲۰۲۱ تاکنون حدود ۴ تا ۵ درصدی در سراسر دنیا بوده است. ما شاهد این کاهش آمار (حضور زنان) در حوزه مهندسی هستیم. فکر می‌کنم باید (به زنان) آگاهی‌رسانی کنیم و اولین مورد این است که «با چالش روبرو خواهی شد!». چالش صبوری و استمرار و توانمندشدن نیاز دارد.
به نظرم، آگاهی‌رسانی، آموزش و الگوسازی بسیار مهم هستند. روی الگوسازی تاکید دارم. ما برای زنان الگوسازی نکردیم و نشان ندادیم زنان موفق چه راهی را طی کردند. الان شرایط (نسبت به گذشته) فراهم‌تر است. وقتی ما شروع کردیم، تقریبا خانمی در این حوزه نبود. الان بیشتر از نصف کلاس‌ها خانم هستند. اما چرا این زنان به عرصه آشکار فعالیت نمی‌رسند؟ به نظرم به صبوری و استمرار و تاب‌آوری و توانمندسازی بستگی دارد.
من ۴ دوره و روی هم رفته ۱۲ سال رئیس کمیسیون افتا نصر تهران بوده‌ام. خوشبختانه در کمیسیون افتا، شبکه حمایتی که خانم سلوکی اشاره کرد، وجود داشت. اما در لایه‌های بالاتر، هم از دیدگاه بخش خصوصی و هم دیدگاه حاکمیتی، نگاه شکاک و حتی بازدارنده وجود داشته است.
اسدی: به‌عنوان کسی که کسب‌وکارش در شهرستان ایجاد شده و رشد کرده، به ما بگویید که چطور با چالش‌های مختلف روبرو شدید؟
راد: من در شیراز مسیری متفاوت با کسی که در دانشگاه تهران درس می‌خواند، طی نکردم. دانشگاه شیراز یکی از اولین دانشگاه‌های ایران بود که آزمایشگاه کلود کامپیوتینگ داشت. به جز من و یک نفر دیگر، همه همکلاسی‌هایم مهاجرت کردند. یعنی انگیره این را که به‌عنوان یک خانم وارد یک مسیر مدیریتی بشوند، نداشتند.
اینکه چرا خانم‌ها یهو در بازار کار غیب‌شان می‌زند و چرا این همه رتبه‌های بالا در دانشگاه‌های فنی مختص دختران است، ولی وارد بازار نمی‌شوند و اگر می‌شوند، قدرتی را که در دانشگاه داشتند، در بازار کار ندارند، ذهنم را قلقلک می‌داد. سعی کردم بررسی رزومه خانم‌های (رشته‌های) فنی در شرکت ابردراک را بیشتر کنم. سعی کردم همیشه بین دو رزومه واجد شرایط، اگر یکی دختر باشد، دختر را انتخاب کنم. دختران الان رُل‌های فنی خیلی خوبی در ابردراک دارند. اما عملا انگیزه زیادی برای سی‌لول شدن ندارند و نهایت دوست دارند در تیم خودشان، مهارت‌های مدیریتی را یاد بگیرند.
اسدی: بر اساس آمار سازمان ملل، علیرغم اینکه زنان بالای ۵۰ درصد فعالیت‌ها را انجام می‌دهند، ولی از آنجایی که بیشتر این کارها منجر به درآمد نمی‌شود، یک دهم درآمد اقتصادی به زن‌ها اقتصاد دارد و فقط یک درصد مالکیت در اختیار زنان است. به‌رغم اینکه خروجی (زنان از دانشگاه‌های ایران) ۵۰ درصد است، میزان مهاجرت خانم‌ها پایین‌تر است. این گپ را چطور پر کنیم؟ آموزش چگونه می‌تواند راهکاری برای این حوزه باشد؟
سلوکی: به جانشین‌پروری اشاره کردیم. اما چه وقتی می‌توانیم روی جانشین پروری کار کنیم؟ وقتی که فضا را به خانم‌ها بدهیم. باید این فضا را فراهم کنیم که کنارمان قرار بگیرند. اگر این اتفاق بیفتد، می‌توانیم به جانشین‌پروری بپردازیم. باید فضا را آماده کنیم تا این (فعالیت‌ها) تجربه زیسته‌‌شان شود. ما می‌گوییم حتما بچه‌ها کارآموزی و کارورزی بروند. باید فضا را فراهم کنیم تا شما در کنار سایر زنانی که موفق بودند و این مسیر را طی کردند قرار بگیرید. ما در شناسایی استعدادها در نوجوانان و جوانان و به خصوص زنان، کمبود داریم. اعتقاد دارم باید از مدرسه شروع کنیم.
باید برای شناسایی هزینه کنیم. یک دوره‌ای شرکت‌ها شروع کردند به آکادمی زدن، چون ورودی دانشگاه‌ها برایشان مناسب نبود. به جای اینکه مشکل از ریشه پیدا شود، راه‌حل‌هایی می‌دهیم که مشکل اساسی را حل نمی‌کنند. اگر همین هزینه برای شناسایی جوانان و نوجوانانی که می‌توانند به بازار ورود کنند، مخصوصا دختران، می‌تواند کمک زیادی به ما در بازار کار کند.
اسدی: اتاق بارزگانی چه امکاناتی را در اختیار اعضاء قرار می‌دهد؟
همه اتاق‌های بازرگانی چند کارکرد اصلی دارند که عبارت هستند از شبکه‌سازی، توانمندسازی در قالب برگزاری دوره‌های آموزشی اجرایی توسط اتاق و یا با همکاری با نهادهای دیگر، پژوهش و مطالعات و بازار پژوهشی برای کمک به کسب‌وکارها و در نهایت، تسهیلگری و دفاع از حقوق کسب‌وکارها از اصلی‌ترین این کارکردها هستند. ما یک شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی داریم که در آنجا، مشکلات صنفی مطرح می‌شود و دولت موظف است که پاسخ دهد. بسیاری از مشکلات کسب‌وکارها در این شورای گفتگو حل شده است.
مجری: بزرگ‌ترین چالش این روزها، امنیت داده است. با توجه به ماموریت اصلی افتا که باید مشاور جدی در زمینه امنیت برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط باشد، چه راهکاری به این کسب‌وکارها پیشنهاد می‌کنید؟
آریا: این چالش دنیاست. تا سال ۲۰۲۵، ۱۰ تریلیارد گیگابایت دیتا در دنیا تولید خواهد شد و تا ۲۰۲۵، حوزه جرایم سایبری سومین اقتصاد دنیا خواهد بود. مهم‌ترین چالش هم متوجه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و مخصوصا استارتاپ‌هاست. چرا؟ به این دلیل که نه منابع مناسبی در اختیار دارند، نه نیروی انسانی و نه زمان کافی، برای اینکه بتوانند به موضوع امنیت سایبری مثل یک شرکت بزرگ بپردازند.
بسیاری از استارتاپ‌هایی که این روزها شکل می‌گیرند، در زمینه خدمات عمومی فعالیت می‌کنند و با داده‌های مردم سروکار دارند. استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط ما باید بخشی از توان‌شان را بگذارند برای امنیت سایبری. چون بزرگ‌ترین دارایی آنها در آینده نزدیک، دارایی اطلاعاتی است. مهم‌ترین کاری که کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و استارتاپ‌ها باید انجام دهند، داشتن یک پلن و یک استراتژی است. اقدامات پیشگیرانه الزاما اقدامات هزینه‌بری نیستند. به تربیت نیروی انسانی امنیت هم به چشم سرمایه‌گذاری نگاه کنید. چون باید بخشی از منابع‌مان را صرف تربیت نیروی انسانی امنیت کنیم.
اسدی: سارا جان! سهم ابردراک از بازار چقدر است؟
راد: هیچ دیتای واقعی درباره اندازه بازار پردازش ابری ایران وجود ندارد. ما ۵ درصد از این بازار را براساس اندازه بازاری که خودمان تخمین زده‌ایم، پیش‌بینی کردیم. در این مسیر هم خوب عمل کردیم و خوب پیش رفتیم. اما موضوع اصلی این است که اندازه این بازار مشخص نیست و هیچ نهادی هیچ تخمین مناسبی درباره این بازار انجام نداده است. آن چیزی که ما اعلام کردیم براساس اندازه بازار جهانی، کاهش تدریجی (اسکیل داون) براساس جمعیت و ضریب نفود اینترنت در ایران بوده که براساس آن، این هدف‌گذاری را برای خودمان در نظر گرفتیم. با همه این تفاسیر، استراتژی ما افزایش سهم بازار است.
