60 سال تاریخ اینترنت | اینترنت را کدام کشور ساخت؟

تاریخ اینترنت شاید عبارت عجیبی باشد، چرا که آنقدرها هم به نظر تکنولوژی قدیمی نمی آید. حتی عمر شصت ساله هم به سختی بتواند لقب تاریخ به خود بگیرد. اما آنقدر سیر تکامل اینترنت با سرعت بالایی رخ داده که تقریبا همه را متقاعد می کند که با وجود زمان کم، لقب تاریخ را به آن بدهیم. اینترنت یک شبکه جهانی متشکل از میلیاردها رایانه و دستگاه الکترونیکی است. شبکه‌ای تشکیل‌شده از مجموعه‌ای از شبکه‌ها که در آن هر کاربر می‌تواند اطلاعات خود را با سایر کاربران شبکه به اشتراک بگذارد. اینترنت برای اولین بار توسط مرکز تحقیقات پیشرفته آمریکا (ARPA) در سال 1969 به‌وجود آمد و در ابتدا ARPANET نام گرفت. هدف اولیه این مرکز ایجاد شبکه‌ای بود که در آن محققان علوم رایانه در یک دانشگاه بتوانند با محققان سایر دانشگاه‌ها ارتباط برقرار کنند. نحوه طراحی آرپانت یک مزیت جانبی مهم را به‌وجود آورد. از آن‌جایی که پیام‌های ارسالی در آن می‌توانستند در بیش از یک جهت مسیردهی شوند، با قطع شدن اتصال بخش‌هایی از شبکه (به دلیل حملات نظامی یا بلایای طبیعی)، شبکه کلی می‌توانست عملکرد خود را ادامه دهد.

امروزه اینترنت یک سازه عمومی، مشارکتی و خودگردان است که در دسترس صدها میلیون نفر از مردم جهان قرار دارد. بسیاری از مردم از آن به‌عنوان منبع اصلی اطلاعات خود استفاده کرده و به کمک ساخت و توسعه اکوسیستم اجتماعی اینترنت، شبکه‌های اجتماعی مختلفی را به‌وجود می‌آورند و محتواهای مورد نظر خود را به اشتراک می‌گذارند. علاوه‌ بر آن تجارت الکترونیک یا خرید اینترنتی به یکی از مهم‌ترین کاربردهای اینترنت تبدیل شده است.

سال‌شمار تولد اینترنت

دهه 60

ایده شبکه جهانی رایانه‌ای در سال 1962 به ذهن یکی از دانشمندان علوم رایانه در ام‌آی‌تی به نام J.C.R Licklider رسید. او سپس ایده خود را با همکاران خود در مرکز تحقیقات پیشرفته وزارت دفاع آمریکا در میان گذاشت. او به کمک Leonard Kleinrock، Thomas Merrill وLawrence G. Roberts بر روی نظریه سوئیچینگ بسته (Packet-Switching) کار کرد تا ایده اولین شبکه جهانی رایانه‌ای را عملی کند. سپس رابرتز «برنامه‌ای برای آرپانت» را منتشر کرد که در سال 1969 عملی شد. در تاریخ 29 اکتبر 1969 برای اولین بار رایانه‌های دانشگاه‌های استنفورد و یو‌سی‌ال‌ای به یکدیگر متصل شدند. این دو دانشگاه اولین هاست‌های تاریخ اینترنت هستند. اولین پیامی که در این شبکه ارسال شد عبارت Login بود. در سال‌های بعد آرپانت توسعه بیشتری پیدا کرد.

دهه 70

در سال 1973، Robert Kahn و Vinton Cerf با همکاری یکدیگر اولین پروتکل اتصال شبکه‌های مختلف را توسعه دادند. امروزه این پروتکل با نام TCP/IP شناخته می‌شود. با به‌کارگیری این پروتکل در صورت قطع شدن اتصال یکی از شبکه‌ها، عملکرد سایر شبکه‌ها مختل نمی‌شود. Robert Metcalfe هنگامی که در شرکت Xerox مشغول به کار بود یک شبکه کابلی را توسعه داد که در آن انتقال داده‌ها با سرعت و حجم بیشتری انجام می‌شد. او این سیستم را Alto Aloha نام‌گذاری کرد اما امروزه به نام Ethernet شناخته می‌شود. در سال‌های بعد Ted Nelson برای سازمان‌دهی اطلاعات شبکه پیشنهاد استفاده از ابرمتن (Hypertext) را ارائه داد و سیستم عامل Unix در شبکه‌های TCP/IP محبوبیت زیادی پیدا کرد. همچنین Tom Truscott و Steve Bellovin سیستم یونیکس‌محوری را برای انتقال داده از طریق خطوط تلفن طراحی کردند که USENET نام گرفت.

دهه 80

Dave Farber از دانشگاه دلور، از پروژه‌ای برای ایجاد یک شبکه ارزان‌قیمت dial-up با استفاده از خطوط تلفن رونمایی کرد. در 1982 سیستم PhoneNet پایه‌گذاری و به آرپانت و اولین شبکه تجاری آن زمان (Telenet) متصل شد. این امر دسترسی به اینترنت را وسیع‌تر کرد و به چندین کشور در سراسر جهان اجازه داد با یکدیگر ارتباط ایمیلی برقرار کنند. در پی فعالیت‌های CERN استرالیا، کانادا، فرانسه، آلمان، کره جنوبی و ژاپن نیز با استفاده از TCP/IP به این شبکه پیوستند. در 1981 شرکت 3Com از محصولات Ethernet خود برای رایانه‌های شخصی و کاری رونمایی کرد که به ایجاد اولین شبکه‌های محلی (LAN) انجامید. سپس «سیستم نام دامنه» ابداع شد که سازمان‌دهی تعداد فزاینده کاربران اینترنت را ساده‌تر کرد. در 1985 اولین دامنه به نام symbolics.com به ثبت رسید.

دهه 90

در 1990 آرپانت منحل شد. Tim Berners-Lee و همکاران او در CERN زبان نشانه‌گذاری ابرمتنی (HTML) و مکان‌یاب منبع یکسان (URL) را ابداع کردند. به این صورت با راه‌یابی اینترنت به کشورهای اروپایی، «وب جهان‌گستر» یا World Wide Web متولد شد. در این دهه اولین کشورهای آفریقایی (شامل اوگاندا، گینه، موزامبیک، ماداگاسکار و رواندا به کمک ایستگاه‌های ماهواره‌ای به اینترنت متصل شدند. سال 1995 نقطه عطفی برای اینترنت بود. شرکت مایکروسافت از Windows 95 رونمایی کرد؛ آمازون، یاهو و ای‌بی تأسیس شدند؛ اینترنت اکسپلورر عرضه شد؛ با ابداع Java امکان متحرک‌سازی وب‌سایت‌ها به‌وجود آمد و فعالیت‌های اینترنتی جدیدی را گسترش داد. در سال 1998 نیز گوگل تأسیس شد. اولین ویروس کامپیوتری که می‌توانست خود را تکثیر و ارسال کند در سال 1999 کشف شد.

دهه 2000

در سال 2000 جهان شاهد اوج‌گیری و ترکیدن حباب دات-کام بود. درحالی‌که کسب‌وکارهای اینترنتی هر روز جای خود را در زندگی روزمره مردم باز می‌کردند، شاخص داو جونز با بزرگ‌ترین سقوط خود تا آن هنگام مواجه شد. تا سال 2001 اغلب شرکت‌های اینترنتی عمومی از میان رفتند. اما اتفاقات خوبی نیز رخ داد. گوگل موفق شد بازار جستجوگرهای اینترنتی را قبضه کند. همچنین در این دهه اتصال اینترنتی Wi-Fi رواج پیدا کرد. علاوه بر آن دستگاه‌های رایانه‌ای همراه از جمله تلفن‌های هوشمند روانه بازارها شدند.

تاریخچه اینترنت در ایران

سرعت شکل‌گیری و توسعه اینترنت به قدری زیاد بوده که در مدت زمان کوتاهی بسیاری از جنبه‌های زندگی بشر را دربرگرفته‌است. نسل‌های جدیدتر امروزه به گونه‌ای در معرض اینترنت هستند که گویی بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی آن‌هاست و بدون آن اساسا نمی‌توان زندگی کرد. شاید عجیب باشد اما به نظر می‌آید که نسل‌های جدید تصور می‌کنند که اینترنت همیشه یه مثابه یک ضرورت در میان ما بوده و دیگر کسی دغدغه این را ندارد که اینترنت در چه سالی اختراع شد؟ یا چه تاریخچه‌ای را پشت سر گذاشته تا به اینجا برسد؟ یا اینترنت را کدام کشور ساخت؟

نسل قبلی شبکه اینترنت در جهان به عنوان بیت‌نت شناخته شده بود و برای نخستین بار در ایران در سال 1368 برای برقراری ارتباط علمی و پژوهشی با دانشگاه‌های جهان به کار گرفته شد. کاربرد بیت‌نت در آن زمان فقط محدود به دریافت و ارسال نامه‌های الکترونیکی بود. اما اینترنت به صورت عمومی‌تر در سال 1372 (1993) برای اهداف و ارتباطات دانشگاهی در ایران مورد استفاده قرار گرفت. پژوهشگاه دانش‌های بنیادی اولین مرکزی بود که از طریق دانشگاه وین به اینترنت متصل شد. به کارگیری اینترنت در ابتدا منحصر به دانشجویان و کاربران دانشگاهی بود. اما کم کم از طریق شرکت ندا رایانه، کاربران بیشتری قابلیت اتصال به اینترنت را کسب کردند. 

اینترنتی که امروز می‌شناسیم چندان قدیمی نیست و در دهه 60میلادی شروع به کار کرد. این پدیده که در نهایت به دگرگونی کلی مناسبات انسانی انجامید، الان یک امر کاملا معمولی به‌شمار می‌رود که هر فردی به راحتی باید به آن دسترسی داشته باشد. تقریبا همین‌طور هم شده است. چندین میلیارد نفر در سطح جهان به این پدیده حیات‌بخش دسترسی دارند. اما سیر تکامل اینترنت جذاب و خواندنی است؛ از اینترنت کابلی گرفته تا اینترنت ماهواره‌ای، هر کدام داستان خود را دارد. در ادامه این مسیر را مرور می‌کنیم.

تاریخ اینترنت در ایران و اولین شرکت ISP ایرانی

استفاده از اینترنت در ایران با چالش‌ها و مخالفت‌های بسیاری همراه بود. یکی از بزرگترین مخالفان در راستای گسترش ایران، شرکت مخابرات بود. این مخالفت‌ها سرعت گسترش اینترنت را در سال‌های اول کند کرد. اما رفته رفته با گسترش آن در فضاهای عمومی‌تر و پس تلاش‌های بسیار فعالان این حوزه، اینترنت توانست که راه خود را در ایران باز کند. 

همان‌طور که گفته شد، اولین شرکت ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی (ISP: Internet Service Provider) در ایران ندا رایانه بود که به صورت عمومی و Dial-Up در دسترس مردم قرار گرفت. قبل از سال 1380 و شکل‌گیری اداره کل دیتا در مخابرات، اینترنت چندان رسمی و پذیرفته‌شده نبود و هنوز چالش‌های بسیاری را باید از سر می‌گذراند. اینترنت Dial-Up در چندین مرکز مانند دانشگاه شریف، مرکز تحقیقات فیزیک نظری و … که هر کدام با در اختیار داشتن ماهواره‌ای، امکان برقراری ارتباط اینترنتی را داشتند، برقرار می‌شد.  

اینترنت دقیقا کجاست؟

اینترنت، که معمولاً به عنوان یک مکان مجرد در نظر گرفته می‌شود، در واقع یک شبکه بزرگ و غیرمتمرکز است که میلیاردها دستگاه را در سرتاسر جهان به هم متصل می‌کند. این شبکه از ترکیبی از کامپیوترها و سرورهای مختلف تشکیل شده است که به طور مداوم اطلاعات را منتقل می‌کنند. به جای اینکه یک مکان فیزیکی باشد، اینترنت چیزی شبیه به یک فضای مجازی است که با همکاری میلیون‌ها دستگاه گسترده شده است.

زیرساخت اینترنت شامل کابل‌های فیبر نوری است که در زیر دریا کشیده شده و قاره‌ها را به هم متصل می‌کند، به این ترتیب امکان انتقال سریع اطلاعات فراهم می‌شود. این کابل‌ها با کمک شبکه‌های ماهواره‌ای، دسترسی به اینترنت را حتی در مناطق دورافتاده فراهم می‌کنند، جایی که کشیدن کابل سخت است. این دو نوع ارتباط (کابل‌های زیر دریایی و ماهواره‌ای) دست به دست هم داده و شبکه قوی‌تری را برای انتقال اطلاعات به وجود می‌آورند و محدودیت‌های جغرافیایی را از بین می‌برند.

برای مدیریت این جریان داده، نقاط تبادل اینترنت (IXP) و مراکز داده نقش‌های مهمی دارند. IXPها به عنوان محل‌هایی برای اتصال شبکه‌های مختلف عمل می‌کنند و باعث می‌شوند انتقال داده‌ها سریع‌تر شود. مراکز داده نیز، که شامل سرورها و تجهیزات بسیاری هستند، حجم زیادی از اطلاعات را ذخیره و پردازش می‌کنند. رایانش ابری هم به internet این امکان را می‌دهد که شما بتوانید به داده‌ها و برنامه‌ها از سرورهای دور دسترسی پیدا کنید. پس اینترنت یک مکان واحد نیست، بلکه یک زیرساخت جهانی و به هم پیوسته است که برای ارتباط، همکاری و دسترسی به اطلاعات در دنیا طراحی شده است.

موانع و مشکلات اینترنت در ایران

مشکلات اینترنت در ایران به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود که بر دسترسی آسان و کیفیت خدمات اینترنتی تأثیر منفی می‌گذارد. یکی از مهم‌ترین دلایل، محدودیت‌های دولتی و فیلتر کردن شدید سایت‌هاست که اجازه نمی‌دهد کاربران به برخی وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی دسترسی پیدا کنند. این فیلترها هم بر ارتباطات شخصی تأثیر می‌گذارند و هم کسب‌وکارهای آنلاین را با چالش مواجه می‌کنند؛ زیرا برای بازاریابی و جذب مشتریان به ابزارهای اینترنتی نیاز دارند. محدودیت در دسترسی به پیام‌رسان‌های خارجی نیز برای شرکت‌های کوچک و استارتاپ‌ها که خیلی به اینترنت وابسته هستند، مشکل‌ساز شده است.

عامل دیگر، ضعف زیرساخت‌ها و خدمات اینترنتی است. سرعت پایین اینترنت، کیفیت نامناسب خدمات و قیمت‌های بالا، همه باعث می‌شوند که تجربه کاربران کاهش یابد. زیرساخت‌های اینترنتی ایران نیاز به بهتر شدن دارند و به همین دلیل، کندی و قطع شدن مکرر اینترنت، مانع از دسترسی کاربران خانگی و کسب‌وکارها به خدمات آنلاین می‌شود. این مشکلات هم فعالیت‌های آنلاین را مختل می‌کنند و هم به کاهش رقابت شرکت‌ها در بازارهای جهانی آسیب می‌زنند و فرصت‌های رشد اقتصادی و فناوری را در کشور محدود می‌کنند.

تعداد کاربران اینترنت در ایران و جهان

تعداد کاربران اینترنت در ایران

یراساس گزارش DataReportal در ابتدای سال 2024، تعداد کاربران اینترنت در ایران 73.14 میلیون نفر بود و نفوذ اینترنت به 81.7 درصد رسید.

ایران در ژانویه 2024 تعداد 48 میلیون کاربر شبکه‌های اجتماعی داشته‌است که معادل 53.6 درصد از کل جمعیت است.

در اوایل سال 2024، مجموع 146.5 میلیون اتصال تلفن همراه در ایران فعال بود که این رقم معادل 163.7 درصد از کل جمعیت است.

تعداد کاربران اینترنت در جهان

در ابتدای اکتبر 2024، در مجموع 5.52 میلیارد نفر در سراسر جهان از اینترنت استفاده می‌کردند که معادل 67.5 درصد از کل جمعیت جهان است.

این رقم قابل‌توجه به این معناست که کاربران اینترنت اکنون “اکثریت” را تشکیل می‌دهند و تعداد افراد استفاده‌کننده از اینترنت بیش از دو برابر کسانی است که به اینترنت دسترسی ندارند.

تعداد کاربران اینترنت نیز همچنان در حال افزایش است و آخرین داده‌ها نشان می‌دهد که جمعیت جهان تا اکتبر 2024، در طول ۱۲ ماه گذشته آن، به تعداد 151 میلیون کاربر رشد داشته است.

با نرخ رشد سالانه 2.8 درصد، این نرخ رشد نسبت به بالاترین نرخ‌های رشد که در اواسط دهه گذشته مشاهده شد، کمی کندتر است، اما نشان‌دهنده حرکت سالمی در جهت پذیرش اینترنت است.

علاوه بر این، تأخیرهای معمول در پردازش و انتشار تحقیقات مربوط به پذیرش اینترنت احتمالاً به این معنی است که نرخ رشد واقعی ممکن است بیشتر از ارقام اخیر باشد.

تجارت الکترونیک

سابقه تجارت الکترونیک یا ecommerce به بیش از 40 سال قبل باز‌می‌گردد. هنگامی که فناوری‌های تبادل داده‌های الکترونیک (EDI) و تله‌شاپینگ در دهه 70 به‌وجود آمده و راه را برای تجارت الکترونیکی که امروز می‌شناسیم باز کردند. تجارت الکترونیک به معنای خرید و فروش محصولات یا خدمات به صورت آنلاین و در بستر اینترنت است. تاریخچه تجارت الکترونیک با تاریخچه اینترنت درهم‌تنیده است. به مرور زمان با پیشرفت اینترنت راحتی، امنیت و رابط کاربری سایت‌های تجارت الکترونیک افزایش پیدا کرد و محبوبیت آن را در میان مردم افزایش داد. راه‌یابی اینترنت به زندگی روزمره مردم جهان، تجارت الکترونیک را به پدیده‌ای عادی مانند تماشای تلویزیون تبدیل کرد. بسیاری از مردم جهان با کسب‌وکارهای اینترنتی ارتباط دارند و نمی‌توانند زندگی خود را بدون آن تصور کنند.

اولین بار خرید آنلاین توسط کارآفرین بریتانیایی، Michael Aldrich ابداع شد. او توانست به کمک یک خط تلفن یک تلویزیون را به یک رایانه پردازش تراکنش متصل کند. این سیستم در 1980 به بازار عرضه شد و کسب‌وکارهای بنگاه-به-بنگاه را در انگلستان، ایرلند و اسپانیا به‌وجود آورد. در سال 1982 شرکت خدمات آنلاین Minitel در فرانسه تأسیس شد که از طریق خطوط تلفن، مشترکین تلفن را به یک شبکه رایانه‌ای متصل می‌کرد. تا 1997 بیش از 7میلیون خانه به شبکه Minitel متصل شدند. اولین تجربه خرید اینترنتی برای مصرف‌کنندگان در سال 1992 توسط شرکت Book Stacks در آمریکا ارائه شد. شرکت آمازون یکی از اولین سایت‌های تجارت الکترونیک در آمریکا بود که در سال 1995 به فروش آنلاین کالاها پرداخت. در آن زمان کتاب‌فروشی‌های سنتی خشت‌وگلی به حدود 200هزار عنوان کتاب محدود بودند اما آمازون محدودیت‌های فیزیکی یک فروشگاه سنتی را از میان برداشت و به طور فزاینده‌ای حجم محصولات فروشگاه خود را افزایش داد. به دنبال آن هزاران کسب‌وکار به اینترنت راه یافتند.

کتاب‌فروشی آمازون به مرور زمان محصولات ارائه شده در این وب‌سایت را تنوع بخشید. امروزه انواع محصولات مانند موسیقی، فیلم، وسایل الکترونیکی، لوازم خانگی، مواد غذایی و… در این فروشگاه عرضه می‌شوند. آمازون یکی از اولین فروشگاه‌های اینترنتی بود که برای کاربران خود امکان بازبینی و امتیازدهی محصولات را فراهم کرد. امروزه این روش یکی از موثرترین ابزارهای بازاریابی و ایجاد اعتماد در میان مشتریان است.

در پی موفقیت آمازون مارکت‌پلیس‌های دیگری مانند eBay (فروشگاه مزایده آنلاین تأسیس شده در 1995) و Etsy (تأسیس شده در 2005) به موفقیت تجاری رسیدند و تا سال 2019 فروش خالص خود را از 4.97میلیارد دلار فراتر بردند. بنا بر تخمین‌های eMarketer فروش جهانی شرکت‌های تجارت الکترونیک در سال 2022 برای اولین بار از 5تریلیون دلار فراتر خواهد رفت که به معنای بیش ز یک‌پنجم کل بازار خرده‌فروشی خواهد بود. تا سال 2025 با وجود کاهش سرعت رشد این بازار، میزان فروش از 7تریلیون دلار فراتر خواهد رفت.

تکامل امنیت پرداخت‌های آنلاین

هرچقدر کسب‌وکارهای آنلاین رواج پیدا کردند، اهمیت ارتباطات و تراکنش‌های امن‌تر بیش‌ازپیش مشخص شد. در سال 2004 انجمن استانداردهای امنیتی صنعت کارت‌های پرداخت (PCI) به وجود آمد تا پیروی کسب‌وکارهای اینترنتی از ضوابط امنیتی تضمین شود. این سازمان با هدف توسعه، پیشرفت، ذخیره‌سازی، ‌ترویج و به‌کارگیری استانداردهای امنیتی به جهت حفاظت از داده‌های حساب‌های مشتریان تأسیس شد.