کشور استونی، شمالی‌ترین کشور در حوزه بالتیک است که همانند دیگر دولت‌های اروپایی و آسیایی به دنبال استفاده بهینه از هوشمصنوعی است. استونی تاکنون بیش از 30 راه‌حل هوشمصنوعی در بخش‌های عمومی کشورش پیشنهاد و اجرایی کرده است. این کشور کوچک اروپایی در ابتدای ماه ژوئن2020 خبر تازه‌ای را در حوزه هوشمصنوعی منتشر کرد. استونی قصد دارد تا پایان سال جاری میلادی حداقل ۵۰ هدف ملی را با بهره‌گیری از هوشمصنوعی به اتمام برساند. خدمات عمومی و دولتی استونی، برنامه‌ای طولانی‌مدت است که به نظر می‌رسد تا پایان سال2020 به نتایج خوبی برسد. در این گزارش با نگاهی به فعالیت‌های این کشور در زمینه هوشمصنوعی، استراتژي آنها را بررسی می‌کنیم.
استونی مدعی است در ابتدای راه استفاده از هوشمصنوعی قرار دارد؛ استراتژی‌های هوش‌مصنوعی‌اش در خدمات دولتی این کشور اجرایی می‌شوند. تمام این خدمات دولت الکترونیک زیرمجموعه‌ای از ای- استونی (e-Estonia) هستند. چیزی که توجه همگان را به خود جلب می‌کند، این است که تمام ایده استراتژي‌های هوشمصنوعی استونی از یک فیلمنامه علمی-تخیلی گرفته شده است. با این حال، استونی با تلاش در راستای استراتژی هوشمصنوعی کشورش که به آن کرات ای‌آی (KrattAI) می‌گویند، قدم بر‌می‌دارد.
شرکت‌های استونیایی از راهکارهای هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف تجاری استفاده می‌کنند. این شرکت‌ها با بهره‌گیری از هوشمصنوعی به بهینه‌سازی فرآیندهای کسب‌وکار، خودکارسازی خدمت مشتریان، کنترل کیفیت محصول و کاهش ریسک‌های تجاری می‌پردازند.با مشاهده شرکت‌های مختلف استونی به این نتیجه می‌رسیم که اکوسیستم کارآمد، امن و شفاف استونی باعث شده این کشور عنوان جامعه دیجیتالی پیشرفته جهان را به دست آورد.اما سوال اینجا‌ست که چطور استونی، کشور کوچکی در شمال اروپا توانست به عنوان پیشرفته‌ترین جامعه دیجیتالی روی کره زمین شناخته شود؟ مرزهای استونی در دریای بالتیک و خلیج فنلاند هستند. این کشور شامل بیش از 1500 جزیره متنوع است که سواحل صخره‌ای، جنگل‌های قدیمی و بسیاری از دریاچه‌ها را دربر‌می‌گیرد.
در گذشته، استونی بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی (اتحاد جماهیر شوروی) بود. این کشور با قلعه‌های قرون‌وسطایی، کلیساهای قدیمی و دژهایی که روی تپه‌ها بنا شده‌اند، جاذبه‌های گردشگری فوق‌العاده‌ای دارد. پایتخت استونی شهر تالین است که به خاطر شهرک قدیمی، موزه‌ها و برج تلویزیونی تالین با 314 متر ارتفاع معروف است.
تالین که به خاطر معماری قرون‌وسطایی‌اش مشهور است، این روزها به یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای دنیا تبدیل شده است. چالش اصلی دولت استونی، ایجاد چارچوب قانونی و استراتژیک برای تسریع توسعه هوش مصنوعی و ساخت این کشور در زمینه فناوری‌های نوظهور بود. به نظر می‌رسد استونی توانسته به‌خوبی چالش‌های مدیریت فناوری را پشت سر بگذارد.
استراتژی ملی هوشمصنوعی استونی
در سال2019، دولت استونی به بررسی یک طرح استراتژیک دقیق برای پیشبرد اجرای راه‌حل‌های هوشمصنوعی در دو بخش دولتی و خصوصی پرداخت. چالش اصلی آنها ساخت استراتژی‌هایی برای توسعه و شتابدهی هوشمصنوعی بود. با این وجود، این استراتژي به بار نشست و نتایج موفقیت‌آمیزی در هر دو بخش دولتی و خصوصی داشت. در ادامه این موفقیت‌ها، استونی تبدیل به جامعه پیشرفته جهانی شد. پس از آن هوشمصنوعی به عنوان یکی از ارکان اساسی فناوری در دولت استونی قرار گرفت و دولت‌الکترونیک این کشور را ساخت.دولت استونی برای ادامه اجرای کامل استراتژی هوشمصنوعی خود حداقل 10 میلیون یورو سرمایه‌گذاری و اعلام کرد در بازه زمانی2019 تا 2021 هر زمان نیاز به سرمایه برای بخش هوشمصنوعی بود، از پرداخت پول دریغ نخواهد کرد.
از کرات تا کرات ای‌آی: چگونه یک موجود افسانه‌ای تبدیل به استراتژی هوشمصنوعی ملی استونی شد
اگر با فرهنگ استونی آشنا باشید، درباره کرات شنیده یا خوانده‌اید. این موجود افسانه‌ای در اساطیر قدیمی استونی وجود دارد. فرهنگ بالتیک را بیش از هر چیزی با موجودات افسانه‌ای زیبایش می‌شناسند و استونی نیز از این قاعده مستثنی نیست.
به همین خاطر استراتژی هوش مصنوعی استونی نام یک موجود اسطوره‌ای را به خود گرفته؛ کرات در داستان‌های فولکلور استونی وجود دارد. در اساطیر استونی، کرات دارای قدرت‌های جادویی است. مردم استونی، این موجود که روح انسانی دارد را با استفاده از کاه یا اشیاي خانگی می‌سازند. به طور کلی، کرات خدمتکاری بود که از کاه یا وسایل خانه قدیمی ساخته می‌شد؛ این موجود کاهی به انجام کارها کمک می‌کرد. دولت استونی نیز از این شخصیت تاریخی به عنوان استعاره‌ای برای هوش مصنوعی و پیچیدگی‌هایش استفاده می‌کند.
فلورین مارکوس، مشاور تبدیل دیجیتالی مرکز توسعه الکترونیک استونی نظرات جالبی درباره استفاده از نام این موجود افسانه‌ای برای اشاره به استراتژی هوشمصنوعی دارد. او می‌گوید: «کرات، موجودی زنده است که از اشیاي مختلف تشکیل شده؛ نکته جالب درباره کرات این است که باید آن را مشغول نگه دارید. اگر کاری به او محول نکنید، از تمام توانایی‌اش در حمله به صاحب خود استفاده خواهد كرد. بنابراین لازم است تعداد زیادی از کارها را به او بسپارید. هرچه کارهای سخت‌تری را به او بسپارید، بهتر است و دردسر کمتری برایتان پیش می‌آید. تنها راه خلاص‌شدن از شر کرات آن است که به او وظایف غیر‌ممکن بدهید.»
با توجه به حرفهای این مدیر، به این نتیجه می‌رسیم که استفاده از نام کرات برای استراتژي هوشمصنوعی استونی، به قاعده بوده است؛ چرا‌که دولتمردان استونی قصد دارند کارهای غیرممکنی را با بهره‌گیری از هوشمصنوعی در کشورشان انجام دهند.
درباره افسانه کرات، فیلم کوتاهی در سال۲۰۱۷ ساخته شد که همان سال برنده جایزه اسکار بهترین فیلم کوتاه شد. این فیلم نوامبر نام دارد و براساس داستان‌های فولکلور استونی ساخته شده که اگر کرات را سرگرم کار نگه ندارید، این موجود سازنده یا مالک خود را خواهد کشت.
کرات ای‌آی: استراتژی ملی هوشمصنوعی استونی
کرات ای‌آی چشم‌اندازی از چگونگی خدمات عمومی در عصر هوش مصنوعی است. کرات ای‌آی به مردم استونی امکان استفاده از سرویس‌های اطلاعات عمومی مانند دستیارهای صوتی و بصری برپایه هوشمصنوعی را می‌دهد. این ایده به مردم این امکان را می‌دهد تا کارهایشان را از طریق خدمات از راه دور انجام دهند. به عنوان مثال، در آینده نزدیک مردم استونی دیگر نیازی به مراجعه به دفاتر صدور گذرنامه ندارند و از طریق دستیارهای مجازی کار خود را انجام می‌دهند.در بخش فناوری اطلاعات استونی، کرات استعاره‌ای برای هوش مصنوعی است. از این نام برای اجرای راه‌حل‌های هوشمصنوعی در بخش عمومی استفاده شده که معمولا ارائه خدمات شهروندی است. این خدمات گاهی زندگی کارمندان دولتی را آسان‌تر می‌کند. برخی از راه‌حل‌های هوشمصنوعی هم به عنوان خدمات شهروندی و هم به عنوان خدمات دولتی استفاده می‌شوند.
مارکوس درباره این خدمات مثال‌هایی را ارائه می‌کند. او می‌گوید: «ما برای شهروندان چت‌باتی به نام اس‌یو‌وی‌ای (Suve) داریم. این چت‌بات برای پاسخگویی به مسائل مربوط به کووید-۱۹ ساخته شد. این چت‌بات قادر است با کلام انسانی منظم تعامل داشته باشد؛ به این معنی که شما می‌توانید رایگان با او مکالمه کنید. البته لازم به ذکر است که هرچه داده‌های بیشتری به سیستم‌های هوش مصنوعی وارد کنیم، آنها عملکرد بهتری خواهند داشت و در طول زمان مفید خواهند بود.»
با وجود اینکه همه ما درباره قدرت هوشمصنوعی می‌دانیم، اما نکته‌ای که باید در نظر گرفت این است که هر تکنولوژي به همان اندازه که مفید واقع می‌شود، ممکن است دچار خطا شود و شکست بخورد. از دیدگاه قانونی، چه کسی مسئول و پاسخگوی شکست هوشمصنوعی است؟
برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید به طبقه‌بندی اصلی هوش مصنوعی و درک 3 نوع هوش مصنوعی بپردازیم.
- هوش محدود مصنوعی(ANI)، متمرکز بر یک وظیفه محدود
- هوش عمومی مصنوعی(AGI)، سیستمی که توانایی تفکر انسانی را دارد. این نوع از هوشمصنوعی یکتایی نامیده می‌شود که دلالت بر هوشیاری ماشین دارد. متخصصان هوشمصنوعی معتقدند این نوع از هوشمصنوعی تا سال2050 یا 2060 قابل استفاده نیستند. این نوع از هوشمصنوعی می‌تواند در ادامه توانمندسازی خود از انسان توانمندتر شده و تبدیل به سوپرهوشمند شود.
- هوش مصنوعی سوپر هوشمند(ASI)، تواناتر از انسان.
با وجود اینکه اغلب کاربردهای هوش مصنوعی در حال حاضر بسیار پیچیده نیستند، دولت استونی تغییرات مهمی که در چند سال آینده برای این فناوری اتفاق خواهد افتاد را پیش‌بینی کرده‌است.
از آنجایی که ما هنوز در مرحله هوش محدود مصنوعی قرار داریم، نگرانی‌های کمتری برای شکست این فناوری وجود دارد. بنابراین، در حال حاضر نیازی به تغییرات اساسی در مبانی نظام حقوقی فناوری نیست. با این همه، هوش مصنوعی به سرعت در حال تکامل است و این امکان وجود دارد که زودتر از حد انتظار پیشرفت کند. به همین خاطر، دولتمردان باید راهکارهایی اساسی برای فناوری در نظر بگیرند. دولت استونی نیز با شفاف‌سازی قانونی قصد دارد عملکرد خود را روشن جلوه دهد.
با وجود آنکه هوشمصنوعی فواید بسیاری دارد، بسیاری از کشورها علاقه‌ای به انجام خدمات دولت الکترونیک بر پایه هوشمصنوعی ندارند، زیرا آنها از هوشمصنوعی می‌ترسند. هوشمصنوعی خدمات کاربرمحور را افزایش می‌دهد و فرآیند تحلیل داده‌ها را بهبود می‌بخشد به همین خاطر استونی به توسعه دولت الکترونیکی بر پایه هوشمصنوعی پرداخته است.هوش مصنوعی همچنین می‌تواند نقش مهمی در انقلاب دیجیتالی صنعت بازی کند و راه را برای جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید در استونی باز کند.
به گفته فلورین مارکوس، «کیفیت بالای زندگی در استونی را مدیون راه‌حل‌های دیجیتال هستیم، به این معنی که برای همه کارهایمان مجبور نیستیم به یک دفتر دولتی برویم.»
بیشتر مردم دنیا آرزو دارند به جای مراجعه به دفاتر خدمات دولتی، از راه دور فعالیت‌هایشان را انجام دهند. در استونی، امدادگران می‌توانند به داده‌های پزشکی فردی که تصادف کرده در راه صحنه تصادف دسترسی داشته باشند. شاید با خود بگویید مثال‌هایی که ذکر شد، ارتباط زیادی با هوش مصنوعی ندارد. با این حال، هوشمصنوعی و پیاده‌سازی دیجیتال به تسهیل و بهبود زندگی شهروندان می‌پردازند. تصور کنید باردار هستید و برای یک ملاقات کاری به یک کشور خارجی سفر کرده‌اید، روز زایمانتان فرارسیده و نمی‌توانید به بیمارستان بروید. شاید با خودتان فکر کنید دنیا به آخر رسیده ولی فقط کافی است به دستیار مجازی‌تان سیری یا دستیار گوگل بگویید که در شرف بچه‌دار‌شدن هستید. دستیار مجازی‌تان اطلاعات پزشکی شما را به نزدیک‌ترین بیمارستان ارسال و یک آی‌دی الکترونیکی جدید برای کودکتان ایجاد می‌کند. سپس دستیار صدا به آرامی به شما اطلاع می‌دهد همه چیز مرتب شده و آمبولانس در عرض چند دقیقه به محلی که شما در آن قرار دارید، خواهد رسید. اینها تنها نمونه‌های ساده‌ای از خدمات دولت‌الکترونیک و قدرت هوشمصنوعی در زندگی روزمره انسان‌ها‌ست. باید منتظر ماند تا کشورهای بیشتری به پویش استراتژی‌های هوشمصنوعی بپیوندند.
