قدمت حوزه فینتک به معنی اصلی خودش یعنی کاربرد نوآورانه فناوری در ارائه خدمات مالی بیشتر از یک سال است، اما در یک سال گذشته اتفاقات زیادی رخ داد که تاثیر مهمی در پیشرفت این حوزه برای ادامه راه خود در سال‌های بعدی داشت؛ از رونق و رواج استارتاپ‌های حوزه فینتک گرفته تا صحبت و فعالیت در عرصه فناوری‌های زنجیره بلوک و سرمایه‌گذاری در ارزهای رمزنگاری شده. شاید لازم باشد نگاهی کوتاه و جامع به آنچه گذشت داشته باشیم تا به راه طولانی که این صنعت در عرض یک سال طی کرده است، پی ببریم و به چشم‌انداز بهتری برای آنچه باید در سال آینده انجام دهیم، برسیم.
- جنگ اول
سال 96 برای استارتاپ‌های حوزه فینتک حداقل خوب شروع نشد. برخی از آنها اسفند ماه 95 فیلتر شده بودند و به علت اینکه این اتفاق پایان سال رخ داده بود، همچنان به دنبال رفع فیلتر یا بازگرداندن مشتریان از دست رفته بودند. با این حال، ترکش‌های 95 به بهار 96 هم رسید و استارتاپ‌هایی مانند زرین‌پال و پی‌پینگ در ادامه استارتاپ‌هایی که در اسفند ماه مسدود شده بودند، با فیلترینگ مواجه شدند. کار برای استارتاپ‌ها سخت بود. از تجمع تاکسیران‌ها و رانندگان تاکسی‌های تلفنی و آژانس مقابل مجلس دو سه ماهی بیشتر نگذشته بود و اصناف، بانک‌ها، رگولاتوری و هر سازمان و نهاد مسئولی که وجود داشت، به هیچ استارتاپی روی خوش نشان نمی‌دادند. بانک‌ها تلاش می‌کردند به جای اینکه به استارتاپ‌های پرداخت، درگاه پرداخت ارائه کنند، مستقیم با مشتریان و پذیرندگان در ارتباط باشند. کیف پول‌ها فضای زیادی برای فعالیت نداشتند و به پرداخت از طریق شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها با نگاه شک و تردید نگاه می‌شد. با این حال، همه این برخوردها و تعارض‌ها نکته مثبتی در خود داشت. استارتاپ‌ها بیشتر به مردم معرفی شدند، دولت بیشتر با آنها تعامل کرد و در نتیجه آنها هم جای پای محکم‌تری در جامعه پیدا کردند. این بود که وقتی تیرماه 96 چهار استارتاپ حوزه پرداخت توسط دادستانی استان تهران مسدود شدند، همه پشت آنها بودند. از رسانه‌ها و مردم گرفته تا وزارت ارتباطات و بانک مرکزی که کار خود را در دولت جدید تازه شروع کرده بودند. حالا استارتاپ‌ها در نظر همه کارآفرینانی بودند که برای نجات اقتصاد کشور و حل معضل بیکاری به کمک دولت و جامعه آمده بودند.
- تابستان 96، بهار سبز فینتک
وقت تعامل بود و استارتاپ‌های حوزه فینتک توانستند رشد بیشتر و بهتری داشته باشند. بانک مرکزی برای نخستین‌بار با استارتاپ‌ها پای یک میز نشست و اعلام کرد که قانونگذاری برای کسب‌وکارهای حوزه فینتک باید شکل متفاوتی نسبت به سایر قانونگذاری‌ها داشته باشد. نتیجه هم آن شد که بانک مرکزی تنها یک چارچوب مشخص قانونی اعلام کند که در آن محدوده فعالیت و بایدها و نبایدهای استارتاپ های حوزه فینتک را مشخص کند. در این بین استارتاپ‌های حوزه بیمه نیز رشد کردند و فروش آنلاین بیمه رونق گرفت. کیف‌پول‌ها یکی بعد از دیگری راه‌اندازی شدند و مهم‌تر از آن، شرکت‌های PSP بودند که دست همکاری به سوی استارتاپ‌ها دراز کردند. همکاری استارتاپ‌ها با شرکت‌های پرداخت شکل رسمی‌تری به خود گرفت و محصولات متنوع بانکی در پی آن راهی بازار شد. نسخه‌های اندروید و iOS اپلیکیشن‌های پرداخت یکی پس از دیگری در نمایشگاه الکامپ رونمایی شد و برنامه‌های تلویزیونی برندگان قرعه‌کشی کاربران اپلیکیشن‌ها را اعلام می‌کردند. پرداخت‌های الکترونیکی رواج بهتر و بیشتری پیدا کرده بود و کسب‌وکارهای زیادی بودند که شیوه پرداختی محصولات و خدمات خود را تغییر دادند و به‌روزرسانی کردند.
بانکداری باز نیز رونق خوبی گرفته بود. اگر در سال 95 به ارائه Open API به چشم یک رویا و آرزو نگاه می‌شد، در سال 96 استارتاپ‌ها شاهد تحقق رویا بودند. البته که اعتراض‌هایی هم داشتند و معتقد بودند کارمزدهایی که شرکت‌های پرداخت ارائه می‌کنند، بالاست یا سهمی که در سود استارتاپ تقاضا می‌کنند زیاد است، اما با همه اینها، کسب‌وکارهای جوان و نوپای زیادی بودند که از طریق همین سرویس‌ها توانستند پیشرفت داشته باشند و بازار مناسب خود را پیدا کنند.
- جوانه‌های ارزهای رمزنگاری شده در پاییز
تا پیش از این شاید فعالان حوزه ارزهای رمزنگاری‌شده، آنها که در کار مانینگ و استخراج بودند و آنها که می‌خواستند از فناوری زنجیره بلوک استفاده کنند، اعتماد‌به‌نفس کافی برای اعلام عمومی آنچه انجام می‌دادند، نداشتند. شاید گمان می‌کردند از آنجایی که دولت یا مردم شناخت کافی درباره آنها ندارد، موضع منفی نسبت به آن بگیرد. اما فضا به مرور مناسب شد و با وجود اینکه مخالفان ارزهای رمزنگاری‌شده حرف از کلاهبرداری و ابزارهای جاسوسی زدند، اما موافقان هم فرصت برابر برای معرفی و دفاع از آنچه تنها یک تکنولوژی مناسب تلقی می‌شد، داشتند. تجلی همه این تلاش‌ها، خودش را در همایش بیت‌کوین و ارزهای دیجیتال در ایران نشان داد. برای اولین‌بار همه فعالان این حوزه دور هم جمع شدند و به صورت رسمی حرف از ارزهای جدید عرصه فناوری زدند و به فرصت‌هایی اشاره کردند که ایران می‌توانست به دلایل سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در این حوزه سود کند. در آن زمان سر انگشتان بیت‌کوین هنوز 5هزار دلار را لمس نکرده بود، اما 2 ماه بعد از برگزاری همایش، قیمت این ارز به اوج خودش رسیده بود. حالا مردم زیادی با مفهوم ارزهای رمزنگاری شده درست یا غلط آشنایی داشتند و بسیاری معتقد بودند باید در این ارزها سرمایه‌گذاری کرد. بانک مرکزی نیز در یکی از نشست‌های خبری خود اعلام کرد این ارزها را نه رد و نه تایید می‌کند و اگر افرادی قصد ورود به این عرصه را دارند، مراقب و هوشیار باشند.
- زمستان سرد برای فعالان ارزهای دیجیتال
با شروع سال 2018 میلادی قیمت بیت‌کوین سقوط کرد و در کمترین میزان خود به 6هزار دلار هم رسید. سایر ارزها هم ثبات مشخصی نداشتند و به دلایل مختلف ضربان تندی داشتند. با این حال پرونده فناوری بلاکچین یا زنجیره بلوک بسته نشد. بهمن ماه 96 هفتمین همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت در حالی برگزار شده بود که کلماتی مانند فناوری زنجیره بلوک به همان اندازه نقل دهان بود که اصلاح نظام کارمزد هرسال مطرح می‌شد. این رویداد را می‌توان ثمره تمام تلاش‌های فعالان فینتک دانست. در این همایش از رگ‌تک و ولث‌تک و رمیتنس صحبت شد. اکثریت شرکت‌کنندگان معتقد بودند باید از فناوری زنجیره بلوک در بانکداری استفاده کرد و با وجود اینکه استارتاپ‌ها مجالی برای عرضه و معرفی خود در این همایش نداشتند، اما صحبت از آنها و دستاوردهای آنها زیاد بود.
چیزی از همایش بانکداری الکترونیک نگذشته بود که بانک مرکزی کدهای دستوری USSD را محدود به پرداخت قبض کرد. بلافاصله واکنش‌ها بالا گرفت و بسیاری مخالفت‌های خود را در این باره ابراز کردند. به عقیده بانک مرکزی، با وجود فضای امنی که اپلیکیشن‌های پرداخت شرکت‌ها و بانک‌ها فراهم کرده بودند، دیگر نیازی به وجود بستر ناامنی مانند USSD نبود. راه‌های پرداخت زیادی برای خرید شارژ و پرداخت قبض در تمام کشور وجود دارد و بستر اینترنت نیز برای پرداخت‌های آنلاین فراهم است. مخالفان اما معتقد بودند مردم بسیاری به این بستر دسترسی ندارند و از خدمات بسیاری محروم می‌شوند. شرکت‌های پرداخت در این میان حمایت و موافقت خود را از اقدام بانک مرکزی اعلام کردند. دلیلی هم برای مخالفت وجود نداشت. تراکنش‌ها از هر روشی، به هرحال انجام می‌شد و دلیلی نداشت مخالفتی صورت بگیرد.
برنامه حذف پرداخت‌های آنی وجوه نیز اقدام دیگری بود که شاید منجر به مخالفت خیلی از پذیرنده‌ها شد، اما استدلال درستی پشت خود داشت. در سایر کشورها هر انتقال وجهی با تاخیر انجام می‌گیرد تا بررسی کوتاهی روی آن انجام بگیرد و اگر تخلف یا اشتباهی در آن وجود داشت، پیش از ارسال پول انجام شود. اما با انتقال وجه آنی که در کشور وجود دارد، امکان انجام چنین بررسی‌هایی نیست و اشتباه‌هایی که در انتقال وجه انجام می‌شود به پیگیری‌های بلند‌مدت نیاز دارد.
- کورسوی امید در بهار 97
مشکلات بسیاری در حوزه فینتک وجود دارد؛ از نبود قوانین یا نیاز برای اصلاح قوانین تا مشکلات ارتباط با سایر کشورها.
اما مشکلات زیادی هم ابتدای سال 96 گریبان فعالان این عرصه را گرفته بود که حالا چیزی بیشتر از خاطره‌ای دور نیست. در سال 96 حوزه فینتک توانست جای پای خود را در جامعه محکم کند، مردم بیشتری را به سمت پرداخت‌های آنلاین بکشاند و فناوری‌های بسیاری مانند پرداخت‌های بین‌المللی را بیشتر مورد توجه قرار دهد. شاید فعالان حوزه فینتک کار خود را از امسال شروع نکرده بودند و سال‌های پیش از این تلاش‌های بسیاری برای پیشبرد این بخش داشتند، اما امسال بیشتر از همیشه نتیجه تلاش‌های خود را به دست آوردند. سال 97 پی و بن ساختمان فینتک را تحویل می‌گیرد و باید ساختمان این صنعت را درست و اصولی بسازد. ساختمانی که تا سال‌های دور آینده بتوان از آن استفاده کرد و احتیاجی به بازسازی نداشته باشد.
