به نظر می‌رسد مدیران دولتی و حاکمیتی برای پذیرش رمزارزها آماده شده‌اندهفته پیش خبرهای خوشی درباره ارزهای رمزنگاری‌شده و بلاکچین منتشر شد.
با علم به اینکه هیچ‌گاه و در هیچ زمان نباید دلخوش به خبرهای اینچنین بود و آنها که می‌خواهند کاری کنند بی‌توجه به حاشیه باید کارشان را جلو ببرند، اما دانستن خبرهای هفته گذشته از یک منظر مهم است.
این روزها روزهای تصمیم‌سازی است و احتمالا تصمیم‌هایی که در ماه‌های آینده گرفته شود، تا سال‌ها روند این فناوری و کاربرد آن در ایران را تحت تأثیر قرار دهد. پس همه فعالان این عرصه‌ها لازم است در جریان باشند که چه اتفاق‌هایی در حال رخ دادن است.
چرا باید بگوییم ارزهای رمزنگاری‌شده؟
ارزهای رمزنگاری‌شده ممکن است با عبارت‌هایی مثل «پول دیجیتال»، «پول مجازی»، «ارز مجازی»، «ارز دیجیتال»، «رمز ارز»، «پول رمزپایه» و عبارت‌هایی مشابه مورد اشاره قرار گیرند که اگر منظور همان معادل Cryptocurrency باشد، بهترین و صحیح‌ترین عبارتی که تاکنون معادل آن در نظر گرفته شده است، همان «ارز رمزنگاری‌شده» است؛ چرا‌که «پول» معادل عبارت Money است و به طور کلی به واحد مالی گفته می‌شود که داخل مرزهای جغرافیایی یک کشور کاربرد دارد و Currnecy به معنای ارز، به پولی اطلاق می‌شود که خارج از مرزهای جغرافیایی یک کشور استفاده می‌شود.
برای مثال، دلار در آمریکا پول و در خارج از آمریکا ارز محسوب می‌شود، همین‌طور ریال در ایران پول و در خارج از ایران ارز. از همین رو، ارزهای رمزنگاری‌شده با توجه به اینکه محدود به مرزهای جغرافیایی نیستند، «ارز» محسوب می‌شوند و نه «پول»؛ از همین رو در عبارت انگلیسی هم نگفته است Cryptomoney، بلکه گفته شده Cryptocurrency. از طرف دیگر، در بخش اول عبارت Cryptocurrency از کلمه Crypto- استفاده شده که از مفهوم جامع‌تر Cryptography گرفته شده و به معنای رمزنگاری یا رمزی نوشتن است؛ نه به معنای دیجیتال یا مجازی!
البته باید بدانید که ارزهای رمزنگاری‌شده، خود شاخه‌ای از ارز دیجیتال هستند که انواع متفاوتی دارد و نباید اینها را به جای هم استفاده کرد. برای مثال، ارزهای مجازی که شاخه‌ای از ارز دیجیتال هستند، یک نوع ارز دیجیتالند که از تکنولوژی بلاکچین استفاده نمی‌کنند؛ مانند پرفکت مانی و وبمانی. ارزهای رمزنگاری‌شده یکی از ۹ حوزه فینتک است.
ورود مجلس به عرصه ارزهای رمزنگاری‌شده
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «ارز مجازی: قانونگذاری در کشورهای مختلف و پیشنهادها برای ایران» به وضعیت قانونگذاری «ارزهای مجازی» در کشورهای دیگر و ایران پرداخته است. بر اساس این گزارش ارزش کل بازار «ارزهای مجازی رمزی» [ارزهای رمزنگاری‌شده] ۲۵۶ میلیارد یورو است و چارچوب حقوقی کشورها حدود وظایف و مسئولیت دستگاه‌ها را مشخص کرده، اما ارزهای مجازی حوزه‌های نوظهور و دارای فناوری‌های متنوع هستند و چالش‌های آنها ممکن است با یکدیگر متفاوت باشد.
با توجه به مطالبی که چند پاراگراف بالاتر گفته شد، گزارش مجلس درباره ارزهای رمزنگاری‌شده است؛ منتها نویسندگان این گزارش ترجیح داده‌اند که به جای واژه ارزهای رمزنگاری‌شده یا به قول خودشان رمزارز، از واژه ارز مجازی استفاده کنند. پیش از این در مطلبی مرز بین ارز دیجیتال، ارز مجازی و ارزهای رمزنگاری‌شده را توضیح داده بودیم که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس هم سعی شده این موارد تفکیک شوند.
ارز دیجیتال یک عبارت موسع است و هر ارزی که قابلیت صفر و یک‌شدن داشته باشد را شامل می‌شود. ارز مجازی به آن دسته از ارزهای دیجیتال گفته می‌شود که توسط سازمانی خاص برای اهدافی خاص در دنیای مجازی ایجاد می‌شود که ۴ دسته کلی دارند. ارزهای رمزنگاری‌شده نوعی ارز مجازی هستند که به جای سازمانی خاص یک شبکه توزیع شده مدیریت آن را برعهده دارد. در ادامه این گزارش از عبارت ارزهای مجازی که در گزارش اصلی آمده استفاده می‌کنیم منتها توجه داشته باشید که منظور این گزارش ارزهای رمزنگاری‌شده است.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ارزهای مجازی می‌توانند هزینه‌های تراکنشی و عملیاتی پرداخت‌ها به‌ویژه در انتقال منابع مالی بین مرزی را کاهش دهد و تاب‌آوری و سرعت نظام‌های پرداخت مالی و شفافیت عمومی را افزایش دهد. ویژگی دیگر ارزهای مجازی خاصیت انتقال وجوه از طریق این ابزارهاست. در اینجا مراکز مبادله ارزهای مجازی باید مورد مقررات‌گذاری قرار بگیرد.
برای مثال، در ایالات‌متحده آمریکا کمیسیون معاملات قراردادهای آتی کالا و کمیسیون بورس و اوراق بهادار این کشور، ارزهای مجازی مانند بیت‌کوین را به‌عنوان کالا و ابزارهای مالی طبقه‌بندی کرده‌اند و از این نظر یک ابزار مالی و مالیات‌های مربوط به معاملات دارایی از سوی نهادهای مالیاتی بر آن اعمال می‌شود.
در ایران نیز قوانین قبلی بعضی اختیارات را به نهادهای اجرایی تفویض کرده است که می‌توانند از آنها برای مقررات‌گذاری ارزهای مجازی استفاده کنند. در این گزارش وضعیت ارز مجازی در قوانین مربوط به پولشویی، قوانین مالیاتی کشور و بورس کالای ایران بررسی شده است.
در قوانین پولشویی با توجه به تجربیات جهانی دبیرخانه شورای عالی مبارزه با پولشویی تکلیف قانونی لازم برای کنترل مراکز مبادله پول مجازی با پول رایج کشور را بر عهده دارد. ممکن است این شورا به برخی اختیارات برای حکمرانی بهتر نیاز داشته باشد که احتمالا در سطح هیات وزیران قابل رفع است؛ اما در جلسه سی‌ام شورای عالی مبارزه با پولشویی در تاریخ ۹ دی‌ماه ۱۳۹۶، به کارگیری ابزار بیت‌کوین و سایر ارزهای مجازی در تمامی مراکز پولی و مالی کشور ممنوع اعلام شد.
حوزه نظارت بانک مرکزی نیز با توجیه پیشگیری از وقوع جرا‌یم از طریق ارزهای مجازی، موضوع ممنوعیت به‌کارگیری ارزهای مجازی را به بانک‌ها ابلاغ کرد. روابط عمومی بانک مرکزی به‌عنوان اعلام‌کننده مصوبه شورای عالی مبارزه با پولشویی اعلام کرد که تمام شعب و واحدهای تابعه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری و صرافی‌ها باید از انجام هرگونه خریدوفروش ارزهای مذکور یا انجام هرگونه اقدامی که به تسهیل و یا ترویج ارزهای یاد‌شده بینجامد، به‌‌جد اجتناب کنند.
در قوانین مالیاتی ایران نیز بر اساس تجربه کشورهای دیگر و مقایسه آنها با قوانین کشورمان نشان می‌دهد قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۱۳۹۴ مجلس شورای اسلامی در زمینه مالیات‌های بر درآمد در زمینه ارزهای مجازی در کشور قابل‌اعمال خواهد بود. سازمان امور مالیاتی متولی اصلی اجرای این قانون است و شورای عالی مالیاتی می‌تواند آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های مربوط به اجرای قانون مالیات‌های مستقیم و قانون مالیات بر ارزش‌افزوده را تهیه و به رئیس‌کل سازمان امور مالیاتی پیشنهاد کند. مالیات قابل‌اعمال بر ارزهای مجازی یا ذیل فصل چهارم (مالیات بر مشاغل) یا در فصل ششم (مالیات درآمد اتفاقی) قابل محاسبه است.
هفته پیش رئیس‌کل بیمه مرکزی گفت که بهره‌گیری از ارز رمزنگاری‌شده زمینه‌ساز بهره‌وری بیشتر است. ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی هم گفت که در تلاشیم ماینینگ بیت‌کوین در کشور مجاز شود و مراکز مبادله بیت‌کوین ایجاد کنیم
در ادامه این گزارش در مورد وضعیت ارز مجازی در قوانین بورس و بورس کالای ایران، شورای عالی بورس و اوراق بهادار از این اختیار برخوردار است که ارزهای مجازی قابل‌تبدیل به پول دنیای واقعی را به‌عنوان ابزار مالی طبقه‌بندی کند. در این صورت امور مربوط به سیاستگذاری مربوط به سرمایه‌گذاری در ارزهای مجازی در حوزه اختیارات این شورا قرار خواهد گرفت.
در این گزارش به ارزهای مجازی ملی نیز پرداخته شده است. بر اساس آن ارز مجازی ملی بسته به رویکرد کشورها به دو دسته قابل تقسیم است؛ در دسته اول کشورها اعلام می‌کنند که یکی از منابع طبیعی یا بازارهای خود به‌عنوان‌مثال در نفت، طلا یا بازار گردشگری را به‌وسیله واحدهای ارزهای مجازی ملی اداره می‌کنند؛ یعنی افرادی که قصد خرید نفت آن کشور را دارند یا قصد مسافرت به کشور هدف را دارند با خرید این ارزهای مجازی می‌توانند به هدف خود دست پیدا کنند، یعنی شرکت نفت یا هتل‌های مشخصی به ازای ارز مجازی ملی خدمت عرضه می‌کنند.
نوع دوم رویکرد به ارز مجازی ملی این است که هر واحد ارز مجازی ملی توسط یک پول ملی به‌صورت یک‌به‌یک پشتیبانی شود و بتوان با پول ملی (با کسر کارمزد) آن ارز مجازی را خریداری کرد. ارزهای مجازی ملی هم توسط بخش خصوصی و هم دولت‌ها منتشر می‌شود. بسیاری از ارزهای مجازی ملی در مرحله امکان‌سنجی هستند و دولت‌ها با دنبال‌کردن مسیر پیشرفت فناوری و مطالعه تجربیات همدیگر عرضه ارزهای مجازی ملی را دنبال می‌کنند.
در ایران حداقل دو پروژه ارز مجازی ملی در جریان است. پست‌بانک تحت نظر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و شرکت خدمات انفورماتیک پروژه‌های ارز مجازی ملی خود را اعلام کرده‌اند. ارز مجازی شرکت خدمات انفورماتیک بر پایه ریال اعلام شده و طبق اعلام این شرکت، در فاز اول ارز مجازی آنها در اختیار بانک‌های تجاری کشور قرار می‌گیرد تا از آن به‌عنوان توکن و ابزار پرداخت برای تبادلات، تسویه بین‌بانکی و توسعه خدمات استفاده کنند. جزئیات فنی این پروژه‌ها هنوز به‌صورت رسمی اعلام نشده است. موفقیت در زمینه ارز مجازی از مسیر ایجاد شرایط رقابت عادلانه میان بخش خصوصی واقعی شکل می‌گیرد.
چند خبر مرتبط
هفته پیش رئیس‌کل بیمه مرکزی هم گفت که بهره‌گیری از ارز رمزنگاری‌شده زمینه‌ساز بهره‌وری بیشتر است.
ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی هم گفت که در تلاشیم ماینینگ بیت‌کوین در کشور مجاز شود و مراکز مبادله بیت‌کوین ایجاد کنیم. او درباره سند پیش‌نویس ارزهای رمزنگاری‌شده گفت: «هنوز سند این پیش‌نویس به شورای عالی فضای مجازی نرفته، اما در دستور کار قرار دارد.»
هفته قبل‌تر هم شرکت خدمات انفورماتیک، بزرگ‌ترین شرکت دولتی فناوری‌های بانکی در ایران رویدادی در زمینه بلاکچین و ارزهای رمزنگاری‌شده برگزار کرده بود. انگیزه آنها از به‌کارگیری ارزهای رمزنگاری‌شده در کشور ایجاد زیرساخت انتقال پول مبتنی بر بلاکچین با کشورهای متحد است. معاون تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی هم از تعیین تکلیف ارزهای رمزنگاری‌شده تا پایان شهریورماه خبر داد؛ سخنی که گمانه‌زنی‌ها را درباره ورود ارزهای رمزنگاری‌شده که پیش‌ازاین غیرقانونی بودند، به کشور مطرح کرده است.
طبق آخرین خبرها هم مجلس در حال بررسی موضوع ارزهای رمزنگاری‌شده در کمیسیون برنامه‌وبودجه با حضور بانک مرکزی است. پیش از این ناصر حکیمی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی هم از مانیتورینگ و رصد ارزهای رمزنگاری‌شده از سوی بانک مرکزی خبر داد و گفت: «۴ سیاست این بانک در حوزه ارزهای رمزنگاری‌شده تا پایان شهریورماه سال جاری اعلام می‌شود.»
منتظر ماه مهر می‌مانیم.
