والدین تیکتاک
تیکتاک در واقع زندگی را بهعنوان 3 اپ مختلف آغاز کرد. اولین تولد، اپلیکیشنی به نام musical.ly بود که در سال۲۰۱۴ در شانگهای چین راهاندازی شد و دارای پیوندهای تجاری قوی با ایالات متحده و مخاطبان آن بازار مهم بود. در سال۲۰۱۶، غول فناوری چینی، ByteDance سرویس مشابهی را با نام Douyin در چین راهاندازی کرد که طی یک سال 100 میلیون کاربر در چین و تایلند به دست آورد. بایتدنس تصمیم گرفت که با نام تجاری جدیدی (تیکتاک) گسترش یابد. بنابراین، در سال ۲۰۱۸، پلتفرم Musical.ly را خرید، آن را با اپ خود تلفیق کرد و گسترش جهانی تیکتاک آغاز شد.
تیکتاک به کاربران خود اجازه میدهد موزیک ویدئوهای ۳ تا ۶۰ ثانیه بسازند. بیشتر صفحه این اپ با ویدئوی بارگذاری شده توسط کاربر اشغال میشود. این شبکه اجتماعی، طیف وسیعی از گزینهها را برای شخصیسازی و ترکیب فیلمها از جمله فیلمهای گرفتهشده با تلفن هوشمند کاربر، عکسهای بارگذاریشده از وب، شکلکها و دیگر متون فوقالعاده و جلوههای ویژه ارائه میدهد.
راز موفقیت تیکتاک در استفاده از موسیقی و الگوریتم فوقالعاده قدرتمند نهفته در آن است که بسیار سریعتر از اپهای مشابه یاد میگیرد کاربران دوست دارند چه محتوایی را ببینند. کاربران میتوانند از یک پایگاه داده عظیم از آهنگها، فیلترها و کلیپهای فیلم گرفته تا لبخوانی را انتخاب کنند. بسیاری از افراد بیشتر وقت خود را در صفحه For You سپری میکنند. این جایی است که الگوریتم، محتوای انتخابی خود را در مقابل کاربران قرار میدهد و پیشبینی میکند که آنها براساس محتوایی که قبلا با آن درگیر شدهاند، از چه چیزی لذت خواهند برد. این الگوریتم همچنین محتوایی را به کاربران پیشنهاد میدهد که فکر میکند میتواند وایرال (پخش گسترده) شود. ایده این است که اگر محتوا خوب باشد، بدون توجه به تعداد دنبالکنندگان سازنده، وایرال خواهد شد. بسیاری از اجتماعهای تیکتاک براساس نوع محتوای مورد علاقه یا احساس هویت افراد آن گروه بهوجود آمدهاند. در اجتماعهایی مانند Alt یا Deep غالبا تولیدکنندگانی دیده میشوند که فقط به دنبال پرکردن کیف پول خود نیستند، بلکه برای تهیه محتوای خندهدار یا آموزنده در این پلتفرم عضو شدهاند. از نظر آنها موضوع، جلب توجه برندهای بزرگ نیست، بلکه دنبال یافتن افراد همفکر هستند.
هراس از رشد جهانی
رشد تیکتاک و خواهر آن Douyin که در چین فعالیت دارد، بسیار سریع بود. در جولای ۲۰۱۹، این برنامهها یک میلیارد دانلود در سراسر جهان داشتند که 500 میلیون آنها کاربر فعال بودند. یک سال بعد، آنها 2میلیارد دانلود و حدود 800میلیون کاربر فعال داشتند.
این شبکه اجتماعی که روی کاربران جوان تلفن همراه تمرکز کرده، از نظر تعداد دانلود، دومین اپ سال ۲۰۱۹ بود و در جولای ۲۰۲۰ به صدر جدول رسید. رشد سریع، تیکتاک را در رأس ذهن سیاستمداران قرار داده است: اینکه یک اپلیکیشن چینی خیلی سریع به قسمت بزرگی از زندگی مدرن تبدیل شود، یعنی چه؟
اگرچه اتهامات وارده به این شبکه اجتماعی مبهم است، اما هند و ایالات متحده این نگرانی را دارند كه تیکتاک در حال جمعآوری اطلاعات حساس كاربران است كه میتواند توسط دولت چین برای جاسوسی استفاده شود. ادعا شده كه هر شركت بزرگ چينی «سلولی» داخلی دارد كه در مقابل حزب حاكم كمونيست چين پاسخگو بوده و وظيفه بسیاری از آنها جمعآوری اسرار است.
هند ابتدا در آوریل ۲۰۱۹ پس از آنکه دادگاه دستور داد این اپ از فروشگاههای نرمافزاری حذف شود، تیکتاک را ممنوع کرد، زیرا ادعا میشد از آن برای گسترش پورنوگرافی استفاده میشود. این تصمیم در فرجامخواهی لغو شد. وقتی هند تیکتاک را دوباره همراه با دهها اپ چینی دیگر در ژوئن ۲۰۲۰ ممنوع کرد، دولت هند گفت شکایاتی مربوط به این اپها مبتنی بر سرقت و انتقال پنهانی دادههای کاربران دریافت کرده است.
دولت آمریكا در اواخر سال۲۰۱۹ میلادی بازنگری امنیت این پلتفرم را آغاز كرد، پس از آنكه نمایندگان هر دو حزب دموكرات و جمهوریخواه پیشنهاد كردند كه این اپ خطرناک است. اخیرا مایك پمپئو، وزیر امور خارجه آمریكا ادعا كرده كه تیکتاک جزو آن اپهای چینی است که دادهها را مستقیما به حزب كمونیست چین میدهد.
دفتر کمیساریای اطلاعات انگلستان و آژانسهای اطلاعاتی استرالیا نیز در حال بررسی این شبکه اجتماعی هستند، اما هنوز مدرک خاصی فاش نکردهاند. البته باید بدانیم که روابط بین این کشورها متشنج است؛ ایالات متحده با چین در جنگ تجاری است، نیروهای هند و چین در مرزهایشان درگیرند و انگلیس با قوانین جدید امنیتی در هنگکنگ مخالف است.
دسترسی کاربران ایرانی نیز به تیکتاک از ۲۱ مهر ۱۳۹۸ قطع شده است. هرچند هیچگاه بهطور رسمی این مسدودسازی اعلام نشده، اما بیشتر کاربران در کشور حتی با فیلترشکن هم نمیتوانند به این شبکه اجتماعی دسترسی داشته باشند.
چرا آمریکا از تیکتاک میترسد؟
در ۳۱ ژوئیه (۱۱ خرداد)، ترامپ روی چمن کاخ سفید در نزدیکی هلیکوپتر حامل خود ایستاد و در میان صدای غرش موتور صحبت کرد. او در پاسخ به سوالی گفت: «ما در حال بررسی اپلیکیشن تیکتاک هستیم. ممکن است آن را تحریم کنیم. ممکن است کارهای دیگری هم انجام دهیم. چند گزینه وجود دارد. اتفاقات زیادی در حال رخ دادن است، خواهیم دید که چه اتفاقی میافتد.»
در ۵ آگوست (۱۵ مرداد)، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد که ایالات متحده به دلیل نگرانیهای مربوط به امنیت ملی، یک کارزار گسترده علیه نرمافزارهای چینی را دنبال خواهد کرد و قول داد که دیگر اپلیکیشنهای معروف چینی مانند ویچت را نیز محدود کند.
روز بعد، مجلس سنا لایحهای را تصویب کرد که تیکتاک را روی تلفنهای دولتی ممنوع میکرد و ترامپ دستورات اجرایی را امضا کرد که از فعالیت تجاری تیکتاک در ایالات متحده یا با اشخاص یا مشاغل آمریکایی پس از ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) جلوگیری میکرد و مقرر شد که این سرویس تا ۱۲ نوامبر (۲۲ آبان) فرصت دارد تا به شرکتهای آمریکایی واگذار شود. در پاسخ، تیکتاک وارد مذاکره شد تا بخش آمریکایی خود را به مایکروسافت بفروشد.
بعد از به نتیجه نرسیدن مذاکرات مایکروسافت و تیکتاک، گزینههای دیگری برای شراکت در این شبکه اجتماعی از جمله اوراکل و والمارت مطرح شدند که به نظر میرسد دولت چین، ممنوعیت دسترسی را به واگذاری به شرکتهای آمریکاییها ترجیح میدهد.
هرچند وزارت بازرگانی ایالات متحده دستورالعملی مبنی بر حذف تیکتاک و ویچت را از فروشگاههای اپل و گوگل داده بود که قرار بود از ابتدای مهر اعمال شود، اما تیکتاک نیز بیکار ننشست و در مقابل این تصمیم از دولت آمریکا شکایت کرد. آخرین خبر این است که کارل نیکولز، قاضی آمریکایی که مسئول رسیدگی به شکایت تیکتاک بود، این ممنوعیت را تعلیق کرده است. او از دولت خواسته پاسخ روشنی درباره دلیل این ممنوعیت بدهد. هفته قبل از این اتفاق، قاضی دیگری با صدور حکمی مانع مسدودشدن ویچت شد.
کسوف شبکههای اجتماعی آمریکایی
دولت ترامپ در حال جنگ اقتصادی بدون وقفه با چین است و تیکتاک در حال حاضر در مرکز این جنگ قرار دارد. تیکتاک با نزدیک به 2میلیارد دانلود و محبوبشدن بین نوجوانان، افراد مشهور و اینفلوئنسرها باعث شد اینستاگرام دچار کسوف شود و مالک آن- فیسبوک- برای بقا در این رقابت قابلیت Reels را برای اشتراک ویدئو اضافه کرد.
تیکتاک یكی از تنها شركتهای فناوری است كه تهدیدی برای تجارت غولهایی محسوب میشود كه بر صنعت فناوری آمریكا تسلط دارند. گوگل، آمازون، اپل و فیسبوک، هدف تحقیقات ضدانحصاری فدرال و کنگره هستند. فیسبوک با فشار رقابتی از سوی تیکتاک روبهروست؛ فشاری که از زمان شروع خرید بیشتر رقبای تازه وارد خود و ایجاد موقعیت انحصاری در شبکههای اجتماعی آمریکایی، احساس نکرده است.
ایالات متحده صنعت بزرگی را روی دادهها بنا کرده است. ترزا اسکاسا، محقق در زمینه حقوق و سیاست اطلاعات در دانشکده حقوق دانشگاه اوتاوا در مصاحبهای با نیویورکر میگوید: «به نظر میرسد تیکتاک حجم عظیمی از دادهها را درباره افراد و همه کارهایی که در برنامه و تلفنهای خود انجام میدهند، جمعآوری میکند. البته این اپ در ظاهر با دیگر رسانههای اجتماعی تفاوت چندانی ندارد، اما اطلاعاتی که به دست میآورد خیلی زیاد است.»
به گفته این محقق، فیسبوک و بسیاری از شرکتهای دیگر در ایالات متحده، دادهها را به کالا تبدیل کردهاند. شرکتهای آمریکایی مشغول جمعآوری حجم عظیمی از دادههای شخصی کاربران هستند و همین باعث شده ایالات متحده تنها کشور غربی بدون قانون ملی جامع حفاظت از حریم خصوصی دادهها باشد. این کارشناس در ادامه توضیح میدهد که دادههایی که توسط فیسبوک، گوگل و دیگر شرکتهای آمریکایی نگهداری میشود، میتواند به دست مقامات اجرایی قانون یا امنیت ملی برسد. همچنین میتواند توسط هکرها به خطر بیفتد.
تهدید امنیت ملی؟
در جلسه توجیهی در ماه مه (اردیبهشت)، ترامپ در مورد ناامیدی خود از چین گفت: «آنها برای دههها به ایالات متحده ضرر رساندند. چین به کارخانههای ما یورش برد، مشاغل ما را از بازار خارج کرد، صنایع ما را از بین برد، مالکیت معنوی ما را به سرقت برد و تعهدات خود به سازمان تجارت جهانی را نقض کرد.»
دستورات اجرایی ترامپ دلایل امنیت ملی داشت و تحلیلگران سیاست خارجی این حرکت را بخشی از مسابقه کشتی دولت با دولت چین برای استفاده از اهرم فشار در اقتصاد جهانی میدانند.
جرمی استراوب، استادیار علوم کامپیوتر در دانشگاه ایالتی داکوتای شمالی میگوید: «انگیزه هرچه باشد، اطمینان ندارم که مزایای آن بیش از هزینههاست. این ممنوعیتها آزادی بیان آمریکاییها را تهدید میکند و ممکن است به سرمایهگذاری خارجی در آمریکا و توانایی شرکتهای آمریکایی برای فروش نرمافزار در خارج از کشور آسیب برساند، در حالی که کمترین مزایای حفظ حریم خصوصی و امنیت سایبری را در پی دارد.»
با توجه به تاثیر مداخلات گسترده و سیستماتیک روسیه روی انتخابات ۲۰۱۶، یکی از نگرانیهای خاص نزدیکشدن به انتخابات آینده و تأثیر شبکهای مانند تیکتاک روی آن است. با توجه به اینکه این اپها به اطلاعات اولیه تماس و جزئیات مربوط به ویدئوهایی که آمریکاییها مشاهده و موضوعاتی که جستوجو میکنند دسترسی دارند و نه اطلاعات حساستر، پتانسیل جاسوسی کمتر میشود. از سوی دیگر، ترامپ مشکل شخصی نیز با تیکتاک دارد، زیرا این شبکه اجتماعی نقشی اساسی در ناكامی تجمع هواداران او در اوکلاهما (تولسا) در ماه ژوئن داشت.
به نظر استراوب، ممنوعیت اپلیکیشنهای چینی و الزام به واگذاری آنها ضعف در امنیت ملی محسوب میشود. این امر به صلاحیت اخلاقی ایالات متحده برای فشار بر آزادی بیان و دموکراسی در خارج از کشور لطمه میزند. منتقدان غالبا ادعا میكنند كه اقتدار اخلاقی آمریكا در دوران دولت ترامپ به شدت آسیب دیده و این اقدام میتواند به سقوط منجر شود.
تهدید آزادی بیان
استدلال اصلی دولت علیه تیکتاک این است که اطلاعات شخصی آمریکاییها را جمعآوری میکند و میتواند آنها را در اختیار دولت چین قرار دهد. در این دستورالعمل آمده است كه این امر میتواند به چین اجازه دهد محل كارمندان و پیمانكاران فدرال را ردیابی كند، پروندههایی از اطلاعات شخصی را برای باجخواهی ایجاد كرده و جاسوسی شرکتی انجام دهد.
در آن طرف افراد استدلال میکنند که دولت شواهد واضحی از مسائل مربوط به حریم خصوصی ارائه نکرده و اقدامات این سرویس در صنعت فناوری استاندارد است. در شرایط خدمات تیکتاک گفته شده که میتواند اطلاعات را با بایتدنس، شرکت مادر که در چین مستقر است، به اشتراک بگذارد.
هرچند تیکتاک و ویچت، نگرانیهایی مربوط به امنیت سایبری ایجاد میکنند، اما تفاوت چندانی با موارد مطرح شده توسط دیگر برنامههای تلفنهای هوشمند ندارند. جرمی استراوب، فردی که هم درباره امنیت سایبری و هم در مورد سیاست فناوری تحقیق میکند، میگوید: «با تصویب قانون حفظ حریم خصوصی ملی مانند GDPR اروپا و CCPA کالیفرنیا میتوان این نگرانیها را بهتر حل کرد تا نحوه جمعآوری و استفاده از دادهها و محل ذخیره آنها تعیین شود. راهحل دیگر این است که گوگل، اپل و دیگران قبل از اینکه نسخههای جدید در فروشگاههای نرمافزاری آنها در دسترس باشد، اپها را در مورد امنیت سایبری بررسی کنند.
بیشترین نگرانیهای ایجاد شده درباره این ممنوعیتها، تأثیر آنها بر توانایی برقراری ارتباط مردم و نقض متمم اول قانون اساسی ایالات متحده است. تیکتاک و ویچت هر دو کانال ارتباطی هستند و تیکتاک مطالبی را نیز منتشر و میزبانی میکند.
امنیت ملی میتواند یک منفعت قانونی برای دولت باشد، با این حال سوال این است که آیا واقعا امنیت ملی آمریکا با این شبکه اجتماعی خاص به خطر میافتد؟ به دلیل نبود مدارک کافی است که دادگاه، حکم ممنوعیت را فعلا لغو کرده و احتمال دارد این تعلیق توسط دادگاه ادامه یابد. بسیاری از منتقدان دوست ندارند آمریکا وارد فهرست کشورهایی شود که رسانههای اجتماعی را در کشور خود ممنوع کردهاند. این کشورها شامل مصر، هنگکنگ، ترکیه، ترکمنستان، کره شمالی، ایران، بلاروس، روسیه و خود چین میشود.
رسانههای اجتماعی به مبارزان آزادی، معترضان و مخالفان در سراسر جهان صدا میدهند. این، شهروندان را قادر میکند تا نگرانیها را ابراز کرده و اعتراضات خود را درباره سلطنتها، تبعیضهای جنسی، قوانین تبعیضآمیز، نقض حقوق شهروندی و دیگر موارد حقوق بشر سازمان دهند. اما بعضی دولتهابرای فشار به مخالفان، اغلب رسانههای اجتماعی را هدف میگیرند.
خطر تلافی
این ممنوعیتها همچنین میتواند به اقتصاد ایالات متحده آسیب برساند، زیرا کشورهای دیگر میتوانند شرکتهای آمریکایی را به تلافی تحریم کنند. چین و ایالات متحده قبلا علاوه بر تعطیلی متقابل کنسولگری، یک چرخه ممنوعیت شرکت متقابل را نیز پشت سر گذاشتهاند. ایالات متحده شرکت مخابراتی چینی هواوی را در لیست سیاه قرار داد و از تجارت شرکتهای آمریکایی با آن جلوگیری کرد. گرچه این امر مانع فروش سختافزار بیسیم هواوی در ایالات متحده شده است، اما همچنین از فروش نرمافزار ایالات متحده به غول مخابرات جلوگیری کرده و باعث شده که تراشههای خود را به جای خرید از شرکتهای آمریکایی استفاده کند.
بیش از 10شرکت آمریکایی از کاخ سفید خواستند ویچت را ممنوع نکند، زیرا این امر به کسبوکار آنها در چین آسیب میرساند.
ممكن است كشورهای دیگر از تحریمهای شركتهای چینی به عنوان توجیهی برای تحریم شركتهای آمریكایی استفاده كنند، حتی اگر ایالات متحده مستقیما علیه آنها یا شركتهای آنها اقدامی نكرده باشد. این محدودیتهای تجاری به اقتدار اخلاقی ایالات متحده آسیب میرساند، به ضرر اقتصاد جهانی است و نوآوری را خفه میکند. آنها همچنین شرکتهای آمریکایی را از بازار پر رشد چین جدا کردند.
نظارت، نه تحریم
اگرچه برنامههای تیکتاک و ویچت برخی از نگرانیها را ایجاد میکنند، اما مشخص نیست که علتی برای ممنوع کردن آنها وجود دارد. با نظارت بهتر و وضع قوانین حریم خصوصی میتوان مسائل را حل کرد.
البته دولت آمریکا ممکن است دلایل دیگری برای نگرانی داشته باشد که هنوز علنی نکرده است. جرمی استراوب، محقق حوزه امنیت سایبری سیاست فناوری میگوید: «با توجه به عواقب ممنوعیت، در صورت وجود نگرانیهای دیگر، دولت باید آنها را با افکار عمومی آمریکا در میان بگذارد. در غیر این صورت، من استدلال میکنم که اقدامات با شدت کمتری مناسب مردم آمریکاست.»
سرنوشت تیکتاک در آمریکا چه میشود؟
در 6 آگوست(۱۶مرداد)، دونالد ترامپ دستورات اجرایی را منتشر کرد که برنامه ویدئویی تیکتاک و پیامرسان چینی ویچت را هدف قرار میداد. در این دستورالعملها آمده که به دلیل نگرانیهای امنیتی از پردازش اطلاعات شهروندان ایالات متحده از دانلود این اپها در فروشگاههای نرمافزاری آمریکایی پس از 45 روز یعنی در 20 سپتامبر (۳۰ شهریور) جلوگیری میشود. در 14 آگوست (۲۴مرداد)، ترامپ در یک دستور اجرایی جداگانه گفت تیکتاک در صورت عدم فروش تا 14نوامبر (۲۴ آبان) به یک شرکت آمریکایی با ممنوعیت کامل روبهرو خواهد شد.
27 سپتامبر (۶ مهر)، یک قاضی دستور دولت ترامپ را که میتوانست تیکتاک را از فروشگاههای نرمافزاری در ایالات متحده خارج کند، تعلیق کرد. کارل نیکولز، قاضی دادگاه منطقهای ایالات متحده برای منطقه کلمبیا، پس از جلسه دادرسی با استناد به استدلال بایتدنس مبنی بر اینکه این اقدام بدون حکم قضایی «صدمات جبرانناپذیری» را در پی دارد، با صدور حکمی دستور غیرقانونیبودن را صادر کرد. شرکت تیکتاک در بیانیهای اظهار کرد: «گفتوگوی مداوم خود را با دولت حفظ میكنیم تا پیشنهاد ما كه رئیسجمهور آخر هفته گذشته بهعنوان تصویب اولیه ارائه داد، به توافق تبدیل شود.» دولت ترامپ هیچ واکنشی به تجدیدنظر این حکم نشان نداده است.
اما پیشنهادی که تیکتاک از آن صحبت میکند، چیست؟ تیکتاک در ایالات متحده حدود ۱۰۰میلیون کاربر فعال دارد و ترامپ گفته بود اگر تیکتاک فعالیتهای خود را به یك شركت آمریكایی بفروشد، میتواند از این ممنوعیت دور شود. ابتدا مایکروسافت به دنبال خرید این برنامه بود، اما پیشنهاد آن رد شد. بایتدنس در این باره اعلام کرد که آنها نمیتوانند تیکتاک را در ایالات متحده به مایکروسافت بفروشند. مایکروسافت نیز در بیانیهای اظهار کرد: «ما مطمئن هستیم پیشنهادمان ضمن محافظت از منافع امنیت ملی برای کاربران تیکتاک خوب بود.» پیش از رد این پیشنهاد، بیل گیتس، مدیرعامل سابق مایکروسافت در مصاحبهای گفته بود که با احتمال خرید تیکتاک توسط مایکروسافت موافق نیست و به نظر او این اجبار از سوی دولت ترامپ، پیامد خوبی نخواهد داشت و حتی آن را به نوشیدن جام زهر توسط مایکروسافت تشبیه کرده بود.
بعد از رد این پیشنهاد، سرانجام ترامپ موافقت اولیهای را برای فروش تیکتاک به شرکتهای آمریکایی والمارت و اوراکل تصویب کرد. جزئیات معامله با اوراکل و والمارت هنوز در حال تکمیل است. طبق توافق فعلی، بایتدنس میخواهد فعالیتهایش در ایالات متحده را به یک شرکت جدید به نام TikTok Global تبدیل کند. طبق گزارش گاردین، اوراکل به عنوان میزبان داده برای عملیات جدید عمل خواهد کرد و ۱۲.۵درصد از سهام آن را و والمارت ۷.۵درصد دیگر را در اختیار خواهد داشت. اما ۸۰درصد باقیمانده توسط بایتدنس نگهداری خواهد شد که سهم قابلتوجهی است و انتقادهایی را نیز در پی داشته است.
اگرچه ممنوعیت اولیه مسدود شده، اما دولت ترامپ میتواند درخواست تجدیدنظر کند و مهلت ۱۴نوامبرهنوز برای نهاییکردن یک معامله پیشبینی شده است. اگر تیکتاک نتواند معاملهای را با شرکتهای آمریکایی نهایی کند، قاضی نیکولز ممکن است سراغ ممنوعیت گستردهتر دستورات اجرایی اولیه برود. برای انجام این کار، ایالات متحده میتواند با همکاری ارائهدهندگان خدمات اینترنتی، از استفاده تیکتاک در آدرسهای IP ایالات متحده جلوگیری کند؛ همانطور که هند و ایران تیکتاک را غیرقابلاستفاده کردند.