مقدمه
منتور راهنمایی است که در مسیر راه‌اندازی یک کسب‌وکار می‌تواند در کنار کارآفرین‌ها حضور داشته‌باشد و دانش و تجربه زیسته خود را در اختیار آن‌ها بگذارد. این ساده‌ترین تعریفی است که برای واژه منتور می‌توان ارائه داد. بهتر است که برای آشنایی بیشتر با این واژه به ریشه‌های آن مراجعه کنیم. منتور به مثابه راهنمایی دانا و باتجربه به صورت مستقیم در اساطیر یونان ریشه دارد.
ریشه واژه منتور
در روایت هومر، شاعر یونانی از جنگ ده ساله تروا، اودیسه پادشاه ایتاک با سربازان خود به سپاه یونانیان پیوست و همسرش پنلوپ و پسرش تلماک را ترک کرد. اما پیش از رفتن، پسرش تلماک را به شخصی به نام منتور که دوست صمیمی‌اش بود سپرد که در غیاب خود، او را پرورش دهد و با اصول جهان آشنا کند. اودیسه سال‌های طولانی به خانه بازنگشت و طی این سال‌ها منتور نیز تلاش کرد که وظیفه خود را به خوبی ادا کند. آتنا خدای جنگ و خرد نیز به کرات در قامت منتور به تلماک ظاهر شد تا اوا را برای مشکلات و چالش‌هایی که در فقدان پدرش وجود داشتند آماده کند.
بنابر این روایت، واژه منتور به معنای کسی تعریف شد که در کنار شخصی که نیاز به راهنمایی و پرورش یافتن دارد، قرار می‌گیرد.
منتور کیست؟
منتور (Mentor) در فارسی به مربی ترجمه می‌شود اما با توجه به کاربرد آن در حوزه کسب‌وکارها طی سال‌های اخیر، همان واژه منتور به جای معادل فارسی آن مصطلح است.
منتور کسی است که تجربه و دانش ارزشمندی دارد و از این قابلیت برخوردار است که این دانش و تجربه را مانند یک آموزگار به صورت راهنمایی و مشاوره به افراد انتقال دهد. افرادی که مورد راهنمایی منتور قرار می‌گیرند، به اصلاح منتی (Mentee) خوانده می‌شوند. این نکته اهمیت بسیار دارد که منتورها صرفا مشاور نیستند و راهنمایی‌های آن‌ها منجر به رشد حرفه‌ای و توسعه مهارت‌ها در شرکت‌ها می‌شود. منتور (Mentor) نقش‌های متنوعی دارد و دامنه تاثیر او معمولا فراتر از صرفا ارائه یک راهنمایی است. منتور گاهی باعث ایجاد تعاملات و ارتباطات می‌شود. گاهی با ایجاد چالش‌هایی برای منتی (Mentee) او را در برابر مسائل واقعی و بزرگ‌تر آماده می‌کند. گاهی نیز به منتی خود کمک می‌کند که ظرفیت‌هایش را کشف کند و در راستای دستیابی به آن‌ها اقدام و تلاش کند.
منتورینگ چیست؟
منتورینگ رابطه‌ای دوطرفه است که شامل انتقال دانش و به اشتراک گذاشتن تجربیات بین منتور (Mentor) و منتی (Mentee) است.
منتورینگ در مقابل روش‌های یادگیری ثابت قرار دارد. این روش‌ها شامل مطالعه‌کردن، خواندن، شرکت در کلاس‌ها و سخنرانی‌ها است. اما منتورینگ به صورت خاص بر یادگیری تجربی و پویا تمرکز دارد و بر ارتباطات بین‌فردی و راهنمایی‌های متناسب با نیازهای فردی هر منتی تاکید دارد. منتی در فرآیند منتورینگ فقط از مشاوره‌های منتور بهرمند نمی‌شود بلکه از طریق او اهداف و ظرفیت‌های خود را شناسایی کرده و طریقه مواجه با چالش‌ها را فرامی‌گیرد. منتورینگ فرآیندی برای توامندسازی منتی است و محقق شدن این هدف، منتورینگ را به تجربه یادگیری منحصر‌به‌فرد و ارزشمندی تبدیل می‌کند.
مزایای منتورینگ
مزایای منتورینگ را می‌توان برای هم منتور، هم منتی و هم سازمان تعریف کرد.
انتقال دانش و مهارت
برای منتی: منتی از طریق منتورینگ به دانش و مهارت‌های عملی دسته‌اول از جانب منتوری با تجربه دست پیدا می‌کند و مسیر یادگیری او با سرعت بالاتری طی می‌شود.
برای منتور: منتور از طریق منتورینگ دانش و مهارت‌های خود را در حین آموزگاری تقویت و به‌روز می‌کند.
برای سازمان: منتورینگ برای سازمان این قابلیت را مهیا می‌کند که نیروی کاری داشته باشد که مرتبا در حال یادگیری و بهبود مهارات‌ها و دانش است. این فرآیند، فرهنگی مبتنی‌بر یادگیری و توسعه را در سازمان ایجاد می‌کند.
رشد فردی و حرفه‌ای
برای منتی: منتی از این طریق راهنمایی‌هایی متناسب با مسیر رشد کاری و توسعه فردی خود دریافت می‌کند و اعتماد‌به‌نفس و قابلیت‌های خود را بالا می‌برد.
برای منتور: منتور در فرآیند منتورینگ به دلیل فعال بودن در حوزه‌ای موثر، به رضایت شخصی و احساس مفید بودن دست پیدا کرده و چشم‌اندازها و منظرهای جدیدی را کسب می‌کند.
برای سازمان: منتورینگ برای سازمان بهبود شاخص‌های اجرایی کارکنان را به همراه دارد و نیروی کاری قابل‌اتکاتری برای سازمان ایجاد می‌کند.
شبکه‌سازی و مهارت‌های ارتباطی
برای منتی: منتی از طریق منتورینگ به شبکه ارتباطی منتور دسترسی پیدا می‌کند و فرصت‌های بیشتری را برای ایجاد ارتباط می‌یابد.
برای منتور: منتورها از طریق منتورینگ دامنه شبکه ارتباطی خود را از طریق شبکه ارتباطی منتی افزایش داده و در ارتباط با منتی‌های متنوع از نسل‌های متنوع، مهارت‌های ارتباطی توسعه‌یافته‌تر و بهتری را کسب می‌کنند.
برای سازمان: منتورینگ فضای ارتباطی سازمان را با ایجاد شبکه ارتباطی قوی‌ای در میان کارکنان بهتر می‌کند و نیز فرصت‌های ارتباطی خارج از سازمان غنی‌تری را می‌یابد.
افزایش رضایت شغلی
برای منتی: منتی در جریان منتورینگ به دلیل رشد مداوم، یادگیری دانش و مهارت‌های جدید، خود را در مسیری درست می‌یابد و هر چه که بیشتر در موقعیت شغلی خود غرق می‌شود، احساس رضایت بالاتری کسب می‌کند. همچنین منتورینگ احساس تعلق و حمایت بسیاری در منتی برمی‌انگیزاد.
برای منتور: منتور در صورت مشاهده رشد منتی‌هایش، به سرانجام رسیدن تلاش‌هایش را مشاهده می‌کند و از این طریق احساس رضایت شغلی بالاتری را تجربه می‌کند.
برای سازمان: سازمانی که نیروی کار راضی، توانمند و متعهدی داشته باشد و از دست دادن نیروی کار را به عنوان یکی از مسائل صعب تجربه نکند، رشد و توسعه را با شتاب بیشتری تجربه می‌کند.
ایده‌های متنوع و بستر نوآوری
برای منتی: منتی از طریق منتورینگ در معرض منظرها، ایده‌ها و رویکردهای متنوعی قرار می‌گیرد و درنتیجه آن خلاقیت بیشتری می‌یابد و مهارت حل مسئله را فرامی‌گیرد.
برای منتور: منتور طی فرآیند منتورینگ از ایده‌ها و بینش‌ها و منظرهای تازه منتی‌ها برخوردار شده و از این طریق می‌توانند نوآورانه‌تر فکر کنند.
برای سازمان: سازمان‌ها از طریق منتورینگ در معرض ایده‌های نوآورانه بسیاری قرار می‌گیرند و از این طریق امکان رشد و توسعه برای آن‌ها مهیاتر می‌شود.
انواع منتورینگ
روابط منتورینگ به طور کلی به دو دسته منتورینگ رسمی و منتورینگ غیررسمی تقسیم می‌شوند. انواع مختلف منتورینگ نیز هرکدام زیرشاخه یکی از این دو دسته کلی قرار می‌گیرند.
منتورینگ غیررسمی
روابط منتورینگ در میان منتور و منتی اغلب به صورت طبیعی شکل می‌گیرند و طی برنامه‌ای از پیش تعیین‌شده ایجاد نمی‌شوند. این دسته از روابط منتورینگ را غیررسمی می‌نامند. دلیل اصلی این است که هیچ فرآیند رسمی‌ای در این نوع منتورینگ برای ایجاد رابطه در میان منتور و منتی ایجاد نمی‌شود.
برای مثال کارمند تازه‌کاری که در تایم ناهار با یک مدیر سطح بالا آشنا می‌شود و یک رابطه دوستی در میان آن‌ها شکل می‌گیرد، ممکن است که به یک منتورینگ تبدیل شود. اگر آن مدیر تلاش کند که به کارمند تازه‌کار راهنمایی‌ها و مشاوره‌هایی ارائه دهد و به رشد او کمک کند، مدیر تبدیل به منتور و کارمند تازه‌کار تبدیل به منتی می‌شود. این مثالی از منتورینگ غیررسمی است.
منتورینگ رسمی
منتورینگ رسمی اما زمانی شکل می‌گیرد که رابطه منتور و منتی از طریق برنامه‌ای ساختارمند و رسمی در یک سازمان ایجاد شود. این دست از برنامه‌ها معمولا اهداف سازمانی مانند افزایش مشارکت کارکنان را در مرکز قرار می‌دهند. سازمان‌ها در منتورینگ رسمی نقش اصلی را بازی می‌کنند. دلیل این است که سازمان‌ها مطابق برنامه‌هایی مشخص و ساختارمند، پیوندهای متناسبی را در میان منتورها و منتی‌ها تولید می‌کنند و زمان‌بندی ملاقات‌ها، رویکردهای آموزشی و معیارهای موفقیت را تعیین می‌کنند. مطابق آمارها، منتورینگ رسمی به منتی‌ها در جهت رشد آن‌ها، بیشتر از منتورینگ غیررسمی کمک می‌کند.
انواع منتورینگ در فضای کاری
منتورینگ یک به یک
این نوع از منتورینگ رایج‌ترین و سنتی‌ترین شکل منتورینگ است. منتورینگ یک به یک در میان دو شخص منتور و منتی شکل می‌گیرد و طی آن منتی از راهنمایی‌ها، دانش، مهارت‌ها و تجربه‌های منتور بهرمند می‌شود. منتورینگ یک به یک این مزیت را دارد که منتی را در معرض یک منتور حرفه‌ای قرار می‌دهد. همچنین رابطه یک یه یک در میان منتور و منتی فضای امنی را ایجاد می‌کند که مسیر یادگیری و فراگیری را برای منتی هموارتر کرده و منتور نیز ظرفیت بالاتری برای ارائه دانش خود می‌یابد.
منتورینگ گروهی
منتور در طی منتورینگ گروهی همزمان برای چندین منتی نقش خود را ایفا می‌کند. هنگامی که تعداد منتورها در یک سازمان محدود باشد، مدیران پرمشغله سازمان می‌توانند به عنوان منتور وارد میدان شده و همزمان برای چندین منتی دانش و تجربه خود را به اشتراک بگذارند؛ بدون این که با مسئولیت‌های منتورینگ سنگین مواجه شوند و یا زمان بسیاری را برای این کار صرف کنند.
منتورینگ مجازی
این نوع از منتورینگ به صورت آنلاین اجرا می‌شود. کار از راه دور در سال‌های اخیر به یکی از ترندهای سازمانی تبدیل شده و بسیاری از کارکنان از این رویکرد استقبال کرده‌اند. به همین دلیل، منتورینگ مجازی به یکی از انتخاب‌های رایج برای افرادی تبدیل شده که از راه دور کار می‌کنند. این رویکرد هرچند که ممکن است دشواری‌هایی داشته‌باشد، اما انعطاف‌پذیری و در دسترس بودن آن، فرصت‌های بیشتری را در این راستا مهیا می‌کند.
منتورینگ معکوس
با توجه به تغییرات سریع‌السیر جهان در حوزه‌های گوناگون، منتورینگ معکوس یک ضرورت است. تصور معمول بر این است که در یک سازمان تنها مدیران ارشد از این قابلیت برخوردارند که نقش منتور را عهده‌دار شوند. اما منتورینگ معکوس به افراد تازه‌کار این امکان را می‌دهد تا دانش خود را با کسانی که در پیوند با دنیای گذشته و به روشی سنتی‌تر باتجربه هستند، به اشتراک بگذارنند. طی این نوع منتورینگ، افراد تازه‌کار می‌توانند، افراد دیگر را مطابق با تغییرات سریع به‌روز کنند. مثلا یک بازریاب تازه‌کار می‌تواند یک مدیر ارشد را در زمینه شبکه‌های اجتماعی منتورینگ کند. مهم‌ترین نکته در منتورینگ معکوس این است که مدیران ارشد این ظرفیت را در خود ایجاد کنند که بتوانند از دانش افراد تازه‌کار برخوردار شوند.
منتورینگ سریع
این نوع از منتورینگ در اغلب موارد یک جلسه یکباره است و در همان جلسه منتور بسیاری از موارد ضروری را به منتی انتقال می‌دهد. اما روابط منتورینگ سنتی که طولانی‌تر هستند از منتورینگ سریع بسیار موثرتر هستند چرا که هر چه زمان طولانی‌تری برای منتورینگ سپری شود، رابطه منتور و منتی قوی‌تر می‌شود. یکی از مثال‌های منتورینگ سریع، شرکت در جلسات کوتاه، کنفرانس‌ها و یا رویدادها است. منتورینگ سریع در محدودیت‌های زمانی و منابع، می‌تواند روشی موثر باشد.
منتورینگ اجرایی
منتی‌ها غالبا به مدیران اجرایی و رهبران کسب‌وکارها برای منتورینگ مراجعه می‌کنند. اما این رهبران و مدیران اجرایی نیز خود به منتور احتیاج دارند. برای مثال، مدیرانی که برای اولین بار نقش‌های مدیریتی ارشد را عهده‌دار می‌شوند، ممکن است در یافتن افرادی معتمد و باتجربه برای دریافت راهنمایی و مشاوره، دچار مشکل می‌شوند. منتورینگ اجرایی نوعی از منتورینگ است که به صورت هدفمند مدیران اجرایی و رهبران کسب‌وکارها را با مشاوران و یا همتایان خود پیوند می‌دهد تا از منتورینگ بهرمند شوند.
منتورینگ موقعیتی
این نوع منتورینگ مشابه به منتورینگ سریع است. دلیل این است که منتورینگ موقعیتی نیز معمولا به صورت رابطه‌ای کوتاه‌مدت شکل می‌گیرد و پایان می‌یابد. اما تفاوت این است که منتورینگ سریع محدود به زمان است؛ درحالی که منتورینگ موقعیتی به یک موقعیت خاص محدود می‌شود. این نوع منتورینگ بسیار هدف‌محور است و در صورت محقق شدن آن هدف، به صورت طبیعی پایان می‌یابد. برای مثال موقعی که یک کارمند موقعیت شغلی جدیدی را عهده‌دار می‌شود، پیوند او به عنوان منتی با یک منتور برای آماده شدن و شروع به کار کردن در موقعیت شغلی جدید، یک نوع منتورینگ موقعیتی است.
منتورینگ میان‌عملکردی
مسیرهای شغلی مدرن دیگر مانند سابق به صورت خطی دنبال نمی‌شوند. یعنی دیگر اینطور نیست که کارکنان تمام مسیر شغلی خود را در یک حوزه بگذرانند و یا فقط به یک نوع فعالیت مشغول شوند. کارکنان امروزه باید امکان تعامل و همکاری با همتایان خود در خارج از تیم‌های خود را داشته باشند تا بتوانند مهارت‌ها و تعاملات خود را توسعه دهند. منتورینگ میان‌عملکردی برنامه‌ای است که سازمان‌ها برای کارکنان خود برنامه‌ریزی می‌کنند تا این کارکنان بتوانند در تعامل با همتایان خود در تیم‌های دیگر و مدیران تیم‌های دیگر، مهارت‌ها و قابلیت‌های جدیدی فرابگیرند.
منتورینگ مبتنی بر آموزش
کارکنان در سازمان‌ها معمولا در مراحل مختلف فعالیت حرفه‌ای خود در معرض آموزش قرار می‌گیرند. چه در هنگام شروع به کار در یک سازمان و آشنایی با آن، چه در حین یادگیری مهارت‌ها و قابلیت‌های جدید. منتورینگ مبتنی بر آموزش برنامه‌ای است که طی آن سازمان، منتی‌ها را به منتورهای مربوطه پیوند می‌دهد تا این منتورها، آن‌ها را در مسیر فرآیند آموزشی راهنمایی کنند. با توجه به این که آموزش معمولا با ارائه داده‌های بسیاری همراه است، منتورها می‌توانند این فرآیندها را برای منتی‌ها تسهیل کنند.
منتورینگ همتایان
برخلاف روش‌های منتورینگ سنتی، در این نوع از منتورینگ افرادی که در موقعیت شغلی و ساختار سازمانی مشابهی قرار دارند، به عنوان منتور و منتی همدیگر جفت می‌شوند تا تجربیات و دانش خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. مثلا دو مدیر با رده سازمانی یکسان و عنوان شغلی یکسان از دو تیم متفاوت در این نوع منتورینگ با یکدیگر جفت می‌شوند و دانش و دیدگاه‌های متنوع را برای رویارویی با چالش‌های تیم‌های خود، برای یکدیگر فراهم می‌کنند.
وظایف و نقش کلیدی منتور
نقش کلیدی منتور به طور خاص، توسعه فردی و حرفه‌ای منتی است. منتورها به صورت خاص می‌توانند فضایی امن و تعاملی مطمئن با منتی ایجاد کرده و از این طریق به صورت خاص، دانش و تجربیات خود را متناسب با وضعیت، ظرفیت و توانایی‌های منتی به اشتراک بگذارند. فضای امنی که منتور ایجاد می‌کند، کلید امکان رشد و توسعه فردی منتی است.
منتورها وظایف متعددی دارند. اما بسته به نوع منتورینگ و وضعیت و توانایی‌های منتی، این وظایف می‌توانند متفاوت باشند. برای مثال، منتورها معمولا اهداف منتورینگ را مشخص می‌کنند و تعامل با منتی را به صورت منظم حفظ می‌کنند. گوش دادن فعال یکی از وظایفی است که منتورها در تعامل با منتی‌ها به آن می‌پردازند. منتورها همچنین فرصت‌های شبکه‌سازی و امکان دسترسی به منابع یادگیری و تعامل را برای منتی‌ها مهیا می‌کنند. علاوه‌بر تمامی این موارد، منتورها وظیفه دارند که به چارچوب‌های اخلاقی و حرفه‌ای در ارتباط و تعامل با منتی متعهد باشند.
ویژگی‌های یک منتور حرفه‌ای
یک منتور حرفه‌ای، ترکیبی از تجربه، دانش و مهارت‌های بین‌فردی دارد که او را قادر می‌سازد تا دیگران را به طور مؤثر راهنمایی کند. یکی از ویژگی‌های کلیدی منتور، داشتن تخصص عمیق در زمینه کاری‌اش است که به او امکان می‌دهد تا توصیه‌های روشن و راه‌حل‌هایی برای چالش‌هایی که منتی با آن‌ها مواجه می‌شود، ارائه دهد. علاوه بر این، یک منتور حرفه‌ای مهارت‌های ارتباطی قوی دارد؛ هم در گوش دادن فعال به نگرانی‌های منتی و هم در بیان واضح راهنمایی‌ها، بازخوردها و تشویق‌ها. منتور همچنین فردی در دسترس و همدل است و فضایی امن ایجاد می‌کند که در آن منتی‌ها احساس راحتی در به اشتراک گذاشتن چالش‌ها و درخواست راهنمایی داشته باشند.
یکی دیگر از ویژگی‌های مهم یک منتور حرفه‌ای، توانایی او در پرورش ذهنیت رشد در منتی‌ها است. او یادگیری از طریق تجربیات، چالش‌ها و اشتباهات را تشویق می‌کند و الهام‌بخش منتی‌ها است تا فرصت‌های رشد خود را بپذیرند. منتورهای حرفه‌ای همچنین صبر و درک بالایی دارند و می‌دانند که رشد نیاز به زمان دارد و در طول این مسیر از منتی حمایت مستمر ارائه می‌کنند. تعهد آن‌ها به موفقیت منتی در تمایلشان به ارائه بازخورد مداوم، تسهیل فرصت‌های شبکه‌سازی و عمل به عنوان الگوی رفتاری نمایان است؛ الگویی که ویژگی‌های رهبری و توسعه مستمر را تجسم می‌بخشد.
آیا شما نیز به منتور نیاز دارید؟
با توجه به مطالبی که در این عنوان ذکر شدند، پاسخ به این سوال باید ساده باشد. این حقیقتی غیرقابل انکار است که همه به منتور احتیاج دارند. کارکنان، کارآموزان و افراد مختلف در حوزه‌های متنوع، برای قرار گرفتن در مسیر رشد و توسعه فردی، نیاز به منتوری دارند که آن‌ها را در این راستا راهنمایی کند. حتی بزرگترین کارآفرینان و مهم‌ترین رهبران کسب‌وکارها در جهان از این قاعده مستثنی نیستند. یکی از بارزترین مثال‌ها مراجعه کردن مارک زاکربرگ، بنیان‌گذار فیسبوک به استیو جابز، بنیان‌گذار اپل برای دریافت راهنمایی و مشاوره از او بود. این نشان می‌دهد هر فردی که دغدغه توسعه فردی و رشد را دارد، در صورتی که از حضور یک منتور بهرمند شود، این مسیرا را بهتر و هموارتر طی خواهد کرد.
