محمد رازینی، مدیرعامل سابق اسنپ از همان ابتدای مسئولیتش در رأس پیکان این مذاکرات بوده است. رازینی در گفت‌وگو با «شنبه» تاریخچه‌ای از سیر مذاکرات‌شان با تاکسیرانی و سایر نهادهای مرتبط گفته است و البته از دلایلی که شهرداری و تاکسیرانی می‌خواهند چنین نظارتی داشته باشند.
به عنوان سوال نخست، در مورد تاریخچه بحث بین تاکسی‌های آنلاین و تاکسیرانی توضیح بدهید و اینکه این بحث از کجا و چگونه آغاز شد؟
زمانی که مجموعه اسنپ کارش را شروع کرد، به دلیل ابعاد کوچک کار در ابتدای فعالیت، خیلی در بازار حملونقل جدی گرفته نمی‌شد، اما به مرور زمان و با توجه به بزرگترشدن و مزیت‌هایی که در حملونقل برای مردم ایجاد کرد، مورد استقبال هر‌چه بیشتر مردم قرار گرفت و روز‌به‌روز رشد بیشتری را تجربه کرد. بنابراین دامنه فعالیت‌هایش هر‌روز بزرگ‌تر شد.
با بزرگترشدن اسنپ، دوران بی‌اعتنایی به این کسب‌وکار آنلاین سپری شد و نهادهای سنتی بازار به آن حساس شده بودند و مزاحمت‌هایی از طرف نهادهای سنتی مانند اتحادیه آژانس‌های کرایه اتومبیل، سازمان نظارت بر تاکسیرانی و… برای اسنپ ایجاد شد.
راهکارهای اسنپ در مقابل این حساسیت‌ها چه بود؟
به‌طور معمول هم همیشه تکنولوژی با مقاومت‌های اولیه مواجه می‌شود و کسب‌وکارهای سنتی احساس می‌کنند که به آنها حمله شده و البته این مسائل برای ما قابل پیش‌بینی بود. بنابراین همزمان با این مقاومت‌ها و مزاحمت‌ها، ما با مسئولان ذیربط در اتاق اصناف، اتحادیه اتومبیل‌های کرایه، تاکسیرانی و… جلساتی را برگزار و اعلام کردیم که برای بهترکردن تجربه شهروندان از سفر و حملونقل درون‌شهری، آمادگی همکاری با این نهادها و بازیگران سنتی بازار را داریم، اما آنها همکاری لازم را با ما نداشتند و کماکان در مقابل اسنپ، جبهه می‌گرفتند.
نکته دیگر این بود که وقتی اسنپ موفقیت‌هایی را به دست آورد و به نوعی سر زبان‌ها افتاد، مسئولان و افراد حاضر در این نهادها به این فکر افتادند که خودشان تاکسی آنلاین داشته باشند. اما آنها در محاسبات‌شان اشتباه کرده بودند، چون فکر می‌کردند که صرفا با داشتن یک اپلیکیشن می‌توانند عقب‌افتادن‌شان از تاکسی آنلاین حاضر در بازار را جبران کنند.
در واقع به قدرت صنفی و نهادی خودشان اتکا کرده بودند. در حالی که این مسائل نمی‌تواند زمینه‌ساز موفقیت باشد. بنابراین به دلایل فنی، مشکل اپریشن و اینکه ساختار سنتی و کند شهرداری تهران با کسب‌وکار آنلاین همخوانی نداشت، راه‌اندازی تاکسی آنلاین نتوانست کمکی به آنها بکند و آنها در این زمینه موفق نبودند.
مهم‌ترین دلیل مخالفت‌شان چه بود؟
ما کماکان مذاکراتی را با شهرداری، سازمان نظارت بر ترافیک و سازمان نظارت بر تاکسیرانی داشتیم. جلساتی برگزار می‌شد و افراد مختلف نظرات‌شان را ارائه می‌کردند، اما دیدگاه مسئولان تاکسیرانی کاملا یک‌جانبه و غیرقابل تغییر بود.
آنها معتقد بودند که حملونقل را نمی‌توان به یک شرکت استارتاپی برون‌سپاری کرد چون تبعات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دارد. بنابراین معتقد بودند که هر‌گونه فعالیتی در این زمینه باید مستقیما زیر نظر تاکسیرانی باشد. در این میان نه‌تنها در تهران، بلکه در شیراز، اصفهان و مشهد هم تاکسیرانی شرایطی را تعیین کرد که به موجب آن هر شرکت آنلاین تاکسی باید به‌طور کلی بیزینس‌مدل خود را تغییر می‌داد و به یک شرکت سنتی با طرح کسب‌وکار سنتی تبدیل می‌شد و هیچ مزیتی نسبت به نوع سنتی خود نداشت.
ما و تپ‌سی با این موضوع مخالفت کردیم و بیش از ۲۰ بار در این زمینه جلساتی برگزار کرده و پیشنهادهای‌مان را مطرح کردیم. بعد از فشارهای زیادی که ایجاد شد، تنها به این دلیل که حذف کلی این اپلیکیشن‌ها به دلیل استقبالی که مردم از آنها کرده بودند، برای نهادهای مدعی، تبعات و هزینه داشت، از حذف‌شان صرف‌نظر کردند. در نهایت مقرر شد که موضوع نظارت به شورای عالی حملونقل ترافیک که زیر نظر وزارت کشور است، ارجاع داده شود.
اگر تاکسیرانی موفق شود نظارت بر تاکسی‌های آنلاین را به دست بیاورد و به تبع آن سازمان‌ها و نهادهای دیگر هم بخواهند بر کسب‌وکارهای آنلاین مرتبط با خودشان نظارت کنند، شاید موفقیت اندکی به دست بیاورند اما در نهایت آنلاین‌ها در قالب کاری سنتی‌ها قرار نخواهند گرفت. البته آسیب‌های جدی می‌بینند و بعضا شاید از بازار کنار بروند
شما برای رفع تنش‌ها چه پیشنهادهایی ارائه می‌کردید؟
ما جلسات مختلفی را با شهرداری‌های شهرهای مختلف برگزار کردیم. حرف و خواسته ما هم خیلی ساده بود. تنها خواسته ما این بود که آنها تاکسی‌های آنلاین را به‌عنوان رقیب خود نبینند، بلکه ما را به‌عنوان راهکاری بدانند که برای پرکردن خلأ‌های موجود در حملونقل عمومی کشور به کار گرفته می‌شود.
حتی در آن زمان به رئیس سازمان حملونقل پیشنهاد دادیم که به موازات تاکسیرانی تهران، معاونتی ایجاد شود که مختص تاکسی‌های آنلاین باشد. این معاونت هم ضوابطی را که مورد قبول عقلاست، ابلاغ کند و نظارت بر اجرای درست این ضوابط را بر عهده بگیرد.
ما در همان زمان هم سوءپیشینه رانندگان را بررسی می‌کردیم و تلاش‌مان این بود که تحت لوای قانون حرکت کنیم. ضمن اینکه همچنان تاکید می‌کردیم که ما رقیب کسی نیستیم بلکه همکار هستیم، اما سازمان‌ها و نهادهای مقابل ما، دیدگاه رقابتی داشتند و بنابراین هیچ‌گاه به تعاملی بین طرفین نرسیدیم و نتیجه روشنی به دست نیامد، چون شهرداری سرسختانه اصرار داشت که ما رقیب‌شان محسوب می‌شویم.
در برهه دیگری ما پیشنهاد دادیم که با وجود اینکه اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی را داریم و بنابراین هر نظارتی که نیاز باشد از طرف این اتحادیه انجام و پیگیری می‌شود، اما چون جنس کار ما از نوع حملونقل است، شهرداری‌ها ضوابطی را قرار دهند و امکان نظارت بر خودرو و راننده فراهم شود و همه این مسائل تحت عنوان یک دستورالعمل کلی ابلاغ شود و هر کسی در قالب این ضوابط فعالیت کند.
در نهایت هم بازار به این صورت پیش می‌رفت که دو بازیگر اصلی هر کدام سهم‌شان را از بازار می‌گرفتند، اما جای نگرانی هم نبود چون در هر صورت این دو مجموعه و سایر اپلیکیشن‌های تاکسی آنلاین نمی‌توانند همه بازار را در اختیار بگیرند و در نهایت سهم تاکسی‌های سنتی هم محفوظ می‌ماند، اما طرف مقابل اصرار داشت که خودروها و راننده‌های سنتی به رانندگان شخصی ارجحیت دارند.
حتی ما را به دامپینگ متهم کردند که با ارائه قیمت پایین، بازار را مخدوش می‌کنیم. در حالی که یکی از مزیت‌های رقابتی ما همین قیمت پایین‌تر است. همچنین کاهش مصرف سوخت، کاهش ترافیک و افزایش امنیت سفر با پایش مسیر سفر راننده و… از دیگر مزیت‌های ما بود که با به‌کارگیری ماشین‌های شخصی محقق می‌شد.
چرا این مناقشه در یک نقطه‌ای به پایان نمی‌رسد و این مشکل حل نمی‌شود؟
بعد از مدت‌ها مذاکره و صحبت و جلسات و طرح پیشنهادهای مکرر، مسئولان شهرداری به جای اینکه به راه‌حلی برای رفع این مشکل بپردازد، گفتند که درآمد رانندگان تاکسی کم شده و این مشکل را آنلاین‌ها ایجاد کردهاند. در حالی که ما یک پلتفرم هستیم و حمل‌و‌نقل‌چی نیستیم.
آنها حتی به راننده‌ها ابلاغ کردند که حق استفاده از پلتفرم آنلاین‌ها را ندارند و در صورت استفاده، جواز و پروانه کسب‌شان باطل می‌شود. بنابراین این مسئله موجب کاهش درآمد راننده‌های تاکسی شده بود. جالب است که در این مورد هم ما پیشنهاد دادیم که حاضر هستیم برای رفع مشکلات راننده‌های تاکسی‌ها، در پلتفرم‌مان امکانی را فراهم کنیم که رانندگان تاکسی‌ها را در اولویت قرار دهیم و در هنگام درخواست سفر، این درخواست در ابتدا برای رانندگان تاکسی‌ها ارسال شود، اما با وجود چنین پیشنهادهای صلح‌آمیزی، این جنگ بی‌پایان تمام نشد و همچنان هم بر جای مانده است.
در این مدت که در حال مذاکره بودیم، به هیچ‌وجه از طرف شهرداری‌ها، همکاری لازم صورت نگرفت، چون شهرداری‌ها به دنبال انقیاد بر تاکسی‌های آنلاین هستند. من مخالفتی با نظارت شهرداری ندارم اما شهرداری‌ها هم باید این بازیگران جدید بازار را با همه ویژگی‌ها و سازوکارهای جدیدشان قبول کنند.
نکته‌ای که وجود دارد، این است که شهرداری و تاکسیرانی با همه قدرتی که دارند، هنوز نتوانسته اند به خواسته‌شان برسند؛ چرا؟
در آن دوره که اوج مناقشات و چک‌وچانه‌زدن بر سر این موضوع بود، من در بطن این مذاکرات قرار داشتم و شاهد کمک بخش‌های مختلفی از ارکان مختلف دولت بودم. اگر آن حمایت‌ها نبود، شهرداری خیلی وقت پیش تاکسی‌های آنلاین را تعطیل می‌کرد.
شما اصولا با بحث نظارت مشکلی ندارید؟
من موافقم که شهرداری به‌عنوان متولی حملونقل، بر حملونقل نظارت داشته باشد از جمله بر تاکسی‌های آنلاین اما به شرط و شروط مشخص. نخست اینکه ما را رقیب خودشان نبینند بلکه به‌عنوان یک راه‌حل برای بازار حملونقل به ما نگاه کنند. ضمن اینکه شهرداری خودش را در جایگاه رگولاتور بداند و نه رقیب. اما امثال شهرداری، ضوابطی دارند که به‌شدت بر آنها اصرار دارند و انگار این ضوابط قابل تغییر نیست.
به نظر شما، انتخاب مردم در نهایت چه خواهد بود. آنها تجربه خدمات تاکسی‌های آنلاین را دارند. آیا به تاکسی‌های سنتی برمی‌گردند؟
یک نکته مهم در این میان وجود دارد و آن این است که خاصیت تکنولوژی این است که وقتی وارد یک کشور و زندگی مردم می‌شود، دیگر دنده عقبی نمی‌توان برایش متصور شد. وقتی مردم تجربه استفاده از خدمات تاکسی‌های آنلاین را کسب کردهاند، دیگر این تاکسی‌ها و این خدمات را کنار نمی‌گذارند و به تاکسی‌های سنتی برنمی‌گردند.
اما اگر این فشارها کماکان وجود داشته باشد و چنین طرحی تصویب شود و تاکسیرانی ناظر تاکسی‌های آنلاین شود، قطعا این کسب‌وکارها تعطیل می‌شوند. جالب است که این مسئولان نمی‌خواهند توجه کنند که وقتی بعد از گذشت چندین دهه از ارائه خدمات تاکسی‌های سنتی، تاکسی‌های آنلاین ایجاد شده و مردم از آنها استقبال کردهاند و این امر نشان می‌دهد که حتما خلأ و کمبودی در این زمینه وجود داشته که مردم به این شدت از آنلاین‌ها استقبال می‌کنند.
الان مردم استاندارد جدیدی از حملونقل را تجربه کردهاند و وقتی تاکسی‌های سنتی این روند را مشاهده کردند و متوجه شدند که در حال باختن این عرصه به آنلاین‌ها هستند، در رفتار و کردارشان تغییراتی دادند؛ آنها دیگر کولر روشن می‌کردند، ظاهرشان را مرتب می‌کردند و فهمیدند که بهتر است و باید با مردم حرف بزنند؛ یعنی وجود ما موجب بهبود کیفیت خدمات تاکسی‌های سنتی هم شد. اما اگر ما در قالب سازوکار تاکسی‌های سنتی قرار بگیریم، قطعا از بین می‌رویم.
مذاکرات الان به کجا رسیده است؟
تا زمانی که من در حال مذاکره بودم، ضوابطی تهیه و بیش از ۱۰ بار ویرایش شد. این ضوابط الان در شورای عالی حملونقل و ترافیک کشور در حال بررسی است. حتی این طرح چندین بار قرار شد که برای تصویب به هیات دولت برود اما با کمک و حمایت آقایان آذری جهرمی و سورنا ستاری، از این کار ممانعت به عمل آمد.
به نظر شما تلاش‌ها برای متوقف‌کردن تاکسی‌های آنلاین نتیجه می‌دهد؟
الان مسئله مهم اتفاقی است که با وجود کسب‌وکارهای آنلاین در اقتصاد کشور ایجاد شده است. با وجود اکوسیستم استارتاپی کشور، کسب‌وکارهای دانش‌محور ایجاد شده‌اند که منشأ تحولاتی بوده‌اند و بنابراین چنین مسیری، مسیر قابل بازگشتی نیست و تلاش‌ها برای متوقف‌کردن چرخ این تحولات در درازمدت اثربخش نخواهد بود.
در واقع هر مقام دولتی و هر دستگاه و سیستمی که بخواهد جلوی حرکت این موج را بگیرد، شاید بتواند وقفه‌ای کوتاه‌مدت ایجاد کند، اما به‌طور قطع در درازمدت موفق نخواهد بود. اگر تاکسیرانی موفق شود نظارت بر تاکسی‌های آنلاین را به دست بیاورد و به تبع آن سازمان‌ها و نهادهای دیگر هم بخواهند بر کسب‌وکارهای آنلاین مرتبط با خودشان نظارت کنند، شاید موفقیت اندکی به دست بیاورند اما در نهایت آنلاین‌ها در قالب کاری سنتی‌ها قرار نخواهند گرفت.
البته آسیب‌های جدی می‌بینند و بعضا شاید از بازار کنار بروند اما موج دیگری از آنلاین‌ها باز روی کار می‌آیند، چون مردم طعم و تجربه استفاده از آنلاین‌ها را دارند و نمی‌توان مردم را به عقب برگرداند.
با وجود همه این شرایط ما کماکان معتقدیم که با نظارت اصولی مشکلی نداریم و مثلا وجود اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای فضای مجازی اتفاق خوبی است و بهتر است که از طریق همین اتحادیه و در همکاری و همفکری با افراد دارای صلاحیت و افراد آگاه به سازوکار آنلاین‌ها، ضوابطی با حضور صاحبان کسب‌وکارهای آنلاین تعیین شود و به همه ابلاغ شود تا نه‌تنها تاکسی‌های آنلاین، بلکه سایر کسب‌وکارهای آی‌تی‌محور نیز تکلیف‌شان را بدانند.
