سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا ونچرکپیتال که در کل دنیا مشهور است، در ایران چه روندهایی را طی کرده و چگونه در حال انجام است. در ابتدا چند پیش‌فرض را در نظر می‌گیریم؛ یکی اینکه اگر در ابتدا ما سرمایه‌گذاری‌های کلان دنیا را آورده‌ایم، ما را ناامید نکند که در دنیا چه خبرهایی است و ما در ایران چقدر شاهد سرمایه‌گذاری‌های کمتری هستیم. دوم اینکه اگر سرمایهگذاریهایی در کل دنیا اطلاعاتش جمع‌آوری شده، این اطلاعات خیلی شفاف‌تر است ما در صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران دسترسی کاملی به اطلاعات نداریم.
حتی با اینکه ما یک انجمن هستیم و حدود ۶۰صندوق و نهاد سرمایه‌گذاری عضو این انجمن هستند، گرفتن اطلاعات از اعضا و انتشار اطلاعات راحت نیست. ضمن اینکه باید توجه داشته باشیم که در کل دنیا اگر سرمایه‌گذاری خطرپذیر اتفاق افتاده، یک فرایندی را طی کرده است. الان قدمت سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آمریکا به ۷۰ تا ۸۰ سال رسیده است. این در حالی است که در ایران حدود ۱۰ سال است که در این حوزه کار می‌کنیم.
۲۵۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری استارتاپی در جهان
در سال ۲۰۱۸ به طور کلی مبلغی در حدود ۲۵۴ میلیارد دلار در سراسر جهان روی ۱۸هزار استارتاپ، توسط وی‌سی‌ها سرمایه‌گذاری شده است. این عدد خیلی بزرگی است. این رقم نسبت به سال ۲۰۱۷، ۴۶درصد رشد داشته و ایالات متحده به‌تنهایی ۵۲درصد از حجم سرمایه‌گذاری خطرپذیر انجام‌شده در دنیا را به خودش اختصاص داده که تا حدود ۱۳۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ بوده است.
اتفاق جدیدی که در دنیا افتاده، این است که کشور چین به بحث سرمایه‌گذاری خطرپذیر ورود جدی کرده و در این حوزه در حال انجام کارهای زیادی است. در سال۲۰۱۹، به دلیل کاهش تمایل چینی‌ها برای سرمایه‌گذاری، تعداد شرکت‌هایی که تامین مالی شده‌اند، از طرف سرمایه‌گذاران وی‌سی‌ها، کاهش داشته‌اند اما در مقابل مبلغ سرمایه‌گذاری کاهش چندانی را تجربه نکرده است. این نکته نشان می‌دهد که سرمایهگذاریهایی با مبالغ بالاتر در حال انجام‌شدن روی استارتاپ‌هاست.
خوشنامی موجب جذب سرمایه
نکته دیگر این است که استارتاپ‌هایی که در مراحل قبلی جذب سرمایه، خوشنامی بیشتری برای‌شان اتفاق افتاده است، در مراحل بعد در جذب سرمایه موفقیت بیشتری داشته‌اند و اقبال وی‌سی‌ها در مراحل بعد نسبت به آنها بیشتر بوده است. همچنین آماری وجود دارد که نشان می‌دهد در کل دنیا، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در دنیا چه تعداد هستند.
طبق این آمار، ۲۲۴۰ صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آمریکای شمالی وجود دارد، ۱۱۸۶ صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در چین، ۹۱۹ صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در اروپا، ۳۳۵ صندوق در شمال آسیا، ۱۲۱ صندوق در جنوب آسیا، ۱۱۸صندوق در کشورهای آسه‌آن، بیش از ۴۰۹ صندوق دیگر در سایر نقاط جهان تشکیل شده است.
ضمن اینکه باید توجه کنیم که در کشورهای جنوب شرق آسیا، رشد زیادی را در ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر شاهد هستیم. وضعیت معاملات سرمایه‌گذاری خطرپذیر در دنیا نشان می‌دهد که این مسئله رو به افزایش است.
الان چین با اینکه دیرتر از آمریکا شروع به سرمایه‌گذاری خطرپذیر کرده، اما الان تفاوت زیادی با آمریکا ندارد. این نشان می‌دهد که اگر کشوری اعتقاد داشته باشد که مسیر توسعه کشور از مسیر سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌گذرد و واقعا همه ظرفیت‌های کشور را فعال کرده و تلاش بکند، مطمئنا می‌تواند خودش را به مراحل بالاتری برساند.
حوزه‌های مورد علاقه سرمایه‌گذاران
اما اقبال به چه حوزه‌هایی برای سرمایه‌گذاری خطرپذیر بیشتر بوده و چه حوزه‌هایی مستعد جذب سرمایه هستند؟ آمار نشان می‌دهد که حوزه نرم‌افزار بیشترین اقبال را دارد و حوزه‌هایی چون سرویس و خدمات و حوزه‌های بایوتک و داروسازی هم از اقبال و ظرفیت‌های بیشتری برای جذب سرمایه خطرپذیر برخوردار هستند.
آمار دیگری جغرافیای استارتاپ‌های دنیا را نشان می‌دهد که بیش از ۵۰درصد از یونیکورن‌های دنیا در آمریکا هستند و بعد از آن چین و سایر کشورها قرار دارند. این آمارها یک نمای کلی از کشورهای دنیا را نشان می‌دهد و از این آمار متوجه می‌شویم که تمامی کشورها مسیر توسعه خود را از طریق سرمایه‌گذاری و اعطای فرصت به استارتاپ‌های خود تعیین می‌کنند.
در کشور ما هم اتفاقات خوبی افتاده است. هر چند چالش‌های زیادی وجود دارد، اما الان صندوق‌های سرمایه‌گذاری در کشور شکل گرفته‌اند و در حال حمایت از استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاری روی آنها هستند. آماری که من در اینجا دارم، نشان می‌دهد که الان بیش از ۵۵ صندوق و نهاد سرمایه‌گذاری عضو انجمن وی‌سی ایران هستند که صندوق‌های پژوهش و فناوری، شتاب‌دهنده‌ها، شرکت‌های وی‌سی و صندوق‌های جسورانه عضو این مجموعه هستند.
مطلب پیشنهادی: تاریخچه سرمایه گذاری خطر پذیر
در صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران روی چه حوزه‌هایی بیشتری سرمایه‌گذاری شده است؟
تاکنون حوزه‌های سرمایه‌گذاری که مورد اقبال صندوق‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری قرار گرفته است، عبارتند از فناوری اطلاعات و ارتباطات با ۴۷درصد در صدر این حوزه‌هاست. حوزه‌هایی مانند انرژی، نانو، دارو و… نیز در رده‌های بعدی قرار اما این سوال وجود دارد که امسال و سال آینده چه اتفاقاتی در حوزه تامین مالی استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان و بنابراین سرمایه‌گذاری کشور قرار است اتفاق بیفتد؟
صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، طی یکی دو سال اخیر بیش از ۹۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری داشته‌اند. همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری جدیدی در حال شکل‌گیری است. ضمن اینکه اولین صندوق سرمایه‌گذاری خصوصی یا PE مجوزش را گرفته و شروع به فعالیت خواهد کرد.
نهادهای تامین مالی جمعی مجوز فعالیت گرفته‌اند و اولین شرکت مشاور سرمایه‌گذاری در حوزه دانش‌بنیان مجوز گرفته است و… این آمار نشان می‌دهد که منابع و ظرفیت‌های جدیدی برای سرمایه‌گذاری در حوزه استارتاپ‌ها فعال خواهد شد.
در سال۹۸ چه اتفاقی در حال رخ‌دادن است و پیش‌بینی برای سال۹۹، به چه صورت است؟ در سال۹۸ پیش‌بینی‌هایی که انجام شده بود، این بود که توسط اعضای انجمن وی‌سی ایران تا انتهای سال ۹۸، ۳۵۰میلیارد تومان سرمایه‌گذاری اتفاق بیفتد. اطلاعاتی که تاکنون یعنی تا آخر آذرماه جمع‌آوری شده، نشان می‌دهد که ۱۲۰ میلیارد تومان تا الان سرمایه‌گذاری انجام شده است.
اما با ظرفیت‌های که در کشور شناسایی شده و منابع جدیدی که به اکوسیستم تزریق شده و اطلاعاتی که از اعضای انجمن گرفته‌ایم، برآورد شده که در سال ۹۹، بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌ها انجام خواهد شد.
مطلب پیشنهادی: نمای کلی وضعیت سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران در سال ۲۰۱۹
چالش‌های حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر
چالش‌هایی که در این مسیر مطرح است، شامل این نکات است؛ دستگاه‌های اجرایی و حاکمیت اگر بخواهد اتفاق مثبتی بیفتد که استارتاپ‌ها از مسیر جذب سرمایه و کارآفرینی موفقیتی حاصل کنند، نیازمند این نکته است که بحث‌های مالکیت فکری در کشور دقیقا تعریف بشود.
همچنین وضعیت نامناسب فضای کسب‌وکار سامان بگیرد. الان در ایران فضای کسب‌وکاری مناسبی را شاهد نیستیم. همچنین نااطمینانی‌های دیگری چون فیلترینگ، تحریم و قطعی اینترنت و… نیز از دیگر نگرانی‌هایی است که در فضای کلی اکوسیستم وجود دارد. این مشکلات هم استارتاپ‌ها را دچار چالش کرده و هم سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌ها را با ریسک‌هایی مواجه کرده است.
