دو سال پیش، من به همراه خانواده‌ام برای تدریس در دانشگاه کارنگی ملون در قطر به این کشور نقل مکان کردم. من از سان‌فرانسیسکو آمده بودم، جایی‌که در آن مدت تقریباً بیست سال زندگی کرده بودم و تعدادی شرکت مرتبط با فناوری را در حوزه‌های مختلف از قبیل تجارت الکترونیک بی‌تو‌بی، فناوری‌های تلفن همراه، مراقبت بهداشتی، آموزش آنلاین، و کراودفاندینگ ساخته بودم. به محض رسیدن به این منطقه، به مشارکت و فعالیت در اکوسیستم استارتاپ فناوری، در قطر و کشورهای عرب‌زبان همسایه، شروع کردم. می‌خواستم بدانم چگونه می‌توان داستان موفقیت سیلیکون ولی را در قطر و این منطقه عرب‌نشین اجرا کرد. چگونه می‌توان فرهنگ کارآفرینی نوآورانه را در دنیای اعراب ایجاد کرد؟ چگونه امکان دارد یک شرکت فناوری چند میلیارد دلاری، برای مثال گوگل بعدی، فیسبوک بعدی یا اوبر بعدی، از این منطقه برخیزد؟
در مدت کوتاهی که در قطر بودم، مشاهده کردم دولت قطر توجه خاصی نسبت به سرمایه انسانی نشان می‌دهد و به ارائه دانش و آموزش از طریق دانشگاه‌های معروف واقع در شهر آموزشی قطر اشتیاق دارد. به‌علاوه برایم جالب بود که جوانان قطری تشویق و پشتیبانی می‌شوند تا خلاق باشند، چیزهای جدید اختراع کنند و کارآفرین شوند و به آنها کمک می‌شد تا ایده‌های اولیه خود را به پروژه‌های کارآمد تبدیل کنند. این حمایت‌ها از سوی سازمان‌های مختلف مانند مرکز انکوباسیون تجاری قطر، پارک علوم و فناوری قطر و مرکز انکوباسیون دیجیتال ICT ارائه می‌شد. اما با وجود حمایت قابل‌توجه دولت قطر برای ایجاد فرهنگ کارآفرینی نوآورانه در قطر، کارهای زیادی هنوز وجود دارد که باید انجام شوند.
نوآوری فرآیندی است که به توسعه و گسترش محصولات، خدمات یا فرآیندهای جدیدی منجر می‌شود که زندگی افراد را دچار تغییر و تحول می‌کنند و برای نوآوران و حامیان آنها مزایای اقتصادی را در بر دارند یا مزایای اجتماعی فوق العاده‌ای را در اختیار برخی جوامع خاص قرار می‌دهند. نوآوری یک فرآیند طولانی و غیرقابل‌پیش‌بینی است که از قانون بقای طبیعت تبعیت می‌کند. در این مورد، افراد برتر همان نوآورانی هستند که از یک طرف مهارت‌هایی دارند تا «ماهیت تجربی و تکراری» این فرآیند را تحمل کنند و از سوی دیگر می‌توانند به دریافت و توسعه منابع (اعم از سرمایه و افراد) موردنیاز برای دستیابی به موفقیت ادامه دهند. روند کارآفرینی نوآورانه دارای مراحل مختلفی است و فرهنگ نوآوری در سیلیکون‌ولی از طریق توسعه این عوامل متنوع محقق شده است.
همین عوامل و مراحل در سایر قسمت‌های دنیا از برلین در آلمان گرفته تا پکن در چین مشاهده می‌شوند. اگر به‌خوبی به این عوامل توجه کنید، می‌توانید به‌راحتی سه حوزه خاص را که برای دستیابی به نتایج مشابه در قطر و نیز در مناطق عرب‌نشین حاشیه خلیج‌فارس که به رشد و توسعه نیاز دارد؛ شناسایی کنید. ابتدا اینکه فرآیند نوآوری خیلی زودتر از آنکه اولین جرقه‌های ایده ایجاد شود، شروع می‌شود. در اینجا، با رشد نوآوران، کارآفرینانی که نه‌تنها می‌توانند فکرهای بزرگ در ذهن خود بپرورانند بلکه به اندازه کافی شور و اشتیاق دارند و روند طولانی‌مدت و غیرقابل‌پیش‌بینی نوآوری را تحمل می‌کنند، نقش بسیار مهمی دارند.
در تحقیقات جدید در حوزه نوآوری مشخص شده است که یک خواسته و نیاز به تغییر و یک ذائقه سالم برای قبول ریسک‌های محاسبه‌شده، نوآوران واقعی را تشویق می‌کند. محیطی که در آن این خواسته‌ها تشویق می‌شوند و توسعه می‌یابند، نوآوران بیشتری را به وجود می‌آورد تا یک محیط که در آن همه افراد سرکوب می‌شوند. سیلیکون‌ولی، به طور ذاتی، از مهاجران ماهر (از داخل و خارج از آمریکا) تشکیل شده است که ویژگی‌های آنها به طور دقیق با پروفایل‌های رفتاری نوآوران واقعی مطابقت دارد. قطر، و دنیای عرب، باید روی تشویق‌کردن جوانان خود تمرکز کند و مشوق آنها باشد تا مهارت‌های رفتاری موردنیاز برای نوآوران آینده در آنها ایجاد و تقویت شود. ما باید روی عادات فرهنگی فعلی این منطقه که با تغییر مخالف است و جلوی ریسک‌کردن را می‌گیرد، تأثیر بگذاریم.
دانشگاه‌ها نیز نه تنها باید توانایی‌های فنی دانشجویان خود را تقویت کنند، بلکه لازم است مهارت‌های رفتاری موردنیاز برای موفقیت در مسیر نوآوری را به آنها بیاموزند. دوم اینکه، همانطور که ایده‌ها از مرحله استارتاپ اولیه به مرحله افزایش مقیاس حرکت می‌کند، باید برای پیگیری کار بودجه اختصاص داده شود. به دلیل ماهیت خطرپذیر روند نوآوری، این بودجه‌بندی را نمی‌توان از طریق تأمین مالی مبتنی بر وام‌های سنتی (بانک‌ها و غیره) تضمین کرد، اما می‌توان از یک روش تأمین بودجه متفاوت به نام سرمایه خطرپذیر استفاده کرد. قطر، و دنیای عرب، باید سرمایه‌داران خطرپذیر داخلی خود را تقویت کنند. این مؤسسات بهآهستگی در مکان‌هایی مانند مصر، اردن، و امارات متحده عربی در حال ظهور هستند.
با این‌حال، آنها در مقایسه با همتایان آمریکایی خود نسبت به خطر و ریسک مقاومت بیشتری دارند و ترجیح می‌دهند بیشتر با شرکت‌هایی معامله کنند که در مرحله «رشد» هستند. سوم اینکه، وقتی شرکت وارد مرحله افزایش مقیاس و رشد می‌شود، و وقتی در کسب درآمد به موفقیت چشمگیری می‌رسد تا با آن رشد خود را تسریع بخشد، باید استعدادهای لازم برای حرکت به سمت جلو را جذب کند مانند متخصصان حرفه‌ای و ماهری که در کار با سازمان‌های توسعه محصولات در نقش‌های مختلف از مدیریت و فروش گرفته تا بازاریابی و مهندسی، منابع انسانی، و غیره تخصص دارند. در سیلیکون‌ولی امروزی، مانند سایر قسمت‌های دنیا، شما تعداد زیادی متخصص می‌بینید که چندین سال است در مکان‌هایی مانند یاهو، گوگل، اینتل، اوراکل و مانند اینها کار کرده‌اند.
این متخصصان از مهارت و تخصص لازم برای سازماندهی تیم‌ها و ایجاد فرآیندهای لازم برای افزایش مقیاس و رشد یک استارتاپ برخوردار هستند. بسیاری از آنها از نژاد عرب هستند و آماده‌اند به کشورهای عرب‌نشین بازگردند و استارتاپ‌های خوش‌آتیه خود را راه‌اندازی کنند چراکه دوست دارند فرزندان آنها در یک فرهنگ عربی یا اسلامی پرورش یابند. در غیاب سازمان‌های معتبر در دنیای امروز اعراب که محصولات و خدمات مبتنی بر فناوری را تولید می‌کنند، جذب نیرو و حفظ این متخصصان باتجربه کلید اصلی برای ایجاد یک اکوسیستم نوآوری در دنیای عرب به شمار می‌رود.
نقش دولت قطر
با توجه به مطالب فوق، من معتقد هستم که دولت قطر باید به ایجاد و پشتیبانی از مراکز انکوباسیون ادامه دهد و کارآفرینان و نوآوران را آموزش دهد، و به آنها مهارت‌ها و پشتیبانی‌های موردنیاز را ارائه دهد تا بتوانند در این حوزه موفق شوند. این مراکز آموزش، پشتیبانی و بودجه لازم برای آزمایش‌های نوآورانه در مرحله استارتاپ را فراهم می‌کنند. اما فقط این کافی نیست. دولت قطر باید به ساخت و تأمین بودجه نسبی مشارکت‌های خطرپذیر کمک کند. در این مشارکت‌ها از کارآفرینان نوآوری باتجربه و متخصصان سرمایه‌گذاری استفاده می‌شود که به طور جمعی از تخصص لازم و توانایی تصمیم‌گیری درباره سرمایه‌گذاری بر اساس احتمال ارزش‌آفرینی یک استارتاپ و موسسان آن برخوردار است. با داشتن قصد و هدف مناسب، این وجوه می‌توانند در مرحله افزایش مقیاس یک سرمایه‌گذاری استارتاپی مناسب سرمایه‌گذاری شوند، و با جذب افراد باتجربه و ماهر، مدیریت شرکت در طول مرحله افزایش مقیاس و رشد به خوبی انجام خواهد شود.
امروزه، در کشورهایی مانند چین، موسسان و سرمایه‌گذاران استارتاپ‌ها به موفقیت‌های بزرگی دست پیدا می‌کنند و سود خوبی از عملیات‌های خطرپذیر نصیب آنها می‌شود؛ آنها این عملیات خطرپذیر را هنگام ایجاد شرکت‌هایی مانند Bidu و Alibaba شرکت‌هایی که از بسیاری از شرکت‌های سیلیکون‌ولی پیشی گرفته‌اند، شروع می‌کنند. من معتقد هستم که در دهه آینده شاهد ظهور سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر موفق در دنیای عرب خواهیم بود و قطر می‌تواند بخش مهمی از این موفقیت‌ها باشد.
میشه با نویسنده ارتباط برقرار کرد از طریق ایمیل ایشون؟