علی‌رغم کاهش نرخ مطالعه در جامعه، به نظر می‌رسد که استفاده از تلفن‌های هوشمند تاثیر مثبتی روی این نرخ گذاشته و افراد به‌واسطه اپلیکیشن‌های کتابخوان نسبت به گذشته بیشتر کتاب می‌خوانند. استارتاپ کتابخوان همراه‌پژوهان به نشانی pajoohaan.ir استارتاپی است که یک کتابخوان همراه در حوزه‌های کتاب‌های علوم انسانی و اسلامی به حساب می‌آید. محمد پهلوانی ۳۶ ساله که فوق‌لیسانس نرم‌افزار دارد، در شهر قم این استارتاپ را راه انداخته است. او رئیس کمیسیون نظام صنفی کامپیوتر استان قم است و در دانشگاه هم در حوزه کاری خود تدریس می‌کند. «اینکه فضای شاداب استارتاپی در شهر قم وجود نداشت، برای من مطلوب نبود، چون وقتی با دانشجویان صحبت می‌کردم اکثرا به فکر کارآفرینی نبودند و دنبال کارهای کارمندی می‌گشتند. من علاقه داشتم به دانشجویان کمک کنم تا با هم در این فضا کار کنیم. شاید اصلی‌ترین دلیلی که باعث شد به این فضا وارد شوم، همین نکته بود. ایده کتابخوان به واسطه نیازی که در جامعه قم احساس می‌کردیم، به ذهنمان رسید. استان قم در زمینه نشر کتاب بسیار فعال است و تعداد زیادی ناشر در آن فعالیت می‌کنند. از طرفی فضای دانشجویی، پژوهشی و طلبگی که در شهر وجود دارد، تقاضا برای کتاب را بالا برده است. تمام این عوامل باعث شد که به این فکر بیفتیم که یک کتابخوان راه بیندازیم که این ناشران بتوانند به صورت آنلاین خدمات خود را ارائه دهند.»
- کتابخوان همراه‌پژوهان
کتابخوان همراه‌پژوهان یک کتابخوان معمولی نیست بلکه این امکان برای کاربران وجود دارد که از آن به عنوان ابزاری برای پژوهش استفاده کنند. کتابخوان بخشی از سامانه مدیریت نشر الکترونیک‌پژوهان به حساب می‌آید. این سامانه سه بخش کلی دارد؛ در بخش اول یک تبدیل‌کننده وجود دارد که متون در فرمت ورد به فرمت کتابخوان‌پژوهان تبدیل می‌شوند و این مبدل توسط تیم پژوهان نوشته شده است. بخش دوم مربوط به فروشگاه الکترونیک می‌شود که در این بخش ناشران هر‌کدام می‌توانند پنل اختصاصی خود را داشته باشند تا کتاب‌های خود را بارگذاری و ثبت و فروش خود را مدیریت کنند. بخش سوم هم مربوط به کتابخوان می‌شود که کاربران می‌توانند نسخه‌های الکترونیک کتاب‌هایی که در کتابخانه پژوهان وجود دارد در آن مطالعه کنند.«مطالعه کتاب هم در اپلیکیشن اندروید و هم در نسخه ویندوز کتابخوان امکان‌پذیر است. نسخه ویندوز از این جهت که فیش‌برداری یا هایلایت‌کردن قسمت‌های مختلف کتاب را برای پژوهشگر ساده‌تر می‌کند، بیشتر می‌تواند از سوی پژوهشگران استقبال شود، ولی هر دو نسخه اندروید و ویندوز به صورت یکپارچه با هم کار می‌کنند و پژوهشگر می‌تواند ادامه کار خود را در هر کدام از حالت‌ها دنبال کند چون تمام فعالیت‌ها در سرور ذخیره می‌شود. همچنین تمام پژوهش‌هایی که پژوهشگر در گذشته انجام داده نیز قابل دسترس است. در کتابخوان‌پژوهان یک میز کار وجود دارد که کتاب‌های باز روی میز نمایش داده می‌شوند و کاربر می‌تواند هر کدام از کتاب‌ها را که به اتمام رساند، گزینه پایان را انتخاب کند تا کتاب در کتابخانه الکترونیک او قرار گیرد و هر زمان که احتیاج داشت، مجدد از آن استفاده کند. همچنین امکان اشتراک‌گذاری با ذکر منبع نیز وجود دارد. علاوه بر این، ویژگی دیگری که کتابخوان‌پژوهان نسبت به سایر کتابخوان‌های موجود دارد، این است که شماره صفحات را نگه می‌دارد و با بزرگ و کوچک‌شدن فونت کلمات، صفحات به‌هم نمی‌خورد و این ویژگی از نظر رفرنس‌دهی در کارهای پژوهشی بسیار کاربردی است. همچنین مبدلی که برای پژوهان نوشته شده، این امکان را دارد که قسمت‌هایی از متن به صورت رنگی نمایش داده شود. به عنوان مثال، روایت‌ها به رنگ قهوه‌ای و یا آیات به رنگ سبز نمایش داده می‌شوند. تمام این ویژگی‌ها را در مبدل پژوهان به کار بردیم چون قصد داشتیم کتاب الکترونیک بسیار مشابه نسخه چاپی باشد و بتواند جایگزین آن شود.» علاوه بر موارد گفته شده، کتابخوان‌پژوهان در سه سطح امکان جست‌وجو را برای کاربران فراهم می‌کند؛ اول امکان جست‌وجو در صفحه است که کاربر می‌تواند کلمه مورد نظر خود را در صفحه‌ای که مطالعه می‌کند، جست‌وجو کند. دوم جست‌وجوی عبارت در کل کتاب است و در نهایت این امکان برای کاربر وجود دارد که عبارت مورد‌نظر خود را در کتاب‌هایی که قبلا مطالعه کرده است، در کتابخانه جست‌وجو کند و مطالب مشابه به او از کتاب‌های دیگر پیشنهاد داده می‌شود. با توجه به ابزارهای پژوهشی که در کتابخوان‌پژوهان قرار داده شده، این امکان برای پژوهشگر فراهم است که بتواند از تمام یادداشت و هایلایت‌هایی که انجام داده است، خروجی بگیرد. همچنین خروجی‌های کاربردی برای پایان‌نامه نیز تولید می‌شود که دیگر نیازی نباشد که اطلاعات کتاب‌شناسی توسط کاربر مجدد نوشته شود.
در حال حاضر تمرکز کتابخوان‌پژوهان روی مباحث علوم انسانی و اسلامی است و حدود ۵۰ناشر با آنها همکاری می‌کنند و حدود ۵۰۰۰ نسخه کتاب الکترونیک در پژوهان وجود دارد. علاوه بر این، کتابخوان‌پژوهان روی ترویج کتابخوانی در قالب مسابقات نیز کار می‌کند «ما یک ماژول ویژه مسابقات داریم که صفر تا صد یک مسابقه کتابخوانی در آن قابل تعریف است. هر کسی که بخواهد از این ماژول استفاده کند می‌تواند در پنل خود کتاب‌های مورد نظر خود را انتخاب کند، جوایز را مشخص کند و مسابقه را اجرا کند. به محض اینکه مسابقه ایجاد شود، در پژوهان نمایش داده می‌شود و کاربران می‌توانند کتاب را به صورت الکترونیک تهیه کنند و در محیط پژوهان به سوالات مسابقه به صورت چهارگزینه‌ای پاسخ دهند و نتایج نیز در همانجا نمایش داده می‌شود.»
- فراز و فرودهای کتابخوان‌پژوهان
در حال حاضر حدود ۱۲ هزار نفر در کتابخوان ثبت‌نام کرده‌اند و از خدمات آن استفاده می‌کنند. در کتابخوان پژوهان کتاب‌ها هم به صورت رایگان و هم به صورت پولی قرار داده شده و شیوه درآمدزایی آنها از طریق دریافت کارمزد از ناشران است «به طور متوسط ۳۰درصد درآمد فروش کتاب برای ماست و ۷۰ درصد بقیه سهم ناشر است. هنوز به نقطه سر‌به‌سر نرسیده‌ایم و پیش‌بینی می‌کنیم تا انتهای امسال بتوانیم به این مرحله برسیم.» آنها در این راه با چالش‌هایی نیز روبه‌رو بوده‌اند «ناشران در شروع کار مقاومت می‌کردند و ترس از این داشتند که حقوق مالکیت معنوی آنها حفظ نشود. همچنین فرهنگ‌سازی در این زمینه که پژوهشگران را -که جامعه اصلی ما بودند- ترغیب به استفاده از پژوهان کنیم، کار دشواری بود. سعی کردیم این کار را با ارائه قیمت‌های مناسب و ارائه امکانات متنوع انجام دهیم. در حال حاضر کتاب‌هایی که در پژوهان منتشر می‌شوند یک‌پنجم قیمت پشت جلد را دارند و پژوهشگران می‌توانند با ۲۰ درصد قیمت نسخه چاپی کتاب را تهیه کنند.» به نظر می‌رسد کتابخوان پژوهان علی‌رغم اینکه نرخ مطالعه در جامعه ایران کاهش یافته، ولی توانسته است مخاطب خوبی را جذب کند و به آینده امیدوار باشد. محمد پهلوانی یکی از دلایل این اتفاق را در تمرکز روی کتاب‌های پژوهشی که پژوهشگران مجبور هستند از آنها برای پژوهش‌های خود استفاده کنند، می‌داند. علاوه بر این، قیمت بسیار پایین کتاب‌ها نسبت به نسخه‌های چاپی دلیل دیگر این استقبال است «دفتر تبلیغات اسلامی در کار ما سرمایه‌گذاری کرده و ما در حال آماده‌سازی برای ۲سال آینده هستیم و پیش‌بینی می‌کنیم در آینده استقبال بیشتری از کتابخوان‌ها می‌شود چون کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها نیز از کتابخوان‌ها استقبال کرده‌اند. با توجه به اینکه بازار را در حوزه کتاب‌های علوم انسانی و اسلامی تعریف کرده‌ایم، در این بازار رقیبی نداریم و می‌خواهیم کل سهم بازار در این حوزه را از آن خود کنیم و قصد داریم ۵ برابر سرمایه اولیه را در ۲سال آینده برگردانیم.»
