مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۹، اعلامیه‌ای صادر کرد که به موجب آن، چهارم تا دهم ماه اکتبر هر سال مصادف با ۱۲ الی ۱۸ مهرماه، به عنوان «هفته جهانی فضا» انتخاب شد.
هدف نامگذاری هفته جهانی فضا ترویج و توسعه دانش فضایی و آشنا‌کردن مردم و جوانان جهان با نقش فناوری فضایی در زندگی انسان‌ها و توسعه همکاری‌های بین‌المللی اعلام شد.
هفته جهانی فضا حد‌فاصل زمانی دو رویداد مهم در تاریخ فعالیت‌های فضایی بشر است. ۴ اکتبر ۱۹۵۷، اسپوتنیک – ۱، اولین ماهواره جهان توسط اتحاد جماهیر شوروی به فضا پرتاب شد و طلیعه دستیابی بشر به فضا بود؛ ۱۰ اکتبر ۱۹۶۷، نخستین معاهده بین‌المللی درخصوص استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو که به نحوی پایه حقوق بین‌الملل فضا تلقی می‌شود، در سازمان ملل متحد به امضای کشورها رسید.
انجمن بین‌المللی هفته جهانی فضا، هر سال شعاری برای این هفته در نظر می‌گیرد تا از این طریق به همسو کردن فعالیت‌ها و برنامه گروه‌های مختلف در سراسر جهان، در راستای هدفی مشترک بپردازد.
شعار اعلامی از سوی انجمن بین‌المللی هفته جهانی فضا برای سال ۲۰۱۸ با عنوان «فضا جهان را متحد می‌کند»تعیین شده که تحت تاثیر اجلاس UniSpace+50 که در گرامیداشت پنجاهمین سالگرد اولین کنفرانس سازمان ملل متحد در کاوش و استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو برگزار شد، انتخاب شده‌است؛ در هفته جهانی فضا، تفسیر و تبیین این شعار جهانی می‌تواند تا حدی اهمیت و ابعاد گسترده فعالیت‌های فضایی در زندگی امروز بشر و تاثیر فضا در آینده بشریت را روشن سازد.
اهداف و ماموریت هفته جهانی فضا
مراسم هفته جهانی فضا هر‌ساله با ماموریت تشویق، آموزش و بزرگداشت اکتشافات فضایی در سرتاسر دنیا با یک شعار واحد برگزار می‌شود.
برخی از اهداف سازمان ملل متحد از انتخاب هفته جهانی فضا عبارتند از:
-
آموزش مردم نقاط گوناگون جهان به منظور آگاهی از فواید حاصل از بهره‌برداری از فضا
-
رونق استفاده از فضا برای توسعه اقتصادی پایدار
-
جلب حمایت‌های عمومی از برنامه‌های فضایی
-
تشویق کودکان به فراگیری علوم و توجه به آینده
-
ترویج راه‌اندازی نهادهای مرتبط با فضا در نقاط مختلف دنیا
-
تقویت همکاری‌های بین‌المللی در حوزه‌های فضایی با هدف آموزش و امداد فضایی
انجمن بین‌المللی هفته جهانی فضا توسط حامیان مختلفی از کشورهای دنیا پشتیبانی می‌شود که توسط هیات مدیره افتخاری و مدیران فضایی دنیا رهبری می‌شود. اهمیت این رویداد به طور خاص در کشورهای در حال توسعه‌ای مانند ایران بیش از دیگر نقاط جهان به چشم می‌خورد.
چراکه ما نیازمند سرعتی دوچندان برای طی مسیر دسترسی به فناوری صلح‌آمیز فضایی و توسعه کاربردهای این فناوری هستیم. در همین راستا، برنامه‌هایی در هفته جهانی فضا از تاریخ ۱۲ تا ۱۸ مهرماه، به منظور فراهم‌کردن فرصتی برای تبیین اهمیت و تاثیر فناوری فضایی در زندگی روزمره مردم به ویژه جوانان و نوجوانان علاقه‌مند تدارک دیده شده است.
هفته جهانی فضا در ایران
برنامه‌های هفته جهانی فضا از ابتدای شکل‌گیری یعنی سال ۲۰۰۰، در ایران شروع شد.
سازمان فضایی ایران همه‌ساله با تشکیل ستاد هفته جهانی فضا و با مشارکت نمایندگان بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی، با اجرای برنامه‌های گوناگون همچنین برگزاری مسابقات مقاله‌نویسی، داستان‌نویسی، نقاشی، اجرای برنامه‌های آموزشی در اماکن عمومی همچون بوستان‌ها و فرهنگسراها و برگزاری همایش‌ها و کارگاه‌های آموزشی مختلف، تهیه و تولید محتواهای علمی-آموزشی و سایر اقدامات ترویجی، سعی کرده است تا علاقه‌مندان بیشتری را به حوزه فضایی جذب کرده و مخاطبان خود را با ویژگی‌های این فناوری بیش از پیش آشنا کند.
تحول در برنامه‌ریزی و اجرای آنها با مشارکت مستقیم یا غیرمستقیم سایر نهادها، سازمان‌ها و مراکز دولتی و غیردولتی و انجمن‌های مردم‌نهاد از ویژگی‌های بارز برنامه‌های هفته جهانی فضاست.
آنچه که از عملکرد سازمان فضایی ایران در سال جاری می‌توان برداشت کرد، این است که سازمان سعی کرد تا با استفاده از ظرفیت‌های موجود و سایر بخش‌های دولتی و خصوصی به ایفای نقش حاکمیتی خود پرداخته و با کاهش تصدی در این حوزه، فعال‌سازی بازیگران فناوری فضایی و کاربران را در دستور کار خود قرار دهد.
تحول برنامه‌های ترویجی هفته جهانی فضا، در برخی از بخش‌ها بیشتر خود را نمایان ساخت که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
برنامه‌ریزی مبتنی بر الزامات و نیازمندی‌های آموزشی، تشویقی و ترویجی جامعه هدف
همانطور که اشاره شد، یکی از اهداف برنامه‌های هفته جهانی فضا ایجاد انگیزه برای عموم مردم برای فراگیری و به‌کارگیری دستاوردهای فناوری فضایی در عرصه‌های گوناگون است. لذا شناسایی جامعه هدف در این حوزه و برنامه‌ریزی برای آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در برنامه‌های امسال خانواده‌ها، نونهالان، دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی، دانشجویان در رشته‌های تحصیلی متفاوت، مدیران بخش‌های دولتی و غیردولتی، متخصصان و نهایتا کاربران خدمات فناوری فضایی مورد توجه قرار گرفته بودند و اجرای برنامه‌های تخصصی و عمومی و ترویجی بر همین مبنا تدوین شد.
-
تهیه و چاپ کتب جدید و تجدید چاپ کتب آموزشی برای مخاطبان
-
تهیه محتواهای آموزشی در قالب‌های گوناگون مانند لوح فشرده، تهیه و توزیع پوستر و بروشورهای آموزشی
-
ارائه سخنرانی‌های علمی، آموزشی و ترویجی در مراکز مختلف آموزشی
-
برگزاری نمایشگاه‌های عمومی و تخصصی
-
برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی ویژه دانشجویان، معلمان، کاربران و مخاطبان متخصص
-
حمایت از بخش‌های غیردولتی برای فعالیت در حوزه ترویج
برنامه‌های ترویجی سال‌جاری با ثبت بیش از ۷۰ رویداد نسبت به سال قبل حدود ۱۳۵درصد افزایش داشته است که نشان از تحول در این حوزه دارد. در تماسی که با دبیر هفته جهانی فضا داشتیم، وی گفت قطعا تعداد برنامه‌ها از آنچه که به ثبت رسیده، بیشتر بوده و پیش‌بینی می‌کنیم در سال آتی ثبت این برنامه‌ها به تعداد ۲۰۰ رویداد برسد
تمرکز‌زدایی
یکی دیگر از ویژگی‌های برنامه‌های سال جاری توجه به سایر مناطق کشور و استعدادهای نهفته در گستره کشور است.
برگزاری مراسم افتتاحیه هفته جهانی فضا در کاشان، نشست‌های تخصصی، عمومی و ترویجی در بسیاری از شهرهای کشور، حمایت از انجمن‌های علمی و تخصصی و فعالان غیردولتی در اقصی نقاط کشور در برگزاری برنامه‌های ترویجی و استفاده از رسانه‌های ارتباط جمعی و فضای مجازی در امر ترویج موجب شد تا گام‌های مثبتی در عدالت اجتماعی و ایجاد امکان بهره‌مندی علاقه‌مندان از فرصت‌های آموزشی و آگاهی آنها از ظرفیت‌های فناوری فضایی و کاربردهای آن برای آحاد جامعه در سراسر کشور برداشته شود.
توجه به قشر دانش‌آموز به عنوان سرمایه‌های آینده کشور
همانطور که می‌دانید گستره مخاطبان و شبکه مویرگی در حوزه دانش‌آموزی فرصتی است تا آینده کشور در حوزه‌های گوناگون در معرض پیشرفت قرار گیرد.
برنامه‌های ترویجی سال جاری جامعه دانش‌آموزی را به عنوان یک جامعه هدف مهم مورد توجه قرار داد و علاوه بر اجرای برنامه در بسیاری از مراکز آموزشی برای معلمان سعی کرد از این شبکه آموزشی بهترین بهره‌برداری را برای افزایش ضریب نفوذ آموزشی در حوزه فضایی کسب کند.
توجه به حوزه‌هایی که در سال‌های گذشته عموما به آن پرداخته نشده بود، از دیگر ویژگی‌های برنامه‌های سال‌جاری هفته جهانی فضاست.
کسب‌و‌کار و اقتصاد فضاپایه
از جمله حوزه‌هایی که به طور جدی برنامه‌های ترویجی سازمان فضایی ایران مد نظر قرار گرفته است، توجه به کسب‌و‌کارهای فضاپایه است که نشست‌های تخصصی متعددی در این زمنیه برگزار شده و حرکت‌های مثبت و قابل تقدیری در این بخش انجام شده است.
در این ارتباط باید اذعان داشت که به دلیل موانع و مشکلات اقتصادی و نیز عدم فرهنگ‌سازی لازم موجب شده تا عموما دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها به جای آنکه به سمت کارآفرینی گرایش پیدا کنند، سعی کنند جذب مراکز دولتی شوند، لذا برنامه‌های ترویجی بدین سمت سوق پیدا کرده است که برای کاهش تقاضای اشتغال مستقیم در بخش دولتی با اکوسیستم و ظرفیت‌های موجود در بخش اقتصاد فضاپایه در کشور و دنیا آشنا شده و گام‌های مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری، تجاری‌سازی و توسعه کسب‌و‌کار مبتنی بر فناوری فضایی و کاربردهای آن و توانمندسازی نیروی انسانی در این حوزه برداشته شود.
رویکرد عملی سازمان فضایی ایران نشان از آن دارد که علاقه‌مندان می‌توانند از این فرصت به نحو مطلوب برای فعالیت شغلی و سرمایه‌گذاری استفاده کنند.
توسعه گردشگری فضاپایه
سازمان فضایی ایران با رویکرد توسعه کاربرد فناوری فضایی برنامه‌های ترویجی متعددی را تدارک دیده که نمونه بارز آن توسعه گردشگری فضاپایه است.
با توجه به اینکه ایران از نظر منابع طبیعی و زیرساخت‌های گردشگری به ویژه در حوزه نجوم و رصد آسمان در مناطقی منحصر‌به‌فرد جزء ۱۰کشور اول دنیا محسوب می‌شود، موجب شده است تا سازمان فضایی ایران از این فرصت برای رونق اقتصادی کشور استفاده کرده و با اجرای برنامه‌هایی ترویجی کشف اسرار خلقت و ایجاد پارک‌های گردشگری فضاپایه حداکثر استفاده و بهره را از این فرصت ارزشمند کسب کند.
اجرای برنامه‌هایی همچون همایش گردشگری فضاپایه در کاشان، تسبیح ستارگان در کویر مرنجاب، سمینار تخصصی «گردشگری فضاپایه» در دانشگاه علم و فرهنگ که همه آنها در طول هفته جهانی فضا برگزار شد، نشان از عزم جدی سازمان برای توسعه این بخش دارد.
بر همین اساس و در یک جمع‌بندی می‌توان بدین نتیجه رسید که برنامه‌های هفته جهانی فضا در سال ۱۳۹۷ در حوزه‌های گوناگون از تحولات چشمگیری برخوردار بوده که می‌توان به این موارد به‌طور خلاصه اشاره کرد:
-
تحول در شناسایی و انتخاب جامعه هدف به ویژه تلاش در جذب نخبگان و کاربران حوزه فضایی
-
تحول در ایجاد مشارکت فعالان غیردولتی و کاهش تصدی در حوزه اجرای برنامه‌های ترویجی و تلاش در جهت ایفای حداکثری نقش حاکمیتی
-
تعریف حوزه‌های جدید آموزشی ترویجی در برنامه‌های ترویجی
-
اجرای سیاست‌های آموزشی و ترویجی مبتنی بر برنامه‌های ترویجی بخش فضا
-
تداوم برنامه‌های ترویجی در طول سال
-
افزایش کمی و کیفی برنامه‌های ترویجی ویژه هفته جهانی فضا
در همین ارتباط با مراجعه به سایت انجمن بین‌المللی هفته جهانی فضا می‌توان به این نتیجه رسید که برنامه‌های ترویجی سال‌جاری با ثبت بیش از ۷۰ رویداد نسبت به سال قبل حدود ۱۳۵درصد افزایش داشته است که نشان از تحول در این حوزه دارد.
در تماسی که با دبیر هفته جهانی فضا داشتیم، وی گفت قطعا تعداد برنامه‌ها از آنچه که به ثبت رسیده، بیشتر بوده و پیش‌بینی می‌کنیم در سال آتی ثبت این برنامه‌ها به تعداد ۲۰۰ رویداد برسد. وی اشاره کرد یکی از ایده‌هایی که در حال بررسی است، ایجاد مرکزی جامع تحت عنوان مرکز برنامه‌های ترویجی- آموزشی است که می‌تواند گامی مهم در راستای تدوین و اجرای برنامه‌های هدفدار، مستمر و سیستمی در حوزه ترویج تلقی شود.
