در جهان بیش از 2/2 میلیاردنفر نوعی مشکل بینایی دارند و دید برای اکثر آنها کدر است. اما اکنون فناوری‌های خدماتی به کمک آنها آمده است تا زندگی روزمره آنها را آسان‌تر کند. تاکنون استفاده از راه‌حل‌های کمکی فناوری بر عهده دستگاه‌های بزرگ سخت‌افزاری و نرم‌افزارهایی مانند صفحه‌خوان‌ها بود. امروز اما بسیاری از استارتاپ‌های فناوری در حال توسعه راه‌حل‌هایی در فناوری خدماتی با ابزارهای هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی هستند.
محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، پس از دریافت نامه‌ای به خط بریل و ناتوانی از خواندن آن تصمیم گرفت از نویسنده برای رمزگشایی آنچه که نوشته است، دعوت کند. تقاضای نویسنده اگرچه ساده بود، اما بخش بزرگی از مشکلات افراد نابینا را می‌توانست حل کند. بسیاری از اپلیکیشن‌ها و استارتاپ‌ها در ایران برای افراد دارای معلولیت قابل دسترسی نیستند.
فراموش‌شده‌ای به نام «معلول»
معلولیت مرتبط است با محرومیت‌هایی که فرد به عنوان نتیجه یک اختلال تجربه می‌کند، به عبارت دیگر، معلولیت عبارت است از فقدان یا کاهش فرصت‌ها برای سهیم‌شدن در زندگی اجتماعی، در سطحی برابر با دیگران. معلولیت نتیجه ارتباط متقابل بین فرد دارای معلولیت از یک طرف و ویژگی شرایط محیطی زندگی اجتماعی او از طرف دیگر است و هنگامی به وقوع میپیوندد که این افراد با موانع فرهنگی و اجتماعی مواجه می‌شوند که موجب عدم‌برخورداری آنها از سیستم‌های قابل دسترسی موجود برای اکثریت جامعه میشود. بنابراین از تعاریف می‌توان نتیجه گرفت که اگر فردی نقص و ناتوانی داشته باشد و در نتیجه آن نتواند شرایط معمولی زندگی فردی سالم را تجربه کند، در زیر چتر واژه معلولیت قرار می‌گیرد.
نگاهی به قانون حمایت از معلولان
در سال۱۳۸۳، ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎﻣﻊ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﻘﻮق ﻣﻌﻠﻮلان و آﯾﯿﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﺼﻮب آن از سوی مجلس شورای اسلامی به وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ، درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﮑﯽ ابلاغ شد. در تبصره ماده یک این قانون آمده است: «ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻪ اﻓﺮادی اﻃﻼق ﻣﯽشود ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺿﺎﯾﻌﻪ ﺟﺴﻤﯽ، ذﻫﻨﯽ، رواﻧﯽ ﯾﺎ ﺗﻮأم، اختلال مستمر و قابل توجهی در سلامت و کارايی ﻋﻤﻮﻣﯽ وی اﯾﺠﺎد شود، ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺎﻫﺶ اﺳﺘﻘﻼل ﻓﺮد در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی اجتماعی و اقتصادی شود».
ماده 1- دولت موظف است زمینه‌های لازم را برای تأمین حقوق معلولان فراهم و حمایت‌های لازم را از آنها به عمل آورد.
ماده 3 بند 3- تامین و تحویل وسایل کمک توانبخشی مورد نیاز افراد معلول.
جز این دو مورد سایر موارد در نظر گرفته شده در قانون مذکور به حمایت‌های زیربنایی، استخدامی و اقتصادی افراد دارای معلولیت پرداخته و توسعه خدمات و تسهیل آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به نظر می‌رسد پس از گذشت بیش از 16 سال از تصویب قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت، بار دیگر نیاز به بازنگری احساس میشود تا بتوان توسعه فناوری اطلاعات و تکنولوژی را نیز در این قانون گنجاند.
در ۱۴ شهریور ۱۳۸۷، 4سال پس از تصویب قانون مذکور توسط مجلس شورای اسلامی، کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت پس از تصویب در مجمع عمومی سازمان ملل متحد جهت تایید به کشورهای عضو ارائه شد. ایران در همان سال با امضای این کنوانسیون به جمع امضا‌کنندگان پیوست. طبق تعریف جهانی و پذیرفته‌شده در ماده یکِ این کنوانسیون، معلول به کسی گفته میشود که: «دارای نواقص طویل‌المدت فیزیکی، ذهنی، فکری و یا جسمی باشد که در تعامل با موانع گوناگون امکان دارد مشارکت کامل و مؤثر آنها در شرایط برابر با دیگران در جامعه متوقف شود». در مواد 2، 4، 9، 21 به وضوح در مورد مسئولیت دولت‌ها در زمینه ارتقاي سطح تکنولوژی و فناوری اطلاعات اشاره شده است. به همین جهت کشورهای بسیاری تلاش دارند نه‌تنها برای پایبند بودن به تعهدشان به کنوانسیون بلکه به دلیل ارتقاي سطح توسعه به معلولان توجه ویژهای نشان دهند.
تجارب همسایگان در حمایت از استارتاپ‌ها
هر استارتاپی از یک ایده سرچشمه می‌گیرد اما یک ایده نمی‌تواند به‌تنهایی کارساز باشد. دولت‌ها باید برای ایجاد آینده‌ای مجهز به فناوری، حمایت و تشویق قابل‌توجهی از کارآفرینان به عمل آورند. به عنوان مثال، دولت ابوظبی برای حمایت از کارآفرینان و استارتاپ‌هایی که روی موضوعات اجتماعی، فرهنگی یا زیست‌محیطی متمرکز شده‌اند، برنامه رقابتی ویژهای طراحی کرده که در آن پرداخت بودجه ایده شرکت‌ها و اختصاص کمک‌هزینه‌های طرح‌های منتخب برعهده دولت خواهد بود. اینگونه سیاستگذاری‌ها می‌تواند تمایل شرکت‌ها را به ارائه ابتکارات بیشتر تقویت کند.
با آنکه کشورها تلاش دارند روز به روز به خدمات خود به افراد دارای معلولیت اضافه کنند، اما ایران از این لحاظ گام‌های رو به عقبی برداشته‌است. حتی در سرشماری نفوس و مسکن سال1395 افراد دارای معلولیت از شمارش باز‌مانده‌اند! در مقابل کشوری مانند ترکیه یک روز در هفته به افراد دارای معلولیت خدمات رایگان حمل‌و‌نقل با تاکسی ارائه می‌دهد. در هند نیز دستکشی توسط یک شرکت سخت‌افزاری برای افراد نابینا طراحی شده که تحت لیسانس و حمایت دولت ابوظبی به عنوان پروژه‌ای مشترک قرار گرفته است.
در ایران اما تا زمانی که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در موقعیتی مشابه گرفتار نشود و از خواندن نامه‌ای به خطی ناآشنا عاجز نماند، برای لزوم خدمات اپلیکیشن‌ها و استارتاپ‌ها به افراد دارای معلولیت اعلام آمادگی نمی‌کند. این درحالی است که از سال‌ها پیش بنا به تصویب کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت کلیه کشورهای امضا‌کننده از جمله ایران موظف به تسهیل موقعیت زیستی این افراد و اجرایی‌کردن بندهای کنوانسیون مذکور شده‌اند.
انتظار برای تحقق یک وعده
به نظر می‌رسد محبوب‌ترین استارتاپ در بین نابینایان می‌تواند تولیدکنندگان پادکست‌ها و کتاب‌های صوتی باشد و با توجه به قوانین موجود سوالات بسیاری همچنان باقی می‌ماند. چگونه نابینایان می‌توانند از خدمات استارتاپی اپلیکیشن‌هایی مانند اسنپ، دیجی‌کالا، علی‌بابا و سایر استارتاپ‌ها یا اپلیکیشن‌هایی که برای عموم قابل دسترس هستند، استفاده کنند؟ بسیاری از نابینایان و سایر افراد دارای معلولیت برای رونق و سروسامان دادن به زندگی روزمره خودشان دست به کار شده‌اند اما ایده‌هایشان در زمینه توان‌یابی چندان جدی گرفته نمی‌شود. با وجود این همه مواد و تبصره اما دولت ایران به تازگی به فکر افتاده تا موانع را برای دسترسی این افراد به خدمات عمومی تسهیل کند؛ امید است وزیر ارتباطات به قولش عمل کند.
