هفته گذشته از روز یکشنبه تا چهارشنبه بزرگ‌ترین نمایشگاه مالی کشور، حداقل از نظر وسعت زمین نمایشگاه، برگزار شد. این نمایشگاه سال گذشته برگزار نشد و بی‌نظمی پارسال ذهنیت نه‌چندان مثبتی در ذهن مدیران ایرانی ایجاد کرده بود؛ اما کارگزاری‌های بورس و تا حدودی بیمه‌های کشور با وجود این بی‌نظمی فرصت حضور در این نمایشگاه را از دست ندادند. هرچند ضلع سوم این مثلث، یعنی بانک‌ها، با شک و تردید آمده بودند اما آنها که حضور داشتند تقریبا نمایشگاه را به محلی برای عرض‌اندام خود تبدیل کرده بودند و غرفه‌هایی در نمایشگاه داشتند که مساحت آن توان این را داشت که به محل کار جدی ده استارتاپ تبدیل شود. اما امسال از «خبرگان فناوری» (technology man) جمع اندکی به نمایشگاه آمده بودند. شرکت «فناوران اطلاعات خبره» که بزرگ‌ترین تامین‌کننده نرم‌افزارها و راه‌حل‌های بیمه‌ای کشور است برای اولین بار در این نمایشگاه حضور پرقدرتی داشت. از بین شرکت‌های پرداخت «هم سِپ»، «مبنا کارت آریا»، «آپ»، «سفیر آبی»، «رهیاب رایان» و «فرتاک» و چند شرکت دیگر حضور داشتند. برخی از شرکت‌های فناوری مثل سیمرغ هم در کنار بانک‌هایشان آمده بودند.
مک‌گافین نمایشگاه امسال چه بود؟
سینمایی‌ها برای زمانی که فیلمی به‌شدت درگیرکننده است از واژه «مک‌گافین» استفاده می‌کنند. مثلا در فیلم «پیرمردها جایی ندارند»، چمدان پرِ پول مک‌گافین این فیلم است. مک‌گافین نمایشگاه امسال چه بود؟ بدون شک رویداد «فین‌استارز» مک‌گافین نمایشگاه بود. نهمین نمایشگاه بانک و بورس و بیمه برای اولین‌بار تلاش کرده بود رویدادهایی برگزار کند تا بار محتوایی نمایشگاه افزایش پیدا کند. فارغ از اینکه آن تجربه چقدر موفق بود، تجربه فین‌استارز چون اولین‌بار در نوع خودش بود می‌توان بر کاستی‌هایش چشم بست و از محتوایی که در آن ارائه شد استفاده کرد تا ببینیم چالش‌های امروز استارتاپ‌های فینتک در ایران چیست.
طیف استارتاپ‌های فینتک، چالش پنهان
در اکوسیستم‌های نسبتا موفق فینتک در جهان مثل آمریکا، انگلستان، هلند، مالزی و… طیف متنوعی از استارتاپ‌ها فعالیت می‌کنند. بیشترین تعداد مربوط به استارتاپ‌های پرداخت است یا آنهایی که به‌نوعی با پرداخت سروکار دارند مثل «کراودفاندینگ‌ها» (crowdfunding). استارتاپ‌های فینتکی که در حوزه‌های اعتبارسنجی یا بیگ‌دیتا فعالیت می‌کنند به دلیل پیچیدگی بالایی که دارند و مخاطبان محدودترشان معمولا تعداد کمتری دارند. در ایران هم همین‌طور است. با نگاه به استارتاپ‌های فینتکی ایران، متوجه می‌شویم که به طرز محسوسی استارتاپ‌های حوزه پرداخت قابل‌توجه‌تر هستند. اینکه این استارتاپ‌ها چه حجمی از پرداخت‌های ایرانی‌ها را پردازش می‌کنند به طور رسمی اعلام نشده، اما طبق شنیده‌ها همه این استارتاپ‌ها چیزی در حدود نیم درصد پرداخت‌های ایرانی‌ها را مدیریت می‌کنند و برخی مانند دکتر جمالی، کارشناس خبره صنعت پرداخت، از آنها به میکروارگانیسم‌هایی تعبیر می‌کند که به دلیل داشتن مدل کسب‌وکاری مبتنی بر کارمزد درنهایت به نفع اقتصاد کشور عمل می‌کنند. طبق تحلیل‌ها و آمارهایی که دکتر جمالی ارائه داده، صنعت پرداخت در ایران به دلیل اینکه مبتنی بر کارمزد نیست در سال ۹۳ حدود ۳ هزار میلیارد و در سال ۹۴ حدود ۴ هزار میلیارد تومان هزینه روی دست بانک‌ها گذاشته و برخلاف تصور عامیانه که گمان می‌کنند این هزینه از جیب بانک‌ها می‌رود، این هزینه درنهایت از جیب همه مردم به صورت ناعادلانه و از طریق سودهای کلان بانکی کسر می‌شود.
با نگاهی به استارتاپ‌های فینتک در رویداد امسال به‌راحتی متوجه می‌شدید که بیشتر ایده‌ها حول پرداخت جمع شده‌اند. حالا توجه داشته باشید که پرداخت در ایران نسبت به بانکداری از رگلاتوری دقیق‌تر و سفت و سخت‌تری برخوردار است و کار کردن در آن پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. علاوه بر پرداختی‌ها می‌شد حدس زد که به راه‌اندازی استارتاپ‌هایی در حوزه کراودفاندینگ یا تامین سرمایه جمعی تمایل جدی وجود دارد و در مقابل در حوزه‌هایی مثل هوش تجاری، بیگ‌دیتا، اینترنت اشیا، اعتبارسنجی و چند حوزه دیگر به طرز محسوسی تُنُک هستیم!
بگذارید در بخش انتهایی این گزارش به صحبت‌هایی که در آخرین میزگرد این رویداد مطرح شد اشاره کنیم.
دکتر جمالی گفت که بدون اصلاح کارمزد نمی‌توان جلو رفت و کسب‌وکارهای حوزه فینتک باید مسیری ۱۰ ساله را در مقابل خود تصور کنند و توقع حمایت دولتی نداشته باشند. سعید احمدی پویا از شاپرک گفت: «بهتر است ببینیم استانداردهای بین‌المللی به کدام سمت رفته‌اند. یکی از وظایف شاپرک در کنار نظارت، توسعه است به شرطی که امنیت خدشه‌دار نشود.» نوشین مومن کاشانی، مدیر نماد، هم گفت: «در حال نهایی کردن الزاماتی هستیم که شرکت‌های واسط پرداخت با رعایت آن حداکثر تا دو ماه دیگر می‌توانند فعالیت خود را قانونی از سر بگیرند.» میلاد جهاندار از «باهمتا» هم گفت: «نیازهایی در سمت مصرف‌کننده وجود دارد که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. اگر کاری برای رفع این نیازها نمی‌کنیم حداقل جلوی آنهایی را نگیریم که برای رفع این نیازها به میدان می‌آیند.» حرف آخر را هم بگذاریم برای مصطفی امیری از زرین‌پال که به قول دکتر جمالی میکروارگانیسم صنعت پرداخت است: «بلاتکلیفی در حوزه قانون‌گذاری در حوزه فینتک ضربه بزرگی به زندگی جوانان ایده‌مند این کشور می‌زند. طبق قانون ششم توسعه، ارگان‌های درگیر تنها ۶ ماه فرصت دارند تا شرایط قانونی فعالیت کسب‌وکار را فراهم کنند.» راستی چقدر از این ۶ ماه‌ها باید بگذرد؟