سرعت خبرها و رویدادهای اکوسیستم استارتاپی ایران آنقدر زیاد شده که تحلیل نوشتن روی اتفاقات هفته از توان یک ستون هفتگی خارج است. این را باید نشانه‌ای از اهمیت این فضا از یک سو و البته پیچیده‌تر‌شدن شرایط کلی کسب‌وکارها و اقتصاد کشور از سوی دیگر دانست. از اولی باید شاد بود و از دومی نگران.
اتفاق خوب هفته یا شاید بهتر باشد بگویم اتفاق نسبتا خوب هفته‌ای که گذشت، تصویب مصوبه‌ای در شورای عالی فضای مجازی برای کند‌کردن تیغ فیلترینگ بود. مصوبه‌ای که از قوه قضاییه می‌خواهد پیش از فیلتر‌کردن یک کسب‌وکارآنلاین، فرصتی محدود به آن بدهد تا بتواند موارد نقض قانون یا تخلفات احتمالی‌اش را برطرف کند. مصوبه‌ای که با استقبال نسبی اکوسیستم مواجه شد. دلیل هم روشن است. قوه قضاییه معمولا در بحث فیلترینگ حداکثری برخورد می‌کند و سابقه مصوبات اینچنینی در سال‌های گذشته هم نشان داده که این دست مصوبات چندان سمبه پرزوری به حساب نمی‌آیند.
اما شاید بتوان امیدوار بود که تعریف‌کردن یک فرایند حتی نیم‌بند، برای مذاکره و تعامل با کسب‌وکارها پیش از هر اقدام قضایی، حداقل از فیلترینگ فله‌ای و یک‌شبه استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین یا آنچه در این مصوبه از آن به «فیلترینگ بدون‌ضابطه» یاد شده، جلوگیری کند.
فیلترینگ بدون‌ضابطه
فیلترینگ فله‌ای که در ۲هفته گذشته مهم‌ترین خبر این فضای کم‌جنب‌و‌جوش بوده است. درست یکی دو روز بعد از اینکه ایران‌ایر از خر شیطان پایین آمد و تحریم استارتاپ‌های گردشگری را برای فروش بلیت‌های این شرکت رفع کرد، به یکباره خبر آمد که بیش از ۱۸۰ سایت فروش بلیت هواپیما به دلیل نداشتن مجوز فیلتر شده‌اند. سایت‌هایی که مهم‌ترین آنها اسنپ‌تریپ بود؛ یک شوک اساسی به استارتاپ‌ها!
واقعیت این است که بازار چندهزار میلیاردتومانی فروش آنلاین بلیت هواپیما و قطار و هتل، این روزها خیلی‌ها را وسوسه کرده است؛ از ایرلاین‌ها گرفته تا شرکت‌های واسطه‌ای که در قالب آژانس‌های گردشگری سال‌هاست در نبود رویه‌های شفاف، سهم و سود کلانی از این بازار به جیب زده‌اند.
انتظار واکنش دیگری هم غیر از سنگ‌اندازی و فشار به استارتاپ‌ها، از آنها نمی‌رود! اما از دولت و کسانی که دکمه فیلترینگ زیر انگشت آنهاست، انتظار می‌رود که وارد بازی مافیای تاریخ‌گذشته نشوند؛ اگر هم ترس و نگرانی شکل‌گیری یک مافیای تازه را دارند، راهش این نیست!
استارتاپ‌ها برای ترویج فرهنگ خرید آنلاین بلیت در حوزه گردشگری تلاش کرده‌اند، زیرساخت چیده‌اند و سرمایه سرمایه‌گذارها و دانش تیم‌هایشان را به میدان آورده‌اند، حالا هم حق آنهاست که میوه رسیده آن را بچینند.
چند دهه حضور بی‌چون‌وچرای رقبای سنتی آن‌هم با رویه‌هایی که کمترین خبری از حقوق مصرف‌کننده در آن نبود را هیچ‌یک از مشتریان فعلی استارتاپ‌های گردشگری فراموش نمی‌کنند، روا نیست حالا که استارتاپ‌ها به میدان آمده‌اند و رویه‌ها و فرآیندهای معیوب گذشته را سروسامانی داده‌اند، با فشارهایی که معلوم است از کجا وارد می‌شود، عرصه را بر آنها تنگ کنیم.
نظارت و پایش و دفاع از حقوق مصرف‌کننده و مبارزه با گرانفروشی هم، هزار ابزار و راهکار دارد و در جامعه‌ای که دولت و سایر نهادها و قوای تصمیم‌گیر و ناظر، در مقایسه با همه نهادهای مدنی و خصوصی قدرتی چندصدبرابری دارند، نگرانی از اینکه چند استارتاپ مثل مستر بلیط، اسنپ‌تریپ یا فلایتیو بخواهند مافیا شکل دهند، به شوخی می‌ماند!
بماند که استارتاپ‌ها در مقام مقایسه با کسب‌وکارهای سنتی گردن‌شان از مو باریک‌تر است؛ استارتاپ‌هایی که اگر یک هفته سایت‌شان فیلتر باشد، تمام بیزینس‌شان می‌خوابد!
اگر بخواهم کمی از خبرها و تحولات آشکار اکوسیستم استارتاپی فاصله بگیرم و نقبی هم به زیر پوست آن بزنم، باید بگویم کماکان مهم‌ترین دغدغه فعالان کسب‌وکارهای این حوزه، فریز‌شدن سرمایه‌گذاری در اکوسیستم است.
هنوز بعد از سرمایه‌گذاری صندوق آرمانی روی نت‌برگ و صندوق توسعه تکنولوژی روی ژاکت، خبر چشمگیری به گوش کسی نخورده. البته خبرهایی در راه است اما فراتر از خبرها، پیش‌بینی وزارت صنعت، معدن و تجارت برای حجم اقتصاد الکترونیک ایران در سال ۹۷ می‌تواند مهم‌ترین امید برای طاقت‌آوردن در این روزها باشد. پیش‌بینی‌ای که می‌گوید حجم تجارت الکترونیک کشور درسال جاری به ۲۲۶ هزار میلیارد تومان خواهد رسید. چیزی حدود ۱۵ درصد GDP کل کشور. رقمی قابل‌ملاحظه برای اینکه با سرمایه‌گذار یا بی‌سرمایه‌گذار، استارتاپ‌ها بتوانند سهم خودشان را از این ۱۵درصد تعریف کنند.
هرچقدر در غیاب جریان سرمایه‌گذاری خطرپذیر واقعی، تعادل و تعاریف استارتاپی برهم خورده و ناقص شده باشند، باز می‌توان امیدوار بود، شیفت بخش‌های دیگری از اقتصاد به سوی بستر آنلاین، دروازه بازارهای جدیدی را به روی کسب‌وکارهای آنلاین باز کند.
