اگر تا دیروز معتقد بودم در این اکوسیستم حباب وجود ندارد و به سرنوشت بابل‌دات‌کام دچار نخواهیم شد، امروز می‌خواهم اعتراف کنم «حباب دات‌آی‌آر» درحال اتفاق افتادن است؛ البته به شکلی دیگر و متفاوت از بابل دات‌کام. چگونه؟
بیایید ابتدا برگردیم به بابل دات‌کام. این جمله کلیشه‌ای ویکی‌پدیایی را بخوانید:
«در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل هزاره سوم، شرکت‌های اینترنتی زیادی به وجود آمدند؛ شرکت‌هایی که کافی بود در ابتدای نام رسمی آنها یک E (به معنای الکترونیک) باشد و در انتهای نامشان هم یک «دات کام». همین موضوع منجر می‌شد تا سرمایه‌گذاران پول‌های خود را در همین شرکت‌ها سرمایه‌گذاری کرده یا سهامشان را بخرند.»
دوره‌ای که سرمایه‌گذاران و بانک‌ها به این نتیجه رسیدند استارتاپ جایی است که می‌توانند با سرمایه‌گذاری روی آنها پول‌های بسیاری به دست آورند. بعد هم شروع کردند به سرمایه‌گذاری‌های متعدد و قابل توجه به‌خصوص در استارتاپ‌های ساده‌ای که بخشی از آنها کارشان فروش و تحویل مواد‌غذایی و کالاهای مصرفی درب منازل بود.
همین اتفاق در ابتدای دهه ۱۳۹۰ در ایران افتاد. پس ازسرمایه‌گذاری‌هایی که روی دیجی‌کالا، کافه بازار، ای‌نتورک و… اتفاق افتاد و بعد هم شکل‌گیری استارتاپ ویکندها در شهرهای مختلف ایران، موج استارتاپ‌ها کشور را فراگرفت.
به سرعت شاهد شکل‌گیری چند هزار استارتاپ یا شرکت‌های دانش‌بنیان بودیم به این اضافه کنید شکل‌گیری بیش از ۲۰ پارک علم و فناوری، نزدیک به ۳۰ شتاب‌دهنده و فضاهای اشتراکی، وی‌سی‌های متعدد غیر‌بورسی و بورسی، ورود سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی به‌خصوص بانک‌ها، برج‌سازان، کارخانه‌داران، برگزاری هزاران ایونت با موضوع کارآفرینی استارتاپی و سیل جوانانی که با در دست داشتن آدرسی به نام استارتاپ و یک ایده یا دامین، در جست‌وجوی به دست آوردن موفقیت بزرگ بودند.
زمینه‌های مشترک «بابل دات‌کام» و «حباب دات‌آی‌آر» یکی است، اما تفاوت‌های اساسی دارند. در آمریکا شاهد رشد غیر‌واقعی ارزش شرکت‌های استارتاپی بودیم که دیگر دست هیچ سرمایه‌گذاری به آنها نرسید.
با حبابی‌شدن استارتاپ‌ها کاهش سرمایه و نقدینگی به‌وجود آمد. همین امر باعث ترکیدن حباب شد. برای مثال، آمازون که پیش از ترکیدن حباب ۱۰۷ میلیارد دلار برآورد قیمت شده بود، پس از حباب دات‌کام ۷ میلیارد دلار ارزش‌گذاری شد.
Sun Microsystems که ارزش‌اش تا ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شد، با کاهش ارزش سهام تا ۹۸ درصد روبهرو شد و درنهایت اوراکل در سال ۲۰۰۹ با پرداخت ۷.۴ میلیارد دلار آن را خرید.
در ایران می‌توان با چند میلیارد تومان در یک استارتاپ از کم تا زیاد سهم داشت و با توجه به بحران اقتصادی پیش‌آمده دسترسی و سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها اتفاقا راحت و ارزان شده است. لذا حبابی به این مفهوم در اکوسیستم استارتاپی ایران وجود ندارد.
وجه اشتراک بابل‌دات‌کام و حباب دات‌آی‌آر کمبود سرمایه و نقدینگی است. آنجا آنقدر استارتاپ‌ها گران شدند که سرمایه‌ها ته کشید و مکانیسم عرضه و تقاضا برهم خورد. اینجا استارتاپ‌ها ارزان هستند اما بسته‌شدن راه‌های ورود سرمایه‌های خارجی، سوق پیدا‌کردن سرمایه‌های داخلی به بازارهای سنتی و بحران اقتصادی باعث کمبود سرمایه و نقدینگی شده‌است.
گفتن این حرف برایم تلخ و درد‌آور است. اگر در آمریکا فقط دات‌کام‌ها گرفتار حباب شدند، امروز کل اقتصاد ایران دچار حباب شده. داد‌و‌ستدها با حجم و نرخ بسیار بیشتر از ارزش واقعی در حال شکل‌گیری است. ما نیز بخشی از اقتصاد کلان ایران هستیم.
«در سال ۱۹۹۹ در آمریکا تعداد ۴۵۷ عرضه اولیه انجام شد که بیشتر این شرکت‌ها در زمینه اینترنت و فناوری فعالیت داشتند. در این میان، ۱۱۷ عرضه در اولین روز معاملات تا دو‌برابر قیمت اولیه رشد داشتند. در سال ۲۰۰۱، تعداد این عرضه‌ها به ۷۶ عدد کاهش یافت و هیچ‌کدام با استقبالی گرم مواجه نشدند. عدم استقبال و سقوط بازار سهام، باعث شد تا نزدک (Nasdaq) که یکی از معروف‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری در آمریکا‌ست، در حدود ۸۰ درصد افت ارزش پیدا کند.»
آنجا شفافیت وجود داشت و اگر استارتاپ بزرگ و کوچکی شکست می‌خورد، همه می‌فهمیدند چرا‌که کاهش ارزش شرکت‌ها روی تابلو بورس دیدنی بود اما اینجا به دلیل غیر‌بورسی‌بودن زیر هر شرکتی پتویی پهن شده که اگر تشت افتاد، صدا ندهد. برای همین ما کاهش ارزش شرکت‌ها را نمی‌بینیم.
اگر کمی گوش تیز کنید، می‌بینید که دیگر از برخی استارتاپ‌های بزرگ و سود‌ده صدایی نمی‌شنوید. اگرچه شرکت‌های ایرانی غیر‌بورسی هستند اما اولین ضربه‌ها برای ترکیدن حباب دات‌آی‌آر از دل خود شرکت‌ها بیرون خواهد آمد و گزارش‌های حسابرسی نشان از زیان‌های بزرگ و تعدیل منفی پیش‌بینی سود شرکت‌ها خواهد داد.
اینجا ایران است. همه چیز به آرامی اتفاق می‌افتد و حتی گاه متوجه‌اش نمی‌شوید. برایش مثل هم درست کرده‌ایم «صدای این ساز را بعدا خواهید شنید» بله، ساز نواخته‌شده و به‌زودی صداهای ناخوشی را خواهیم شنید، متاسفانه.
حرف آخر:
در دل بحران بزرگ بابل دات‌کام که بسیاری را به خاک سیاه نشاند، گوگل هم حضور داشت و جف بزوس‌ها توانستند آمازون‌هایشان را نجات دهند و امروز به‌مراتب ارزش بیش از قبل به دست آوردند.
باید یاد بگیریم با واقعیت‌ها روبهرو شده و آن را بپذیریم و سپس برای دوران پس از تحریم‌ها طرحی نو دراندازیم. بارها گفته و نوشته‌ام معجزه زمانی اتفاق می‌افتد که ابتدا مشکل و واقعیت‌های تلخ را باور کرده و بپذیریم. آیا حباب دات‌آی‌آر اتفاق افتاده است؟ (از منظر کمبود سرمایه و نقدینگی و کاهش ارزش استارتاپ‌ها) یا در حال شکل‌گیری است؟ نظر شما چیست؟
2 دیدگاه ها