پنجمین دورهمی یلدای کارآفرینان استارتاپی ایران، ۲۶ و ۲۷ آذر ۹۹ با حضور صدها نفر از فعالان حوزه کارآفرینی و نوآوری ایران، به صورت آنلاین برگزار شد. در این رویداد، حمید و سعید محمدی، بنیانگذاران دیجی‌کالا مانند سال‌های گذشته از مدعوین این رویداد بودند و همچنین افشین خاکی، مدیر پروژه کارآفرینی بومی در دیجی‌کالا به‌عنوان یکی از سخنرانان این رویداد، به معرفی این پروژه جدید پرداخت.
نقاط روستایی ایران، ارزشی ماندگار برای دیجی‌کالا
افشین خاکی صحبت‌های خود را با یادآوری یکی از بخش‌های ارزشمند گزارش سال ۹۸ دیجی‌کالا آغاز کرد و گفت: «در این گزارش جامع شاهد هستیم که نقاط متعددی روی نقشه ایران وجود دارد که نقاط روستایی کشور را تشکیل می‌دهند؛ بیش از ۱۲ هزار روستا که ساکنان آن یک یا چند بار از دیجی‌کالا خرید کرده‌اند. ضریب نفوذ دیجی‌کالا به‌عنوان یک فروشگاه آنلاین در مناطق روستایی و بعضا دور افتاده یک نقطه قوت و امیدبخش برای دیجی‌کالاست. این ارزش ماندگار نشان می‌دهد که تمام ایرانیان، چه شهرنشین و چه روستا نشین می‌توانند هر کالایی را که دوست دارند از طریق دیجی‌کالا خریداری کنند و هیچ محدودیتی برای دسترسی به محصولات دلخواه و لازم روستایی‌ها در صورت وجود اینترنت وجود ندارد.»
نقشه ارزشمند نقاط روستایی ایران که از دیجی‌کالا سفارش داشتند، جرقه‌ی یک پرسش اساسی و مهم برای دیجی‌کالا شد؛ چه تعداد از این روستایی‌های خریدار، خودشان فروشنده هستند؟
به عبارت دیگر حالا که این تعداد خریدار از روستاهای مختلف ایران از دیجی‌کالا برای تأمین کالاهای لازم خود استفاده کرده‌اند، چه تعداد از آنها خودشان می‌توانند به‌عنوان فروشنده محصولات خانگی، بومی و روستایی در دیجی‌کالا سهیم باشند؟ بستر مارکت‌پلیس دیجی‌کالا چطور می‌تواند به این دسته از کاربران هم خدمت‌رسانی کند و در نهایت، مسؤولیت اجتماعی دیجی‌کالا در این زمینه چیست؟ دیجی‌کالا چطور می‌تواند در حوزه‌ی مسؤولیت اجتماعی کاری انجام دهد که هم متناسب با توان و ظرفیتش باشد، ماندگار باشد و با اقدامات متداول مسؤولیت اجتماعی که در زمان بحران‌ها انجام می‌شود متفاوت باشد؟
روستاهای ایران در حال نابودی هستند؛ اما چرا؟
به گفته مدیر پروژه کارآفرینی بومی دیجی‌کالا این سؤال‌ها دغدغه مهمی را برای دیجی‌کالا ایجاد کرد که چطور می‌شود تحولی بنیادین برای روستاییان ایجاد کرد که قابلیت خلق ارزشی ماندگار و پایدار را برای اجزای پلتفرم مارکت‌پلیس دیجی‌کالا داشته باشد. خاکی برای پاسخ به این دغدغه، به آمار و ارقام مهمی اشاره کرد که می‌تواند در توضیح اهمیت این موضوع و شرح وضعیت موجود راهگشا باشد؛ طبق آخرین آمار مرکز سرشماری ایران، بیش از ۹۸ هزار نقطه روستایی در ایران وجود دارد که بخش زیادی از آنها فاقد سکونت شده‌اند و فقط ۶۸ هزار روستا در ایران همچنان دارای سکنه هستند و دچار تخلیه کامل نشده‌اند.
به عبارت دقیق‌تر، اکنون فقط ۳۹ هزار روستا در ایران وجود دارد که بالای ۲۰ هزار خانوار، جمعیت دارند یعنی تنها حدود ۴۰ درصد از روستاهای ایران را می‌توان فعال و زنده دانست و باقی روستاها دیگر زنده و پویا نیستند. این آمار با آمار جمعیتی روستانشینان ایران هم سازگاری دارد. به طوری که آمارهای سرشماری سال ۱۳۵۵ جمعیت روستایی ایران را بالغ بر ۷۵ درصد نشان می‌دهد؛ یعنی از هر ۴ نفر ایرانی ۳ نفر در روستاها زندگی می‌کردند. این عدد در سرشماری سال ۱۳۹۵ به ۳۷ درصد رسیده است.
خاکی، یکی از دلایل افت جمعیت روستایی ایران در ۴۰ سال گذشته را تبدیل روستاهای بزرگ به شهر در تقسیمات کشوری دانست. اما به گفته او دلیل اصلی این کاهش شدید، مهاجرت روستانشین‌ها ایران به شهرها و کلان‌شهرها با انگیزه پیشرفت و رفاه بیشتر بوده است؛ اقدامی که نتیجه‌ای جز تخلیه روستاها نداشته است.
آمار دیگری در سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که درآمد جمعیت روستایی ایران به طور متوسط ۲۳ میلیون تومان در سال است و حدود ۲۰ درصد از روستاییان ایران، درآمدی کمتر از ۱۰ میلیون تومان در سال درآمد دارند؛ یعنی کمتر از ۱ میلیون تومان در ماه. این وضعیت، بسیاری از روستاییان را در دهک پایین جامعه قرار می‌دهد و به تبع با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیشتری مواجه می‌کند.
افشین خاکی، صحبت‌های خود را با تلاش برای پاسخ به این پرسش که چرا تخلیه شدن روستاها در سال‌های اخیر مهم است؟ و چرا این اتفاق افتاد؟ ادامه داد: «شاید این موضوع که مهاجرت روستایی‌ها به شهرهای بزرگ ایران در سال‌های اخیر، افزایش داشته است چندان مسأله بغرنجی به شمار نیاید و حتی به‌عنوان موتور محرک تولید بیشتر هم محسوب شود.»
اما به گفته‌ی مدیر پروژه کارآفرینی بومی دیجی‌کالا اهمیت تخلیه شدن روستاها را می‌توان از دو منظر و دو نقطه عطف تاریخی مد نظر قرار داد: «غالب روستایی‌ها وقتی به شهرها مهاجرت می‌کنند به دلیل برخوردار نبودن از توان اقتصادی بالا در حاشیه شهرها ساکن می‌شوند. اینها همان روستاییانی هستند که اکنون بزرگترین حاشیه نشین‌های ایران را تشکیل می‌دهند. شهرهایی مانند کرمانشاه، بندرعباس، مشهد و البته تهران میزبان حجم عظیمی از آمار حاشیه نشینی ایران هستند که در لایه عمیق‌تر، با مشکلات اجتماعی متعددی روبه‌رو هستند».
خاکی، با اشاره به اینکه مهاجرت روستاها به شهرها با انتقال مسائل اجتماعی یک اجتماع به جامعه بزرگتر همراه است، تأکید کرد که تجربه روستایی‌ها از این مهاجرت، با کاهش منزلت اجتماعی، کیفیت پایین زندگی و درآمد بسیار کم، عجیبن است.
به گفته‌ی مسئول پروژه جدید دیجی‌کالا این نگاه معاصر به اهمیت تخلیه شدن روستاها و نتایج منفی آن، نیازمند توجه به ریشه تاریخی نقش روستاها در اقتصاد ایران است.
روستاها در فلات ایران و به طور کل، در آسیا به‌عنوان قطب تولیدی بودند. معمولا روستاها بنا بر ظرفیت اکولوژیک منطقه در محیطی که شرایط مناسب زیستی داشتند شکل می‌گرفتند و هر روستا یک واحد تولیدی بوده است. به عبارت دیگر، روستاها هیچ نیاز مصرفی نداشتند و به طور مستقل، می‌توانستند مازاد تولیدی خود را با شهر نزدیک به روستا و برای تأمین محصولات و کالاهایی که امکان تولید آن را در روستا نداشتند، مبادله کنند. این وضعیت، موجب رونق اقتصادی می‌شد و شهرها به‌عنوان «هاب اقتصادی مازاد تولید روستاها» عمل می‌کردند.
خاکی، دوران صفوی را به‌عنوان عالی‌ترین نمونه این شرایط نام برد؛ صفویان توانستند با ایجاد امنیت و تشکیل شبکه راه‌ها بین روستاها و شهرهای بزرگ، جریان تولیدی کارآمدی برقرار کنند که نتیجه آن شکوفایی اقتصادی بزرگ ایران در این عصر است؛ یعنی زمانی که ارزش پول ایران بسیار بالا رفت و تأثیر این پیشرفت هم در سطح اجتماع، هم فرهنگ و حتی در عرصه نظامی هم منعکس شد. بنابراین پایه فعالیت اقتصادی در عهد صفوی بر مبنای فعالیت روستاها بوده است.
به گفته خاکی، منظومه شهرهای بزرگ، شهرهای میانی و روستاها به‌عنوان سه رکن اصلی تولید اقتصادی در طول تاریخ ایران، اکنون به واسطه کاهش تعداد جمعیت فعال روستاهای ایران با ضعف شدیدی روبه‌رو شده است و چند دلیل برای نابودی روستاها می‌توان ذکر کرد؛ پولی شدن روستاها، خدمات پایین و بیکاری.
هر روستا یک قطب تولیدی و هر روستایی یک فروشنده
ایده اصلی پروژه کارآفرینی بومی دیجی‌کالا برقراری جریان درآمدی از داخل روستاهاست.
مدیر این پروژه توضیح داد که بسیار مشتاق هستیم تا بتوانیم همان منظومه‌ای را که در دوران صفوی با قدرت دادن به روستاها موجب رونق اقتصادی شده بود دوباره احیا کنیم و این بار به کمک تکنولوژی‌های جدید تجارت الکترونیک بازتولید کنیم. به عبارت ساده‌تر، به جای آنکه روستایی‌ها با واسطه محصول خود را به فروش برسانند و سود چندانی عایدشان نشود، خودشان به صورت مستقیم از طریق پلتفرم مارکت‌پلیس، عرضه محصولات خود را انجام دهند.
آخرین آمار مارکت‌پلیس دیجی‌کالا نشان داده است که فروشنده‌ای توانسته است به طور متوسط، سالیانه ۳۹ میلیون تومان فروش داشته باشد. یعنی با احتساب ۱۰ درصد سود، ماهیانه ۴ میلیون تومان درآمد داشته است. این درحالی است که یک روستایی با درآمد ۲۳ میلیون تومان در سال، ماهیانه کمتر از ۲ میلیون تومان درآمد دارد. به گفته خاکی، باید توجه کرد که پلتفرم مارکت‌پلیس می‌تواند به‌عنوان یکی از کانال‌های فروش عمل کند اما یک روستایی با بهره‌گیری از پتانسیل حداکثری خود برای فروش محصولات خود باز هم به درآمدی کمتر از یک فروشنده فعال در تجارت الکترونیک خواهد رسید.
دیجی‌کالا در تلاش است تا این جریان درآمدی را به روستاها منتقل کند تا علاوه بر بهبود وضعیت اقتصادی به ماندگاری روستاها و روستانشیان در محل سکونتشان کمک کند.
خاکی، مدیر پروژه کارآفرینی بومی دیجی‌کالا بازتولید منظومه روستایی را هدف اصلی دیجی‌کالا در این پویش عنوان کرد و گفت: «با حذف واسطه‌ها و از طریق فضای تجارت الکترونیک در تلاش هستیم تا درآمد روستاییان افزایش یابد و مهمترین مسأله این قشر، یعنی کسب درآمد در محیط روستایی بدون نیاز به مهاجرت مرتفع شود. افزایش سطح کیفی زندگی و هدایت ساختار اقتصادی کشور به سمت افزایش تولید و در نهایت، تسهیل دسترسی خریداران به محصولات سالم روستایی، آرمان دیجی‌کالا در انجام مسؤولیت اجتماعی خود است.»
پروژه کارآفرینی بومی دیجی‌کالا چطور کار می‌کند؟
حال، سؤال اصلی این است که این رویه یعنی خلق ارزش‌های مذکور چطور می‌تواند شکل بگیرد؟
به گفته افشین خاکی یکی از دشواری‌های فعالیت در فضای حرفه‌ای مارکت‌پلیس، ناآشنایی روستایی‌ها با مقتضیات کار و فروش در فضای آنلاین است. با اینکه در سال‌های اخیر فعالیت روستایی‌ها در فضای شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام افزایش داشته است اما فضای حرفه‌ای دیجی‌کالا ملزومات خودش را دارد که نیازمند آموزش و توسعه است.
راهکار دیجی‌کالا تسهیل‌گری فرایند جذب فروشندگان بومی و روستایی از طریق پشتیبان‌ها و آموزش فعالیت در پلتفرم مارکت‌پلیس به آن‌هاست.
مدیر پروژه کارآفرینی دیجی‌کالا با اشاره به اینکه نهادهای حاکمیتی ایران، سالانه مبالغ بسیاری را در مناطق روستایی و کمتر برخوردار با هدف حمایت از کسب‌وکارهای محلی هزینه می‌کنند گفت: «ما در دیجی‌کالا می‌توانیم این زنجیره حمایتی را با کمک به فرایند فروش محصولات روستایی کامل کنیم. توانمند کردن جامعه روستایی در حوزه تجارت الکترونیک، هدف نهایی دیجی‌کالا در عملیاتی کردن این ایده به کمک پشتیبان‌ها و تسهیلگرانی است که سال‌هاست فرایند اعتماد و اطمینان سازی را در ارتباط با روستایی‌ها ایجاد کرده‌اند.»
خاکی در توضیح چگونگی همکاری با نهادهای پشتیبان مانند بسیج سازندگی، بنیاد علوی و بنیاد برکت گفت: «در ابتدای تابستان ۹۹ چهارچوب نظری این همکاری شکل گرفت و در پایان تابستان، فاز عملیاتی پروژه آغاز شد. طرفین هرکدام تعهداتی دارند. از یک طرف، نهادهای تسهیلگر امکانات لازم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را در اختیار تولیدکنندگان روستایی و تسهیلگران قرار می‌دهند و در زمینه لجستیک یعنی رساندن تولیدات فروشنده روستایی به اولین و نزدیکترین مرکز جمع‌آوری دیجی‌کالا کمک می‌کنند و از سوی دیگر، دیجی‌کالا متعهد شده است که در زمینه انتقال بینش بازار به تولیدکننده روستایی، برندسازی محصولات بومی و آگاه‌سازی کاربران دیجی‌کالا نسبت به این طرح و معرفی و بازاریابی محصولات، همراهی کند.»
مدیر این پروژه، روند پیشرفت این طرح را به این صورت توضیح داد که رونمایی رسمی پروژه کارآفرینی بومی دیجی‌کالا در ابتدای آذر ۹۹ انجام شد و در طول تنها یک ماه شاهد رشد ۴۷ درصدی بودیم و توانستیم بیش از ۱۰۰۰ محصول را به همراه تولیدکنندگان آنها جذب کنیم، بیش از ۱۵۰۰ تسهیلگر را آموزش دهیم و برنامه طولانی مدتی داریم که فرایند توانمندسازی را به صورت جدی ادامه دهیم.
دیجی‌کالا این پروژه را به‌عنوان پروژه‌ای پایدار برای توسعه کسب‌وکارهای محلی تعریف کرده است و منظور از توسعه، نگاه جامع به این مفهوم، یعنی توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی است.
افشین خاکی، توزیع عادلانه ثروت را هدف غایی این پروژه دانست و گفت: «می‌خواهیم احیای جریان درآمدی از روستاها را به گردش مالی کشور متصل کنیم.»
یلدای کارآفرینان استارتاپی ایران، رویدادی است که از سال ۹۵ در آخرین روزهای پاییز و در آستانه شب یلدا برگزار می‌شود. هدف از برگزاری این دورهمی استارتاپی، گردهم آمدن مدیران استارتاپ‌های بزرگ و کوچک، صندوق‌های خطر پذیر، شتاب‌دهنده‌ها، فضاهای کار اشتراکی، استارتاپ استودیوها و فعالات استارتاپی برای ارزیابی وضعیت اکوسیستم استارتاپی ایران در سالی که گذشت و ترسیم افق‌های سال پیش روست.
یلدا سامیت ۹۹ با شعار «چراغ‌ها را ما روشن می‌کنیم» کوشید با تمرکز بر چالش‌های شخصی و کاری زندگی فعالان اکوسیستم استارتاپی، در راستای ایجاد انگیزه و دعوت به تلاش گام بردارد.
