1- با توجه به گزارش اخیر کافه‌بازار، در سال گذشته تعداد برنامه‌ها و بازی‌های فروشنده (محصولات دیجیتال) ۲۳ درصد کاهش یافته در حالی که طرف تقاضای بازار شامل تعداد خریداران (۱۲ درصد)، تعداد خرید (۵۰ درصد) و حجم خرید (۸۳ درصد) افزایش یافته است؛ با توجه به شرایط اقتصادی در سال‌های اخیر این روندها را به معنای انقباض بازار محصولات دیجیتال تحلیل می‌کند یا انبساط آن؟ و استراتژی درست سرمایه‌گذاران در ورود یا خروج از حوزه‌های مختلف این صنعت چیست؟
خب بالا بودن تقاضا و ضعیف بودن عرضه، نشان می‌دهد که اگر سرمایه‌گذاری درستی از لحاظ هزینه، دانش، نیروی انسانی و مخصوصا نوآوری انجام بشود، تقاضا برای آن وجود دارد. اما در بازار پر متقاضی، همیشه نوآوری جواب داده است. خب در حوزه دیجیتال و کارآفرینی، ما با مشکلات بسیار زیادی روبرو هستیم و این مشکلات، زمانی که به مرحله عرضه میرسد خود را نشان می‌دهد. زیرا یک فرایندهایی باید طی بشود که خود آنها موانعی هستند که در عرضه دیده میشود. این مشکلات در سال گذشته هم کم نبوده است. همین عدم ثبات اقتصادی، به شدت روی عرضه تاثیرگذار است. کسی که یک کسب و کار را راه میاندازد تا عرضه را قویتر کند، وقتی با یک جهش بزرگ در نرخ ارز، تورم زیاد و مسائل اینچنینی مواجه میشود، به مشکل میخورد. پس به نظر من، این بازار انقباض که نداره هیچ، انبساط هم خواهد داشت. تنها نکتهای که باقی میماند، نوع برخورد هست. این مسیری است که باید طی بشود، و تنها تسهیل کردن ورود می‌تواند سرعت آن را بیشتر کند. پس این بازار، نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا، بازار رو به انبساطی است. همین مسائل اپیدمی که پیش آمد ، این سوال پیش آمد که ما چه کاری برای این شرایط میتوانیم انجام بدهیم زیرا وضعیت قرنطینه، باعث شده تقاضا رشد چشمگیری داشته باشد و ما باید عرضه را تقویت کنیم. در عین حال، کمبود نوآوری هم بر روی عرضه تاثیر میگذارد. این نوآوری حتی گاهی می‌تواند اضافه کردن ارزش افزودهای به یک ایدهی قدیمی باشد.
2- در این گزارش وضعیت صنعت بازی‌های موبایل به تفکیک تشریح شده است. بازی‌های فروشنده در حالی که تنها ۱۹٪ از کل فروشنده‌های بازار را تشکیل می‌دهند توانسته‌اند ۳۶٪ از کل درآمد را از آن خود کنند. از طرفی کاربران بازار بیش از ۶۷۰ میلیون بار بازی‌ها را دانلود یا بروزرسانی کرده‌اند. با توجه به این حجم از بازار، شما چه تهدیدها و فرصت‌هایی را در این صنعت می‌بینید و بر اساس چه معیارهایی در مورد ورود به این صنعت تصمیم می‌گیرید؟
خب مشخص است که بازار بازی‌های موبایلی بسیار جای رشد دارد و در ترندها هم کاملا این را نشان می‌دهد. اما با توجه به اینکه ما از لحاظ پرداختهای بانکی و دسترسی به شبکههای نقل و انتقالات مالی ایزوله هستیم، این فرصت بسیار بسیار خوبی برای ما در کشور است که بتوانیم زیرساختهای ضروری این صنعت را زودتر تکمیل کنیم و منتظر زمانی باشیم که این موانع رفع بشود و به سیستم جهانی متصل بشویم و در زمین بازی برابری با بقیه دنیا رقابت کنیم. بزرگترین تهدیدی که همواره وجود داشته، عدم اعمال خلاقیت است. اینکه صرفا اتفاقات رخ داده در جهان را با کیفیت پایینی کپی کنیم، اتفاق خوبی نیست. تهدید دیگر، عدم حمایت نهادهای مربوطه از این صنعت هست که بخشی از آن به افراد فعال در این زمینه مربوط است؛ درواقع بستگی دارد که این افراد، چقدر متقاضی هستند و چقدر نشان بدهند که چه پتانسیل نهفتهای در این حوزه هست؛ در گزارشهای کافه بازار نیز می‌توان این پتاسیلها را دید. این پتانسیلها و تفسیر آن برای افراد تصمیم گیرنده، که شاید چندان با این حوزه آشنایی ندارند، کار را راحتتر می‌کند. این روزها اخباری شنیده میشود که استارتآپهای بزرگ میخواهند وارد بازار سرمایه بشوند که این اتفاق بسیار خوبی است. اما یکی از کارهایی که این استارتآپها انجام داده‌اند، ترجمه زبان خودشان به زبان افرادی است که تصمیمگیرندهی حضور این شرکتها در بازار سرمایه هستند. خب وقتی که پتانسیلها را به خوبی نشان بدهید، عقل سلیم حکم می‌کند اجازه بدهد شما فعالیت خود را گسترش بدهید.
3- در سال گذشته بیش از هر زمان دیگری کسب‌وکارهای آنلاین تحت تاثیر تصمیمات و اقدامات حاکمیتی مانند قطعی اینترنت یا اجبار رمز دوم پویا بودند. روند تاثیر این اقدامات روی رفتار کاربران موبایل ایران در گزارش سال ۹۸ کافه‌بازار را چگونه تحلیل می‌کنید و به نظرتان چه بازخورهای می‌توان بر اساس این گزارش به سیاست‌گذاران داد؟
من میخواهم نکته کلیتری را بگویم؛ اقتصاد ما در حال گذار از حالت سنتی به سوی مدرن هست. اینکه با چه سرعتی پیش می‌رود و چه انتقادهایی به این مسیر است، اکنون مورد بحث من نیست. بحث اساسی این است که زمانی که این دوره گذار در حال رخ دادن است، تمام عوامل جامعه و خود حاکمیت هم باید با آن همگام باشند. زیرا این جریان منتظر کسی نمیماند و در حال حرکت است و هر جامعه و حکومتی در کنار آن باید خود را به بلوغ برساند. پس هرگونه اقدامی که تعادل و توازن این بازار را برهم بریزد، صرفا رشد را به تاخیر میاندازد اما نمیتواند جلوی آن را بگیرد. میبینیم که هم برا حاکمیت و هم برای فعالین این بخش مدرن، مشکلاتی ایجاد می‌کند که در بلند مدت خود را بیشتر نشان می‌دهد. اما از آن سوی داستان هم، بعضی از این اتفاقاتی که رخ داده، فرصت‌هایی هم برای برخی شرکتها ایجاد کرده بود. برای مثال، قطع اینترنت بینالمللی، فرصت را برای بعضی از کسب و کارهای داخلی ایجاد کرد؛ البته درست است که زمین بازی برابری نبود اما به هر حال اتفاقی بود که افتاده بود و برخی میتوانستند از آن استفاده کرده و رشد بسیار زیادی داشته باشند. یا در وضعیت اپیدمی ویروسی امروز، میبینیم که این انقلاب دیجیتال که در کل دنیا صحبت از آن بوده، خیلی زودتر از آن زمانی که پیشبینی میکردیم، به آن نزدیک شدیم. پس به جای سدگذاری در این مسیر، باید به سیاستگذار گوشزد کنیم که در این راه، همراهی کردن بهتر از ایجاد مانع هست. به نظر من، سیاستگذار هم پس از چند اتفاقی که رخ داد و در آینده هم مسلما اتفاق خواهد افتاد، به این نتیجه خواهد رسید. همانطور که گفتم، همراه شد با این مسیر، غیر قابل اجتناب است، تنها تفاوت در این است که چه زمانی به آن بپیوندیم و با چه سرعتی حرکت کنیم.
4- گزارش کافه‌بازار نشان می‌دهد برخی از استان‌های کشور با وجود داشتن تعداد زیاد تیم‌های توسعه‌دهنده و همینطور بازی‌ها و برنامه‌های فعال، سهم ناچیزی از درآمد را در مقابل توسعه‌دهنده‌های تهران به خود اختصاص داده‌اند. تحلیل شما از علت این تفاوت چیست؟ آیا توزیع سرمایه بر اساس ظرفیت‌های جغرافیای می‌تواند تاثیری در رشد استان‌های دیگر داشته باشد یا تاثیر عوامل دیگری مانند آموزش، حمایت‌های حاکمیتی و توسعه اکوسیستم‌های محلی را بیشتر از جریان سرمایه‌گذاری می‌دانید؟
به نظر من، لزومی ندارد تمام استان‌های یک کشور در همه زمینهها سرآمد باشند. این یک واقعیت است. هرکدام از استان‌های ما در یک زمینه استعداد دارند و دلیلی ندارد که سرمایه را به میزان مساوی در همه جا پخش کنیم و انتظار بسیار بالا از همه آنها داشته باشیم. از لحاظ تقاضا در حوزه دیجیتال، هر استانی کشش متفاوتی دارد. اینکه هر استانی بنا بر میزان تقاضایی که دارد آموزش ببیند، روند خوبی است اما نباید انتظار بازخورد یکسان نباید داشته باشیم.
