یادداشت محمدمهدی فریدوند رئیس هیات مدیره انجمن صنفی صندوق ها و نهادهای سرمایه گذاری خطرپذیر در خصوص گزارش سال کافه بازار

1. با توجه به گزارش اخیر کافه ‌بازار، در سال گذشته تعداد برنامه‌ها و بازی‌های فروشنده‌ (محصولات دیجیتال) ۲۳ درصد کاهش یافته در حالی که طرف تقاضای بازار شامل تعداد خریداران (۱۲ درصد)، تعداد خرید (۵۰ درصد) و حجم خرید (۸۳ درصد) افزایش یافته است؛ با توجه به شرایط اقتصادی در سال‌های اخیر این روندها را به معنای انقباض بازار محصولات دیجیتال تحلیل می‌کند یا انبساط آن؟ و استراتژی درست سرمایه‌گذاران در ورود یا خروج از حوزه‌های مختلف این صنعت چیست؟

رونق تمامی بازارها همواره از دو عامل تاثیر می پذیرد، عرضه و تقاضا در سمت عرضه بازار، عوامل فنی، سیاست گذاری ها، قوانین، میزان دسترسی و زیر ساخت ها تاثیرگذار هستند اما تقاضا همواره از میزان جمعیت و ترکیب آن و سطح درآمد اشخاص تاثیر می‌پذیرد. جمعیت 85 میلیونی ایران و با دسترسی 60 درصدی به اینترنت و 90 درصدی به تلفن همراه، که نزدیک به 70 درصد آن‌ها از گوشی هوشمند هستند دیجیتالی شدن و تغییر سبک زندگی ایرانیان را نشان می‌دهد و لذا موتور انبساط بازار محصولات دیجیتال را همیشه روشن خواهد کرد. در حال حاضر شبکه اجتماعی تلگرام 42 میلیون کاربر ایرانی دارد و این به راحتی بزرگی این بازار را برای ما نشان می دهد. بازار بازی های کامپیوتری و دیجیتال در ایران بازاری کشف نشده است که بر اساس آمارهای رسمی 70درصد جوانان از این بازی‌ها استفاده می‌کنند. محصولات دیجیتالی در ایران به نسبت سایر کشورها با هزینه نهایی کمتری تولید می شود، این می‌تواند بزرگترین مزیت آن باشد. البته تولید کنندگان محصولات دیجیتال در ایران نسبت به سایر کشورها با چالش هایی مواجه هستند که مهمترین آن عدم رعایت قانون کپی رایت است که مزیت ها و معایبی را برای عرضه کنندگان و سرمایه گذاران آن ها ایجاد می کنند. در هر صورتی این بازار بزرگ است و جذابیت آن برای ورود هم برای سرمایه گذاران و هم توسعه دهندگان بسیار بالاست. افزایش نرخ ارز زمینه صادرات محتوا برای بازارهای خارجی را فراهم می کند اما مسائل مرتبط با تحریم و محدودیت در انتقال ارز همچنان به عنوان محدودیت های این حوزه مطرح هست و باید برای این مسائل راه حل هایی در نظر گرفته شود.

2. در این گزارش وضعیت صنعت بازی‌های موبایل به تفکیک تشریح شده است. بازی‌های فروشنده در حالی که تنها ۱۹٪‌ از کل فروشنده‌های بازار را تشکیل می‌دهند توانسته‌اند ۳۶٪ از کل درآمد را از آن خود کنند. از طرفی کاربران بازار بیش از ۶۷۰ میلیون بار بازی‌ها را دانلود یا بروز رسانی‌ کرده‌اند. با توجه به این حجم از بازار، شما چه تهدیدها و فرصت‌هایی را در این صنعت می‌بینید و بر اساس چه معیارهایی در مورد ورود به این صنعت تصمیم می‌گیرید؟

انتشار چنین آماری به نوبه خود بسیار ارزشمند است و این دید را به تمامی کنشگران اکوسیستم می دهد که چه برخوردی باید با آن داشته باشند و چه تصمیمات مهمی می توانند بگیرند. بر اساس آمار چند سال پیش مرکز تحقیقات بازی‌های دیجیتال (دایرک)، 300 میلیون دلار حجم بازاری بوده است که توسط گیمر های ایرانی ایجاد شده است. که قطعا این بازار تا الان رشد داشته است. لذا فرصت‌ها در این بازار بسیار بزرگ اما تهدیدها نیز کم نیستند. شیوع بیماری کرونا میزان استفاده از محصولات دیجیتال افزایش داده است، قرنطینه اجباری موجب رشد تعداد کاربران و گیمرها شده است. اما واقعیت این است که گیمرها در ایران هنوز به رسمیت شناخته نشده اند و نمی توانند از این محل درآمدی به دست آورند و یا تعداد کمتری از آنها این امکان را می توانند داشته باشند. از طرف دیگر پرداخت دستمزدهای دلاری انگیزه تولید کنندگان برای فروش محصولات به شرکت های خارجی را افزایش می دهد. حفظ بقا در مرحله اول و افزایش درامد بازی های ایرانی در مرحله دوم چاره ای جز حضور در بازارهای بین المللی ندارد و این در حالی است که عدم رعایت قانون کپی رایت، نبود ناشران حرفه ای بین المللی و نبود مدل های حمایتی و ابزارهای مالی متناسب با این حوزه  در کنار سایر محدودیت های سرمایه گذاری از چالش های دیگر این صنعت هستند که قطعا باید آسیب شناسی شده و مورد توجه قرار گیرند. البته کشورهای همسایه نیز ازجمله ترکیه، عربستان، قطر شرایط و امکانات بسیاری زیادی را در حال شکل دادن هستند شرایط کار در آن ها جذابیت های دیگری دارد که فعالان این صنعت در ایران محروم از آن هستند لذا تهدید اصلی بنظرم همین تعلل و عقب ماندن از قافله رقابت با این کشورها و مهاجرت سرمایه انسانی آماده به تولید باشد.

3. در سال گذشته بیش از هر زمان دیگری کسب‌وکارهای آنلاین تحت تاثیر تصمیمات و اقدامات حاکمیتی مانند قطعی اینترنت یا اجبار رمز دوم پویا بودند. روند تاثیر این اقدامات روی رفتار کاربران موبایل ایران در گزارش سال ۹۸ کافه ‌بازار را چگونه تحلیل می‌کنید و به نظرتان چه بازخورهای می‌توان بر اساس این گزارش به سیاست‌گذاران داد؟

امنیت مهمترین فاکتور در توسعه اقتصاد دیجیتال است، لذا هر اقدامی که توسط نهادهای مالی برای بالا بردن سطح امنیت تراکنش های مالی کاربران اتخاذ می شود بایستی مورد پذیرش قرار گیرد. لذا رمز پویا و محدودهایی که بنظر من بصورت موقت ایجاد شد می توانست با آسیب کمتری به اجرا در آید و لازمه آن آگاه سازی و آموزش به موقع می شد اثرات منفی روانی آنرا به صورت شایسته مدیریت کرد. با این وجود این اقدام اثرات بلندمدت منفی ماندگار نمی تواند داشته باشد. در مورد قطعی اینترنت که به دلایل مشخصی تصمیم به آن گرفته شد بنظر من حاکمیت درک درستی از میزان خسارت های احتمالی این موضوع نداشت. واقعیت این است که اقتصاد دیجیتال ما سهم بسیار کمتری از GDP کل  کشور را دارد لذا در شرایط فعلی به راحتی دولت می تواند نسبت به قطع و یا محدودیت سازی اینترنت عمل کند، اما با توسعه این صنعت در کشور تبعات اجتماعی و اقتصادی چنین تصمیماتی افزایش پیدا خواهد کرد. با توجه به خسارت های وارده به کسب و کارهای آنلاین بر اثر قطع اینترنت و شیوع ویروس کرونا، مطمئنا می بایست سیاست های حمایتی هوشمندانه ای برای کاهش اثرات این موضوع از طرف نهادهای مربوطه اتخاذ شود که پرداخت تسهیلات بلند مدت، حمایت از سرمایه گذاری سرمایه گذاران خطرپذیر در سرمایه گذاری شرکت های آسیب دیده، ایجاد مشوق های سمت تقاضای این کسب وکارها، استمهال تعهدات بانکی، بیمه ای و مالیاتی این کسب و کارها می تواند مواردی از این قبیل باشد.

4. گزارش کافه‌ بازار نشان می‌دهد برخی از استان‌های کشور با وجود داشتن تعداد زیاد تیم‌های توسعه ‌دهنده و همینطور بازی‌ها و برنامه‌های فعال، سهم ناچیزی از درآمد را در مقابل توسعه‌دهنده‌های تهران به خود اختصاص داده‌اند. تحلیل شما از علت این تفاوت چیست؟ آیا توزیع سرمایه بر اساس ظرفیت‌های جغرافیای می‌تواند تاثیری در رشد استان‌های دیگر داشته باشد یا تاثیر عوامل دیگری مانند آموزش، حمایت‌های حاکمیتی و توسعه اکوسیستم‌های محلی را بیشتر از جریان سرمایه‌گذاری می‌دانید؟

این گزارش، متقن ترین دلیل برای توزیع نابرابر امکانات در اقتصاد ایران را نشان می‌دهد، تمرکز، مراکز آموزشی، سرمایه و زیر ساخت‌ها در تهران و دشواری دسترسی به آن ها باعث عملکرد ضعیف و سهم ناچیز درآمد توسعه دهندگان شهرستانی بوده است. که در بلند مدت مهاجرت بیشتر سرمایه های انسانی به مرکز کشور را به دنبال خواهد داشت. گزارش عملکرد انجمن سرمایه گذاری خطرپذیر ایران در سال 97 نیز این آمار را تایید می کنند، بطوری که 90 درصد خدمات مالی که توسط اعضا انجمن ارائه شده به شرکت های دانش بنیان و استارتاپ های مستقر در تهران بوده است. بنظرم توسعه و تقویت شتابدهنده ها در شهرستان ها، ایجاد و تقویت نهادهای مالی و سرمایه گذاری در شهرستان ها و یا ایجاد مشوق های مناسب برای سرمایه گذاری سرمایه گذاران خطرپذیر در شهرستان ها موجب تشویق تیم های توسعه‌دهنده سایر نقاط کشور را در پی  خواهد داشت که همین امر سرمایه گذاران را نیز مجاب به سرمایه گذاری و انتقال سرمایه به آن ها را می کند. البته نقش نهادهای حاکمیتی در این بین کاملا مهم است و بایستی حمایت های لازم در ایجاد زیر ساخت ها و فراهم کردن امکانات را انجام دهند

محمدمهدی فریدوند

رئیس هیات مدیره انجمن صنفی صندوق ها و نهادهای سرمایه گذاری خطرپذیر

مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران.