طی ۱۰ سال اخیر اهمیت استراتژی‌های قدرتمند دیجیتالی برای اقتصادهای رو به رشد بیش از پیش روشن شده است. هر چه دولت‌ها به ایجاد تنوع در اقتصاد کشورهای خود می‌پردازند ارزش بیشتری برای «تحول دیجیتالی» قائل می‌شوند. در حال حاضر ارزش مالی اقتصاد دیجیتال آمریکا چین و ژاپن به ترتیب ۷۷۱ ۳۱۷ و ۱۶۴میلیارد دلار است که آن‌ها را در صدر اقتصادهای دیجیتال جهان قرار می‌دهد.
کشورهای خاورمیانه نیز بذر اقتصاد دیجیتالی خود را کاشته‌اند و همه‌گیری کووید-۱۹ پیشرفت در تحول دیجیتالی در بخش‌های مختلف اقتصاد را سرعت بخشید. شرکت redseer در گزارش خود که در ماه اوت ۲۰۲۲ منتشر شد رشد اقتصاد دیجیتال در منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) را ۴۰۰میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۰ پیش‌بینی کرده است. بنا بر این گزارش در سال‌های آینده اقتصاد دیجیتال این منطقه دچار تغییرات ساختاری قابل توجهی خواهد شد. فناوری آموزش (EdTech) و فناوری سلامت (HealthTech) با پیشرفت ۱۰برابری خود مهم‌ترین حوزه‌های اقتصاد دیجیتال این منطقه خواهند بود. پیش‌بینی می‌شود ارزش مالی این دو بخش تا سال ۲۰۳۰ از مقدار کنونی خود (۲میلیارد دلار) به ۲۰میلیارد دلار برسند. در همین حال نرخ رشد بخش‌های آنلاین مانند گردشگری غذا و پرداخت‌های آنلاین با کاهش روبه‌رو خواهد شد.
بخش‌های خصوصی و دولتی با پشتیبانی قوانین کشوری و اهداف فناورانه توانسته‌اند در توسعه زیرساخت‌های قدرتمند پیشرفت قابل توجهی داشته باشند. به همین دلیل بستر مناسبی برای کسب‌وکارهای فناوری‌محور فراهم شده است. اما هرچقدر سازمان‌ها عملیات دیجیتالی خود را گسترش می‌دهند داده‌های بیشتری تولید می‌شود. در دنیای امروز «داده» یک کالای اقتصادی بسیار ارزشمند است اما مسائل مختلفی در زمینه‌های امنیت محرمانگی و استفاده نادرست از آن‌ها را به همراه دارد.
به گزارش بانک جهانی دیجیتالی‌سازی اقتصاد در خاورمیانه و شمال آفریقا می‌تواند طی ۳۰ سال سرانه تولید ناخالص داخلی را حداقل ۴۶درصد افزایش دهد و در بلندمدت سودی معادل ۱.۶تریلیون دلار تولید کند. بانک جهانی در گزارش خود با عنوان «نیمه پر دیجیتال برای خاورمیانه و شمال آفریقا» مدعی شده در اولین سال دیجیتالی‌سازی تولید ناخالص داخلی در این منطقه می‌تواند به ۳۰۰میلیارد دلار برسد. با وجود این «عزت سلامه» دبیرکل اتحادیه دانشگاه‌های عربی در سخنرانی خود در ماه می ۲۰۲۲ اظهار داشت که جهان عرب در این زمینه به اندازه کافی سرمایه‌گذاری نکرده است. به گفته او کشورهای عربی ۴درصد از تولید ناخالص داخلی خود را در اقتصاد دیجیتالی سرمایه‌گذاری کرده‌اند در صورتی‌که این میزان در کشورهای توسعه‌یافته ۲۲درصد است.
دبی شهر آینده
بدون شک دبی یکی از نوآورترین و هوشمندترین مقاصد برای سرمایه‌گذاران است و هدف تبدیل شدن به «شهر آینده» را در سر دارد. امارات متحده عربی تلاش‌های قابل توجهی برای توسعه زیرساخت‌های این شهر صورت داده است. از مهم‌ترین زیرساخت‌های در حال توسعه در این شهر می‌توان به هایپرلوپ (Hyperloop) دبی-ابوظبی شبکه مونوریل برقی اسکای پاد (Sky Pod) و تاکسی‌های بدون راننده اشاره کرد که این شهر را به یک شهر هوشمند تبدیل خواهند کرد. مرحله آزمایشی خودروهای بدون راننده دبی در پایان سال ۲۰۲۲ اجرا شد. پیش‌بینی شده که تا سال ۲۰۳۰ یک چهارم سفرهای درون‌شهری دبی بدون راننده خواهند بود.
دولت امارات از سال ۲۰۱۴ که استراتژی شهر هوشمند دبی را اجرا کرد تاکنون برنامه‌های متعددی را برای تبدیل دبی به یک شهر هوشمند ترتیب دیده است. از میان آن‌ها می‌توان به استراتژی داده‌های دبی دبی ۱۰X دبی هوشمند ۲۰۲۱ استراتژی بلاکچین دبی و پلتفرم Dubai Pulse اشاره کرد.
دولت امارات در جهت استراتژی بلندمدت خود در زمینه هوش مصنوعی در سال ۲۰۱۷ وزارتخانه هوش مصنوعی را تأسیس کرد که هدف اصلی آن پیاده‌سازی فناوری هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف به‌ویژه آموزش‌وپرورش است. همچنین استراتژی اینترنت اشیاء دبی نیز برای فراهم کردن یک اکوسیستم پیشرفته برای تحول این شهر به یک شهر هوشمند اهمیت زیادی دارد.
تمرکز اصلی این برنامه‌ها در شش بخش اصلی شامل حمل‌ونقل جامعه سبک زندگی اقتصاد دولت و محیط زیست است. دبی امارات از نظر سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر در نوآوری جایگاه اول کشورهای منطقه اقتصادی منا و رتبه یازدهم جهان را کسب کرده است. استارتاپ‌های فناوری پیشرفته واقع در دبی موفق شده‌اند در سال ۲۰۲۰ در طی ۳۱ مورد سرمایه‌گذاری ۲.۳۶میلیارد دینار امارات سرمایه مستقیم خارجی جذب کنند.
طی پنج سال اخیر یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این سرمایه‌گذاری‌ها رونمایی از اپلیکیشن DubaiNow است. این اپلیکیشن با هدف دسترسی مردم به بیش از ۱۲۰ خدمت دولتی و خصوصی از بیش از ۳۰ سازمان طراحی شده است. تعداد تراکنش‌های این اپ تا کنون از ۱۱.۴۷ میلیون تراکنش فراتر رفته که معادل ۶.۰۳ میلیارد دینار امارات است. استراتژی شهر هوشمند دبی سرمایه‌گذاری‌های متعددی از بخش خصوصی نیز دریافت کرده است. دولت امارات تا کنون نزدیک ۲۰۰ قرارداد با شرکت‌هایی مانند SAP Dell du Careem و IBM وضع کرده است.
در سال ۲۰۲۱ دولت این کشور اعلام کرد ۱۰۰ هزار ویزای طلایی ده‌ساله برای استخدام بهترین برنامه‌نویس‌‌ها از سراسر جهان صادر خواهد کرد. این برنامه با همکاری شرکت‌های گوگل مایکروسافت آمازون سیسکو آی‌بی‌ام اچ‌پی‌ای لینکدین ان‌ویدیا و متا اجرا می‌شود. در این برنامه از برنامه‌نویس‌های سراسر جهان دعوت می‌شود که برای ۱۰۰ چالش در زمینه حاکمیت اقتصاد فناوری سلامت و خدمات راه‌حل‌هایی بیابند تا سرعت به‌کارگیری فناوری‌های مدرن در این کشور افزایش پیدا کند.
حاکمیت دیجیتال در جهان عرب
حاکمیت دیجیتال اصطلاحی است که به ارائه خدمات عمومی به صورت دیجیتال و داده‌محور اشاره دارد. این پدیده در کشورهای منطقه منا رو به پیشرفت است. به‌ویژه در کشور امارات که موفق شده به حاکمیت دیجیتال صد درصدی برسد. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۷۱ در این زمینه جایگاه اول را در جهان پیدا کند.
در حال حاضر امارات متحده عربی در زمینه تحول دیجیتال پیشرو سایر کشورهای جهان عرب است. در گزارش «توسعه دولت الکترونیک» (به اختصار EDGI) سازمان ملل در سال ۲۰۲۰ این کشور در شاخص خدمات آنلاین (OSI) در کشورهای عربی مقام اول و در ۱۹۳ کشور جهان جایگاه هشتم را داشته است.
درحالی‌که امارات در حال گذار به یک حاکمیت داده‌محور و بدون کاغذ است بیش از ۳۰۰ نماینده در دومین کنفرانس «حاکمیت داده‌محور» در میانه فوریه امسال در دبی گرد هم آمدند تا در توسعه اقتصاد دیجیتال خاورمیانه سرمایه‌گذاری کنند. به گفته عبدالمبین خان دبیر دومین کنفرانس حاکمیت داده‌محور ارزش مالی بازار جهانی کلان‌داده ۷۰.۵میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۲۷ از ۲۴۳.۴ میلیارد دلار فراتر خواهد رفت.
او همچنین به اهمیت پیشرفت سیستم‌های اطلاعات مکانی (GIS) و افزایش ارزش مالی این صنعت تا ۱۲۸میلیارد دلار اشاره کرد و افزود: «ما دیگر در سیلوها کار نمی‌کنیم. اگر از تحلیل داده‌ها به درستی استفاده نکنیم همه چیز از هم خواهد پاشید. حاکمیت و کسب‌وکارها باید استراتژی‌های خود را بر اساس داده‌ها با یکدیگر همسو کنند. این استراتژی‌ها باید منعطف و چابک و بر اساس داده باشد.» وی افزود: «امارات در زمینه ارائه خدمات دولت الکترونیک یکی از پیشرفته‌ترین کشورها در چهان است. دبی اولین شهری است که توانسته به هدف حاکمیت ۱۰۰درصد دیجیتال و بدون کاغذ دست پیدا کند.»
حاکمیت داده‌محور نحوه عملکردهای دولتی را دستخوش تغییر می‌کند. تصمیم‌گیری‌ها بر اساس تحلیل آنی داده‌ها صورت می‌گیرد تا بتوان به مناسب‌ترین نحو با مسائل روبرو شد. به گزارش McKinsey & Company دولت‌ها به عنوان تولیدکنندگان داده (چه داده‌های خام و چه آمارهای رسمی) در رسیدن به بازار مالی ۳ تریلیون دلاری در بخش خصوصی و عمومی نقش اساسی ایفا کنند.
چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان
عربستان سعودی نیز با سرعت به سمت حاکمیت دیجیتال حرکت می‌کند. در حالی که عربستان حدود ۱۶ درصد از ذخایر نفتی کشف‌شده در جهان را در اختیار دارد در سال ۲۰۱۶ شاهزاده محمد بن سلمان از چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان رونمایی کرد که یک چارچوب استراتژیک برای کاهش وابستگی عربستان به نفت متنوع‌سازی اقتصاد و توسعه خدمات دولتی مانند آموزش زیرساخت سرگرمی و گردشگری است. این کشور در سال ۲۰۱۹ اجرای استراتژی ملی بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات ۲۰۲۳ خود را آغاز کرد. سپس در سال ۲۰۲۰ استراتژی امنیت سایبری ملی و استراتژی ملی داده‌ها و هوش مصنوعی را اجرا کرد. پس از آن در سال ۲۰۲۱ این کشور چارچوب‌های قانونی دولت الکترونیک و توسعه مدیریت دولت دیجیتال (DGA) را اجرا کرد. اکنون خدمات دولت الکترونیک عربستان سعودی به ۶هزار عنوان می‌رسد که به طور سالانه ۳میلیارد تراکنش انجام می‌دهد. در گزارش EDGI سازمان ملل عربستان رتبه ۴۳ را به‌دست آورد.
نبیل العوفی (از مدیران وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات عربستان) می‌گوید: «ما سعی داریم تا پایان امسال رتبه خود را به ۳۸ برسانیم و تا سال ۲۰۳۰ در میان ده کشور برتر جهان قرار بگیریم. استراتژی ما از سه کانال ارتباطی اصلی تشکیل می‌شود: به شهروندان دولت به بنگاه‌ها و دولت به دولت. هدف از این کار تضمین ارائه خدمات دولتی داده‌محور است.» وی همچنین معتقد است: «تقریباً تمام کشورهای خاورمیانه در رسیدن به حاکمیت ۱۰۰ درصد دیجیتال بدون کاغذ و داده‌محور با یکدیگر رقابت می‌کنند. اما اکثر کشورها عقب هستند و باید به سرعت خود را توسعه دهند. این کشورها باید پهنای باند خود را افزایش دهند و مردم خود را به استفاده از خدمات آنلاین تشویق کنند.»
تحول دیجیتال قطر
تحول دیجیتال تأثیرات مثبت بسیاری بر شرکت‌ها می‌گذارد. مطالعات متعددی حاکی از این هستند که تحول دیجیتال هزینه‌های یک اقتصاد را کاهش و بهره‌وری آن را افزایش خواهد داد. بر اساس مطالعاتی که در ۲۰۱۸ توسط مایکروسافت و IDC صورت گرفت هر بخش تولیدی که تحول دیجیتال را در استراتژی توسعه خود قرار دهد رشد سالانه خود را یک درصد افزایش خواهد داد. در مورد قطر نیز تحول دیجیتال در نهایت به متنوع شدن اقتصاد این کشور منجر خواهد شد. با وجود روند افزایشی قیمت گاز طبیعی قطر این کشور همچنان در تلاش است که اقتصاد خود را متنوع‌تر کند. به لطف اجرای چشم‌انداز ۲۰۳۰ قطر این کشور یکی از بهترین مدل‌های اقتصادی است که سعی در برقراری توازن میان یک اقتصاد نفتی و اقتصاد دانش‌محور دارد.
توافق قطر و متا
دولت قطر و شرکت مادر فیسبوک متا در راستای رسیدن به اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ این کشور در ۲۹ ژوئن امسال توافق‌نامه همکاری امضا کردند. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات این کشور با متا همکاری می‌کند تا به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط این کشور کمک کنند تا قطر را به اهداف تحول دیجیتال خود برسانند. برای رسیدن به این هدف متا یک قطب مجازی در این کشور تأسیس کرد که در آن کسب‌وکارهای کوچک و متوسط به وبینارهای آموزشی در زمینه بازاریابی دیجیتالی دسترسی داشته باشند. تا کنون چندین شرکت فناوری ورزشی و مالی قطری به این پروژه پیوسته‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به بانک توسعه قطر (Qatar Development Bank) اشاره کرد. هدف «برنامه ملی مهارت‌آموزی قطر» شتاب دادن به توسعه منابع انسانی و تحول دیجیتال این کشور است. این برنامه به ۵۰ هزارنفر مهارت‌های پیشرفته دیجیتال را آموزش خواهد داد تا بتوانند نوآوری و مزیت رقابتی این کشور در میان کشورهای منطقه را افزایش دهند.