تاجمیر اینجاست! روستایی از توابع شهرستان بیرجند در خراسان جنوبی؛ چند کیلومتر تا روستای گردشگری لی‌لی‌پوت‌ها یعنی ماخونیک و ۸۰کیلومتر مانده تا مرز افغانستان. اینترنت در این نقطه مرزی به هزار دلیل، محلی از اعراب ندارد؛ یعنی حداقل فعلا ندارد. پوششی از عصری قدیمی و البته بااصالت بر تن اهالی این منطقه است. چهره‌ها انگار گردی از گذر کُند زمان را بر خود دارند اما چشم‌ها چنان می‌تابند که انگار زنده‌ترین عضو بدن‌شان هستند. اما تاجمیر تا همین چند سال پیش انگار پشت یک دیوار بلند فراموشی قرار داشت. کم‌آبی، همچون طاعونی خوب‌ناشدنی افتاد به جان روستا و کشت‌وکاری که نه زندگی بر آن استوار شود نه علفی که بزی و میشی به نیش بکشد.
روستا ماند و سرزمینی بی‌آب‌وعلف و خانوارهای پرجمعیتی زیر فشار مالی. به همه این مسائل تعصبات و خوی و خصلت ویژه هر منطقه را هم اضافه کنید. اما روی خوش داستان مربوط به زمانی است که سنت عروسک‌سازی در این روستا احیا می‌شود و بعد از گذشت چند سال حال وب‌سایت اختصاصی نیز برای فروش این عروسک‌ها راه‌اندازی شده و مردم روستا به درآمدهای قابل توجهی از این راه دست یافته‌اند.
- احیای هنری بومی برای درآمدزایی
اما در این سرزمین دورافتاده و بی‌آب و علف چه می‌بایست کرد؟! این سوال برای آمنه هم پیش می‌آید وقتی می‌بیند در روستایی قرار گرفته که زنانش حق ایستادن جلو در خانه و حرف‌زدن با او را هم ندارند.
حتی آنها را با نام کوچک‌شان صدا نمی‌زنند و به نام شوهر و فرزندان‌شان خوانده می‌شوند. اما در این سرزمین کهنه، داشته‌های کهنی نهفته است؛ داشته‌هایی پشت پرده که می‌توانست عروسک خیمه‌شب‌بازی درآمدزایی باشد و زندگی اهالی تاجمیر را زیر‌ورو کند: «برای نخستین‌بار در ایران به فکرمان رسید که رسم قدیمی ساخت عروسک برای بچه‌ها را احیا کنیم؛ عروسک‌هایی که اسباب‌بازی‌های آن زمان‌ها بوده‌اند.» تصمیمش را می‌گیرد و کار را آغاز می‌کند. «با تکه‌های پارچه‌های دورریز عروسک ساختیم. در واقع از زنان روستا خواستیم که عروسک‌های قدیمی‌شان را بسازند و با کمک میراث فرهنگی جشنواره عروسک‌های بومی را برگزار کردیم . ۴۰۰نوع عروسک به جشنواره آمد تا بالاخره قدیمی‌ترین ورژن عروسک شناسایی شد. این عروسک‌ها پوشش مردم محلی را دارند. بنابراین به نوعی زنده‌کردن پوشش کهن مردم این منطقه هم به‌شمار می‌رود؛ هم پوشش زنان و هم پوشش مردان.»
حالا زنان محل تولد آمنه یعنی تاجمیر که تنها ۸۰خانوار دارد، حدود ۳۰نوع عروسک مختلف را می‌سازند؛ از انسان‌ها تا حیوانات اهلی حاضر در زندگی‌شان را مانند شتر، بز، الاغ و… «ساخت عروسک این حیوانات حدود ۲۰دقیقه وقت می‌برد و ما هر عروسک را تا ۵هزار تومان از آنها می‌خریم. عروسک‌هایی هم داریم که ساخت‌شان ۴۰دقیقه وقت می‌برد و بابت‌شان ۱۰هزار تومان می‌پردازیم.»
حتی هستند خانواده‌هایی که بچه‌ها عروسک می‌سازند و از این راه درآمد خوبی هم نصیب‌شان می‌شود. این مسئله از آن جهت اهمیت دارد که به دلیل وجود اقلیم گرم و خشک در این منطقه شرایط کار و درآمدزایی از راه‌های دیگر کمتر وجود دارد و مهم‌تر اینکه زنان نقش محوری در ساخت عروسک و درآمدزایی دارند که به ترمیم جایگاه زنان در جامعه روستایی کمک کرده است. درآمد معمول خانواده‌ها از ساخت عروسک بین ۳۰۰هزار تا یک میلیون تومان در ماه است. «عروسک‌ها را از آنها می‌خریم و در فروشگاه‌هایی در بیرجند، مشهد و تهران می‌فروشیم. گاه هزار عروسک در ماه می‌خریم. کارمان را با یک خانم شروع کردیم و الان ۴۵خانم با ما همکاری می‌کنند.»
- مردان عروسک‌ساز
کسب‌وکارشان ۳۸روستا را پوشش می‌دهد و حدود ۲۷۰نفر در تولید گیاهان دارویی، بسته‌بندی، گلیم و جاجیم و عروسک‌سازی و… با آمنه و تیمش همکاری می‌کنند. عروسک‌های خراسان جنوبی در سال ۹۱ ثبت میراث ملی کشور شده و فرهنگ روستا و اقتصاد روستا تغییر کرده است. دخترانی که حق ایستادن کنار در خانه را هم نداشتند، حالا در جشنواره‌ها سخنرانی می‌کنند و کوچک‌ترین دختری که عروسک می‌سازد، ۱۰سال دارد و جاروی بیرجندی را هم احیا کرده است. مردان در ابتدا مانع مشارکت همسرشان در ساخت عروسک و درآمدزایی بوده‌اند اما با دیدن نتایج ملموس اقتصادی این کار، تغییر کرده‌اند و خودشان هم عروسک می‌سازند. «در تاجمیر برای فرهنگ‌سازی نهال می‌کاریم، ولی این نهال‌ها را تنها به مردانی می‌دهیم که همسران‌شان عروسک می‌سازند و این راهی بوده برای اینکه مردان از همسران‌شان حمایت کنند و کار عروسک‌سازی را مسخره نکنند. حالا کار به جایی رسیده که وقتی می‌خواهند نهال دریافت کنند، خودشان را با نام زنان‌شان معرفی می‌کنند.»
آمنه از طریق یکی از صندوق‌های خود اعتباری برای مشارکت هرچه بیشتر اهالی بومی فعالیت می‌کند که حمایت‌هایی از جانب سازمان ملل را هم پشت سر خود می‌بیند. این عروسک‌ها با همکاری اداره منابع طبیعی ساخته می‌شوند. «می‌خواهیم شغلی ایجاد کنیم که جایگزین شغل دامداری شود، چون طبیعت این منطقه کفاف دامداری را نمی‌دهد و دام مناطق احیاشده و قرق‌شده را خراب می‌کند. مهم این است که عروسک‌سازی کفاف هزینه‌های زندگی اهالی روستا را می‌دهد.»
- درآمدهای عروسکی
در برهه‌ای از زمان مخصوصا در اسفندماه که به نوروز نزدیک می‌شویم، سفارش‌های زیادی برای خرید عروسک‌ها به دست‌مان می‌رسد و درآمدها نیز به همین نسبت بالا می‌رود تا به یک میلیون هم در ماه می‌رسد که برای آن جامعه روستایی عددی قابل‌توجه است. این درآمدزایی نه‌تنها به اقتصاد خانوارها کمک می‌کند بلکه رشد اجتماعی اهالی روستا را هم در پی داشته است. آمنه با بیان این جملات ادامه می‌دهد: «اوایل که به این روستا می‌آمدم حتی اجازه نداشتم گوشی موبایل همراهم داشته باشم که مبادا از زنان و دختران‌شان فیلمی یا عکسی بگیرم اما همین افراد در مردادماه سال ۹۵ همراه با من به برنامه تلویزیون ملی آمدند. درحالی‌که اغلب اهالی این منطقه حتی تا مرکز استان خودشان هم تاکنون نرفته بودند. مسائلی از این دست و نزدیکی تاجمیر به روستای گردشگری ماخونیک موجب شده که گردشگران زیادی به این روستا بیایند و مردم روستا به‌راحتی با آنها ارتباط برقرار می‌کنند و عکس می‌گیرند و از داستان‌های روستا با آنها حرف می‌زنند. این اتفاقات مثبت فقط در گذر زمان رخ داده‌اند و کار یک روز و دو روز نیست، بلکه ۴سال طول کشید. زیرساخت این تغییر ساختار اجتماعی و رشد جمعی هم بر مبنای رشد اقتصادی و مشارکت قابل‌توجه زنان بوده که آنها را به عناصری پویا و تاثیرگذار در روند زندگی تبدیل کرد؛ چون زنان دیگر صرفا مصرف‌کننده نبودند بلکه تغییردهنده سبک زندگی هم شده‌اند.»
- فروش آنلاین به داد تاجمیر می‌رسد
حالا ۸۰ خانوار تاجمیر که گاه تا ۱۲نفر جمعیت دارند، از راه عروسک‌هایی که می‌سازند نان می‌خورند. «سال اول آغاز به‌کارمان فروش نداشتیم چون عروسک‌ها ناشناخته بودند و به ثبت ملی هم نرسیده بودند. بعد از مدتی که عروسک‌ها ثبت ملی شدند برای معرفی‌شان در نمایشگاه‌ها شرکت می‌کردیم یا در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. اما هزینه حضور در این مکان‌ها و اجاره غرفه‌های نمایشگاهی و رفت‌وآمد خارج از توان‌مان بود.
به همین دلیل از یک سال پیش با راه‌اندازی وب‌سایت و کانالی در تلگرام، به معرفی این عروسک‌ها پرداختیم. هم از طریق حضور در نمایشگاه‌ها و گرفتن سفارشات و هم از طریق سایت، تاکنون بیش از ۱۰۰میلیون تومان عروسک به‌فروش رسانده‌ایم که حدود ۱۰میلیون تومان از طریق سایت www.dotouk.ir فروش داشته‌ایم. حالا مشتریان از سراسر کشور با مراجعه به سایت ما تقاضای خود را ثبت می‌کنند و ما عروسک‌ها را برای‌شان ارسال می‌کنیم. همچنین عروسک‌ها را از طریق سایر فروشگاه‌های آنلاین هم به فروش می‌رسانیم. مثلا کفشدوزک در تهران.»
