۷ کاری که دولت ها باید برای یک اکوسیستم استارتاپی انجام دهند

زمانی که با مدیران استارتاپی، منتورها، بنیانگذاران، سرمایه‌گذاران، شتاب‌دهنده‌ها، کارآفرینان و اعضای تیم‌های استارتاپی و سایر افراد درگیر در این اکوسیستم صحبت می‌کنید، همه‌‌ آنها ابتدا به حمایت دولت از استارتاپ‌ها در مسیر راه‌اندازی و پیشرفت اشاره می‌کنند و سپس به مشکلاتی چون سنگ‌اندازی‌های گاه‌وبیگاه برای دریافت انواع مجوز، فیلترینگ بی‌دلیل و… می‌پردازند.

لوید والدو، مدیر آمریکایی انجمن استارتاپ‌یارد (Startup Yard) در پراگ، پایتخت جمهوری چک در یک مقاله‌ جامع به ۷ کاری که دولت‌ها باید برای اکوسیستم استارتاپی انجام دهند پرداخته است.

شروع برابر

شاید ثبت شرکت در کشور چک نسبتا ساده باشد، ولی از نگاه من به عنوان شریک Credo Ventures، این ادعا به این معنی نیست که حکومت فعلی مردم را برای راه‌اندازی کمپانی و کسب‌و‌کارهای جدید تشویق می‌کند. ثبت شرکت زمانی ساده است که مواجهه با ساختارهای شرکتی کار هر روز شما باشد، اما کارآفرینان در واقع، مهندس، هنرمند، صنعتگر و مخترعان هستند. آنها حقوقدان، وکیل و حسابدار نیستند و بسیاری از آنها حتی نمی‌دانند کدام وکیل یا حسابدار را باید برای انجام کارهای خود استخدام کنند. ثبت شرکت در جمهوری چک همچنان فرایندی زمان‌بر است و به کاغذبازی، دریافت امضاهای زیاد، ثبت در دفاتر اسناد رسمی، افتتاح حساب بانکی، داشتن کارت شناسایی و تایید هویت و مراجعه‌‌ حضوری به ادارات و دپارتمان‌های مختلف نیاز دارد.

در مقابل تمام مراحل ثبت شرکت در انگلستان به صورت الکترونیکی انجام می‌شود و تحت حمایت کامل دولت این کشور است. از این بهتر، تاسیس شرکت در استونی، یکی از پیشگامان دنیا در نوآوری‌های مربوط به کارآفرینی دیجیتال است که تنها در چند دقیقه می‌توانید کمپانی خود را ثبت کنید. یک کارآفرین در استونی کارهای ثبتی خود را به صورت مجازی و بدون هیچ هزینه‌ای انجام می‌دهد، ولی در جمهوری چک، باید سوء‌سابقه‌ کارآفرینان بررسی شود، کارت بازرگانی بگیرند، هزینه‌‌‌ ثبت در دفاتر رسمی و اساسنامه را بپردازند، در صف بانک منتظر باشند و جزئیات زیاد دیگری که در بهترین حالت ۳۰ روز و بیش از هزار یورو نیاز دارد.

در دنیای استارتاپ‌ها، بهایی که بابت شکست می‌پردازیم، میزان میل و رغبت ما برای خطر‌کردن را نشان می‌دهد. ما باید بیشتر ریسک‌پذیر باشیم و بیشتر مواقع باید تلاش کنیم هزینه‌های شکست را کاهش دهیم. برای راه‌اندازی یک کسب‌و‌کار باید چارچوبی واحد در تمام اروپا اجرا شود تا کمپانی‌های مختلف در هر کدام از کشورهای اروپایی بتواند در یک محیط قانونی واحد و در کوتاه‌ترین زمان ممکن، کسب‌و‌کار خود را راه‌اندازی کنند.

نه‌تنها سیستم باید آنقدر منعطف باشد که به کمپانی‌ها اجازه دهد تا زیر نظر قوانین متناسب با کشور خود فعالیت کنند، بلکه باید آنقدر ساده باشد که به هر کسی اجازه دهد هر جایی کسب‌و‌کار خود را راه‌اندازی کند و نگران این نباشد که آیا شهروند جایی است یا در محلی چندین سال سکونت داشته است. استونی به برنامه‌‌ بقای دیجیتال خود شهره است که یک سیستم بوروکراسی بدون کاغذبازی است و می‌تواند به خوبی با اقتصاد دیجیتال مدرن همسو شود. ما در سراسر اروپا به چنین برنامه‌هایی جهت حمایت دولت از استارتاپ‌ها نیاز داریم.

دولت باید با تسهیل‌کردن شرایط خروج از محیط‌های شرکتی و رسمی و کاهش هزینه‌های ملحق‌شدن به یک گروه استارتاپی، باعث ایجاد انگیزه در اکوسیستم استارتاپ‌ها شود. دولت می‌تواند با اختصاص یارانه به بخش سلامت و بیمه اجتماعی برای استارتاپ‌ها، کمک کند تا آنها بتوانند در اولین سال‌های فعالیت خود، کارمندان مورد نظرشان را جذب کنند

انگیزه‌هایی برای سرمایه‌گذاری

اکوسیستم‌های استارتاپی به سرمایه‌گذاران فرشته و سرمایه‌گذاران خطرپذیری متکی است و با آنها رشد می‌کند که از خطرات آگاه هستند. ما بیشتر می‌خواهیم درباره‌ ناامیدی سرمایه‌گذاران جمهوری چک صحبت کنیم که به محافظه‌کاری مشهور هستند. در حالی که ممکن است این ادعا گاهی اوقات صحت داشته باشد، برکسی پوشیده نیست که جمهوری چک نسبت به همسایگانی چون آلمان یا فرانسه سهم کمتری از این نوع سرمایه‌گذاری‌ها دارد.

ما نیاز داریم تا با ترکیب برنامه‌های انگیزشی در بخش مالیات و حمایت‌ دولت از استارتاپ‌ها مطابق با برنامه‌های استارتاپی سرمایه‌گذاران را به حضور در فضاهای پرخطرتر چون استارتاپ‌ها تشویق کنیم تا بتوانند منفعت بیشتری ببرند. دولت جمهوری چک باید در کنار هر کدام از شهرداری‌ها و مقامات منطقه‌ای، با اختصاص بودجه به برنامه‌هایی که مستقیما با استارتاپ‌ها ارتباط دارند، حمایت از سرمایه‌گذاری در معاملات بزرگ و ایجاد انگیزه‌‌ بیشتر در سرمایه‌گذاران، موفقیت‌هایی مشابه شرایط استونی را تکرار کند.

سیستم فعلی استارتاپ‌ها را مجبور می‌کند خودشان دنبال جذب سرمایه‌ و پیدا‌کردن سرمایه‌گذار خصوصی باشند. اما همانطور که Ondrej Krajicek در مصاحبه‌ اخیرش با من اشاره کرده، مسیری که در پیش گرفته شده اشتباه است:  بارها و بارها برای ما پیش آمده که براساس چشم‌انداز کمپانی‌ها می‌بینیم واقعا به درگیرشدن ما نیازی ندارند و بیشتر به دنبال حمایت دولت از استارتاپ‌ها برای سرمایه‌گذاری هستند. من چنین ترتیبی از وضع قوانین را قبول ندارم.

او ادامه می‌دهد که: ما پروژه‌هایی در Y Soft داریم که به دنبال جذب سرمایه‌‌ عمومی هستند. داشتم به این موقعیت ناخوشایند فکر می‌کردم که چطور می‌توان میان یک پروژه‌‌ واقعی و چنین پروژه‌هایی که برای جذب سرمایه طراحی شده‌اند، تمایزی قائل شد؟ ما یک پروژه‌ واقعی هستیم، نه پروژه‌ای که باید به مشخصاتی برسد تا بتواند جذب سرمایه داشته باشد. در نتیجه ما نمی‌توانیم شانس زیادی برای جذب سرمایه‌ داشته باشیم. این مسیری نیست که من برای کار کردن متصور هستم.

دولت نباید در جایگاهی باشد که تشخیص دهد کدام استارتاپ‌ها مستحق دریافت سرمایه‌ هستند. این کار باعث می‌شود کمپانی‌هایی بسازیم که دنبال جذب سرمایه باشند؛ چرا‌که به جای متقاعد‌کردن مشتریان برای خرید محصولات یا متقاعد‌کردن سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری، می‌توانند به‌خوبی دولت را برای جذب سرمایه‌ راضی کنند. در عوض، دولت باید با برنامه‌های انگیزشی مانند اختصاص بودجه به تمام استارتاپ‌ها، از سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و شناخته‌شده حمایت کند. برای جذب سرمایه‌گذاران جدید و افزایش میزان حضور افراد سرمایه‌دار در حوزه‌‌ تکنولوژی (فناوری) باید استارتاپ‌ها در طبقه‌بندی‌های مشخصی دسته‌بندی شوند و میزان سرمایه‌ سرمایه‌گذاران که در استارتاپ‌ها هزینه می‌شود، معاف از مالیات باشد.

محرک‌های اجتماعی و استخدامی، یک راهکار حمایت دولت از استارتاپ‌ها

انتظار می‌رود یک بنیانگذار استارتاپ در مهم‌ترین فاز رشد کمپانی، بیشتر زمان خود را صرف جذب و استخدام کارمندان جدید می‌کند. جمهوری چک کمبود استعداد ندارد، اما استارتاپ‌ها مزایای رقابتی کمی در برابر کارمندان بزرگ دارد؛ چرا‌که نه‌تنها حقوق رقابتی می‌خواهند، بلکه تقاضای مزایای قابل توجهی دارند. دولت باید با تسهیل‌کردن شرایط خروج از محیط‌های شرکتی و رسمی و کاهش هزینه‌های ملحق‌شدن به یک گروه استارتاپی، باعث ایجاد انگیزه در اکوسیستم استارتاپ‌ها شود. دولت می‌تواند با اختصاص یارانه به بخش سلامت و بیمه اجتماعی برای استارتاپ‌ها، کمک کند تا آنها بتوانند در اولین سال‌های فعالیت خود، کارمندان مورد نظرشان را جذب کنند.

این کار به استارتاپ‌ها کمک می‌کند تا هزینه‌های استخدام نیرو را حذف کرده و به جای آن، این هزینه‌ها را صرف کارمندان کنند. از طرف دیگر کمپانی‌های کوچک را ملزم می‌کند تا از بیمه‌کردن خویش‌فرما که مدیر صرفا تمام هزینه‌های بیمه اجتماعی و درمان خودش را می‌پردازد، دست بکشند و امنیت شغلی بیشتر شود. در حال حاضر بسیاری از کمپانی‌های کوچک از سیستم بیمه‌‌ خویش‌فرما سوءاستفاده می‌کنند؛ چرا‌که هزینه‌های استخدام مستقیم نیرو به شدت بالا‌ست.

پذیرش مهاجران

طی ۵۰ سال گذشته، جمعیت جمهوری چک تقریبا ثابت باقی مانده است، در حالی که جمعیت این کشور در حال پیر‌شدن است. با اینکه چنین وضعیتی در بسیاری از کشورهای اروپای صدق می‌کند، نرخ تولد در جمهوری چک در سال ۱۹۸۰ از میزان نرخ جایگزینی (نرخی که در آن تعداد بچه‌ها برای جایگزینی بزرگسالان کافی است و این عدد برای هر زوج ۲٫۱ فرزند است) کمتر شده‌ و سال ۱۹۹۹ این عدد به کمتر از ۱٫۱۳ و در سال اخیر با کمی رشد به ۱٫۵۳ رسیده است.

جمعیت چک با نرخ رشد فعلی و بدون افزایش میزان مهاجرت، تا ۳۰ سال آینده ۳۰ درصد کاهش خواهد یافت. تا ۱۰۰هزار مهاجر جدید باید هر‌ساله وارد این کشور شوند تا جمعیت چک به همین میزان فعلی ثابت بماند تا بتوانند از بحران جمعیتی و مالی خارج شوند. به هر حال، سیاست دولت چک برای مقابله با چالش‌های آتی سهل‌انگارانه است.

متاسفانه مسئولان جمهوری چک تا سال گذشته برای تصویب قوانین شهروندی به منظور شناسایی و دریافت حق شهروندی خودکار خارجی‌های متولد چک که تمام عمر خود در این کشور زندگی کرده‌اند، دست روی دست گذاشته بود.تا پیش از این، حتی افرادی که نسل دوم و سوم آنها اوکراینی، لهستانی و ویتنامی بودند، لزوما نمی‌توانستند در تنها کشوری که زندگی کرده‌اند و آنها را می‌شناسند، حق شهروندی قانونی را بگیرند.

علاوه بر این، در حال حاضر زمانی که خارجی‌ها برای دریافت اقامت دائم اقدام می‌کنند، فقط نیمی از زمان کلی که یک دانشجوی تمام‌وقت در جمهوری چک زندگی کرده است، محاسبه می‌شود. ضمن اینکه، خارجی‌هایی که به زبان چک تحصیل می‌کنند، می‌توانند به صورت رایگان وارد دانشگاه شوند.

این یعنی دولت چک ابتدا روی دانشجویان خارجی برای دریافت مدرک از دانشگاه‌های این کشور سرمایه‌گذاری می‌کند ولی در ادامه آنها را از ماندن در چک و مشارکت در اقتصاد این کشور ناامید خواهد کرد. این تصمیم نه‌تنها عادلانه نیست، بلکه از منظر سیستم حمایت دولت از استارتاپ‌ها، احمقانه است. دانشجویان خارجی دقیقا افرادی هستند که به عنوان نیروی کار به آنها نیاز داریم. دولت باید قوانینی که صلاحیت و شایستگی دانشجویان خارجی را برای دریافت اقامت دائم و مجوزهای کاری بعد از  اخذ مدرک از دانشگاه‌های جمهوری چک محدود می‌کند، لغو کند.

در سال‌های اخیر، نیمی از دانش‌آموختگان رشته‌های پزشکی در جمهوری چک از این کشور مهاجرت می‌کنند. آمار و ارقامی برای کارمندان حوزه‌‌ آی‌تی وجود ندارد، ولی قطعا این میزان بالاتر از رشته‌های پزشکی خواهد بود.

شتاب‌دهندگان در کشوری چون آمریکا که اتفاقا مهاجرت به آنجا خیلی هم ساده نیست، ظرف ۲هفته برای تیم بازدیدکنندگان و استارتاپ‌ها ویزا می‌گیرند، اما این زمان به طور متوسط برای استارتاپ یارد حدود ۲ ماه است. علاوه بر این، کمپانی‌هایی که توسط خارجی‌ها ثبت می‌شوند، همیشه با چالش‌های بی‌دلیل مدیریتی مواجه هستند.

درست است که باید حساسیت به خرج دهیم اما باید از طرف دیگر برای جذب و حفظ استعدادها دیگر برنامه‌های سفت‌وسخت داشته باشیم. همچنین دولت باید دسته‌بندی ویژه‌ای برای ویزای کارآفرینی به استارتاپ‌هایی اختصاص دهد که روی آنها سرمایه‌گذاری شده ‌و در حال رشد هستند. ضمن اینکه باید این استارتاپ‌ها محل فعالیت خود را در جمهوری چک انتخاب کرده باشند. برخلاف تصور، استخدام نیروهای کار خارجی با مسن‌تر‌شدن جمعیت ساده‌تر خواهد شد. با توجه به نرخ بیکاری پایین در جمهوری چک، برای برطرف‌کردن نیازهای اقتصاد دیجیتال نیاز به نیروهای متخصص و توانمند بیشتری داریم.

تحصیلات و زبان انگلیسی

اگر بخواهیم در مورد حوزه‌‌ آموزشی صحبت کنیم، باید بگوییم در این بخش واقعا جمهوری چک توانایی‌های رقابتی زیادی دارد. تعداد زیادی نیروی کار، مهندس و برنامه‌نویس متخصص و نیمه‌حرفه‌ای با مهارت‌های مختلف در حوزه‌‌ آی‌تی وجود دارد که محصول موسسات آموزشی این کشور هستند و در وطن خود یا کشورهای دیگر به دنبال کار می‌گردند.

در حالی که تسلط به زبان انگلیسی در میان کارمندان حوزه‌‌ آی‌تی نسبت به کل جمعیت در سطح بالاتری قرار دارد، اما سطح متخصصان کشور چک هنوز از هم‌رده‌های خود آلمان پایین‌تر است. در کل امتیاز کشور چک با امتیاز ۵۷٫۴۲ در  EF English Proficiency Index در بین ۶۳ کشور رتبه‌بندی شده، جایگاه نوزدهم را در اختیار دارد. امتیاز جمهوری چک از کشورهایی چون اسپانیا، کره‌جنوبی، ایتالیا، اسلواکی و حتی فرانسه بهتر است اما هنوز با اختلاف، بعد از آلمان، استونی، لهستان و تمامی کشورهای منطقه‌‌ اسکاندیناوی قرار دارد.

مهارت‌های زبان انگلیسی معیار کلیدی در اقتصاد رقابتی است. اقتصاددانان اعلام کرده‌اند یادگیری و تسلط به زبان دوم باعث می‌شود میزان درآمد افراد بریتانیایی در طول زندگی ۴ درصد بیشتر شود. با اینکه تحقیقات مشخصی در این زمینه انجام نشده است، اما برخی شواهد می‌گویند که تسلط به زبان انگلیسی برای گویشگران غیربومی می‌تواند میزان درآمد بالقوه‌‌ آنها را به طور متوسط تا ۳۰ درصد افزایش دهد.

ناگفته نماند در صنعت آی‌تی این میزان به مراتب بیشتر خواهد بود. سیستم موجود در جمهوری چک در بخش زبان انگلیسی باید از سیستم‌های آموزشی موفق در اروپا پیروی کند. به اندازه‌‌ کافی سند و مدرک برای نشان‌دادن این موضوع وجود دارد که آموزش در سنین کودکی نسبت به سنین نوجوانی و جوانی اولویت دارد.

دانمارک کشوری است که بیشترین امتیاز را در EF Index کسب کرده است. آموزش زبان انگلیسی در این کشور از ۶ سالگی شروع می‌شود. ضمن اینکه برنامه‌نویسی برای کودکان مانند جمهوری چک از بریتانیا و آمریکا دوبله نشده است. علاوه بر این، در سیستم آموزش عالی چک میان مهندسان و علوم سخت و علوم نرم مانند اقتصاد، کسب‌و‌کار، روانشناسی و ارتباطات همپوشانی وجود دارد.

کارآفرینان آمریکایی از یک سیستم آموزشی آزاد و لیبرال بهره می‌برند که در آن از افراد تحصیل‌کرده و فارغ‌التحصیلان خواسته می‌شود از آموزش‌های جامع و پیشرفته برای تکمیل تخصص‌های خود استفاده کنند.

به عنوان مثال، در کالیفرنیا دانشجویان رشته‌‌ مهندسی به‌صراحت از ثبت‌نام اجباری در دانشگاه‌های این ایالت معاف هستند و می‌توانند مدرک تکمیلی خود را در هر رشته‌ پیشنهادی اخذ کنند. حتی نیازی نیست برای ثبت‌نام در این برنامه‌ها به عنوان مهندس یا دانشجوی علوم کامپیوتر فرمی را پرکرده و پذیرش بگیرند. در نتیجه بسیاری از لیسانسیه‌های کالیفرنیا به مدت ۵سال در دانشگاه شرکت می‌کنند و بسیاری از آنها دو مدرک لیسانس می‌گیرند.

لیسانسیه‌های جمهوری چک باید به اخذ مدارک چند‌رشته‌ای تشویق شوند تا پلی باشد میان رشته‌های مهندسی، علوم کامپیوتر، علوم انسانی و هنر. کارآفرینان باید در تمام بخش‌ها تحصیلات تکمیلی را فرابگیرند تا بتوانند در سطح جهانی رقابت کنند.

حمایت دولت از استارتاپ‌ها با ایجاد محرک‌های قانونی

من پیش‌تر درگیر هزینه‌های راه‌اندازی کسب‌و‌کار در جمهوری چک بوده‌ام و بهای آن را پرداخته‌ام. این هزینه‌ها‌ باید صفر شود و ثبت شرکت باید آزاد باشد تا هر کسی بتواند خیلی سریع و ساده استارتاپی را راه‌اندازی یا تعطیل کند.

همان طور که پیش‌تر Ondrej Krajicek در بلاگ ما گفته بود: در جمهوری چک، شکست با مجازات برابر است. زمانی که شکست می‌خورید و پروژه‌‌ شما موفق نمی‌شود، دولت شما را مواخذه و مجازات می‌کند و جامعه نیز همین کار را با شما خواهد کرد. به جای اینکه بپذیرند شما تلاش خود را انجام دادید و موفق نشدید، شما را ورشکسته می‌دانند. علاوه بر این، حتی نمی‌توانید یک وقت دیگر کسب‌و‌کار جدیدی شروع کنید. نیازی نیست اشاره کنیم که این تصمیم چقدر می‌تواند از نظر جامعه شرم‌آور باشد.

بانک‌های جمهوری چک همچنان مدیران شرکت‌هایی که کمپانی و استارتاپ‌های خود را تعطیل کرده‌اند یا حساب‌های مربوط به شرکت خود را بسته‌اند، در لیست سیاه قرار می‌دهند و بنیانگذاری کمپانی‌های جدید را سخت کرده‌اند. این کار باید متوقف شود و در راستای حمایت دولت از استارتاپ‌ها باید بانک‌ها تشویق شوند تا با نگاهی بازتر نسبت به کسب‌و‌کار و استارتاپ‌های کوچک فعالیت کنند.

ضمن اینکه، جمهوری چک نیز باید مانند اسپانیا به‌شدت با چنین سیاست‌های ضدسرمایه‌گذاری مخالفت کند و جلوی آنها را بگیرد؛ چراکه این قوانین با اخذ مالیات‌های سنگین با توجه به ارزش بازار، سرمایه‌گذاران و استارتاپ‌ها را مجازات می‌کند.

کسب‌و‌کار و فرهنگ سیاسی

مطلبی که رِد هرینگ (Red Herring) ماه گذشته درباره‌‌ اکوسیستم استارتاپی جمهوری چک نوشته است و بر حمایت دولت از استارتاپ‌ها تاکید دارد ، اما دولت فعلی حمایت کمی را در عمل نشان داده است. در مقایسه با اسلواکی و دیدگاه مثبت رئیس جمهوری Andrej Kiska نسبت به استارتاپ‌ها و نوآوری، دولت چک را باید خیلی عقب‌مانده بدانیم.

وزیراقتصاد جمهوری چک، که استارتاپ‌ها و کسب‌و‌کارهای کوچک را کلیشه‌ای و مسخره دانسته بود، اخیرا به سیلیکون‌ولی سفری داشته‌ که کمی از او بعید است. او معتقد است دولتمردان جمهوری چک باید روی کسب‌و‌کارهای سنتی و فعال متمرکز شوند.

این رتبه‌‌بندی مدیر کهنه‌کار جمهوری چک نشان می‌دهد نگاه آنها به استارتاپ‌ها چیزی جز سرگرمی و دورهمی نیست که به دنبال ایده‌ها هستند و خیلی روی راهکارهای واقعی کسب‌و‌کار تمرکز ندارند. شاید این موضوع سال ۱۹۹۲ درست بود ولی الان این کشور موتور جست‌وجوی Seznam را دارد که این استارتاپ در بخش موتور جست‌وجوی بومی در بازار چک با گوگل رقابت می‌کند.

اکوسیستم استارتاپی نیازمند راهکارهای نوآورانه‌‌ جدیدی است که بتواند کل صنایع را متحول کند. بهترین کار استارتاپی حکم حرکت روی لبه‌‌ تیغ نوآوری را دارد و باید خطرات را پذیرفت و پیش‌بینی‌هایی را انجام داد که حتی کسب‌و‌کارهای بزرگ از انجام آن عاجز هستند. یک اقتصاد ملی سالم نیازمند اکوسیستم استارتاپی سالم و رقابتی است.