اعداد و ارقام شگفت‌انگیزی در حوزه سلامت ایران وجود دارد، بازاری با گردش مالی ۱۴۰ هزار میلیارد تومان در سال. سهم تجهیزات پزشکی از این رقم ۱۲هزار میلیارد و سهم دارو ۲۵هزار میلیارد تومان و سهم آزمایشگاه‌ها ۲۰هزار میلیارد تومان تخمین زده شده است.
آمار دیگری که می‌توان از حوزه سلامت ارائه کرد این است که سالانه در ایران ۴۰۰هزار ویزیت پزشکی در مطب‌ها و بیمارستان‌ها انجام می‌شود. ضمن اینکه سالانه بیش از ۸۰۰میلیون خدمت در حوزه سرپایی و ۱۰میلیون عمل جراحی بزرگ در کشور انجام می‌شود.
جمعیت کشورمان ۸۰میلیون نفر است و در حالت خوشبینانه می‌توان روی جمعیت کشورهای همسایه نیز برای ارائه خدمات حساب ویژه باز کرد. آمار دیگری هم وجود دارد: بیش از ۵۰۰هزار نفر نیروی انسانی ماهر در زمینه پزشکی. یعنی سالانه حدود ۱۱هزار نیرو به ناوگان حوزه سلامت افزوده می‌شود: ۱۰۰۰ بیمارستان، ۱۴۰هزار تخت بیمارستانی و… اما نکته اساسی این است که با وجود چنین ظرفیت‌ها و تنوع خدماتی استارتاپ بزرگی در این بازار متولد نشده است؟
برای ورود به این بحث و شکافتن ابعاد این بازار، سؤالات زیادی می‌توان مطرح کرد: استارتاپ‌های حوزه سلامت در چه مرحله‌ای قرار دارند و روی چه حوزه‌هایی کار می‌کنند؟ چه میزان روی این استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری شده است؟ سرمایه‌گذاران چقدر این حوزه را می‌شناسند؟
سؤال اساسی و پایه‌ای دیگر این است که بدنه پزشکی و بدنه بازار سلامت ایران چقدر حاضر به همکاری با آی‌تی‌من‌ها هستند؟ اصلاً با خدمات آی‌تی آشنایی دارند؟ مهمترین چالش‌های این حوزه چیست و چگونه باید با آنها مواجه شد؟
غول‌های مافیایی مانع ورود استارتاپ‌ها هستند
پای صحبت‌های کارشناسان و فعالان حوزه سلامت که می‌نشینیم، از رانت، منوپل و حتی مافیا در بازار سلامت ایران حرف می‌زنند یا از غول‌های اقتصادی بزرگی صحبت می‌کنند که بازار سلامت را قبضه کرده‌اند و مجالی برای جولان استارتاپ‌ها باقی نگذاشته‌اند.
کهنه‌بودن قوانین و نبود رگولاتوری مدون برای دفاع از حقوق استارتاپ‌ها را از دیگر دلایل عدم رشد کسب‌وکارهای نوپای این حوزه می‌دانند. حساسیت بیش از اندازه حوزه سلامت به خاطر سروکارداشتن با جان انسان‌ها هم موجب شده تا به استارتاپ‌ها و خدمات‌شان به دیده تردید نگاه شود. همچنین نگاه امنیتی به داده‌ها و اطلاعات بیماری جمعیت یک کشور هم مزید بر علت شده تا با جمع‌آوری اطلاعات پزشکی بیماران نزد یک استارتاپ مخالفت شود.
آیا استارتاپ‌های سلامت ارزش افزوده‌ای ایجاد نکرده‌اند؟
بخشی از کارشناسان هم معتقدند که استارتاپ‌ها ارزش افزوده بزرگ و شگفت‌انگیزی به بازار سلامت ارائه نکرده‌اند که مثلاً وزارت بهداشت را مجاب کنند که در مقابل قدرت‌های بزرگ اقتصادی از آنها دفاع کند. این دسته از کارشناسان معتقدند که استارتاپ‌ها تنها به مشاوره و نوبت‌دهی آنلاین اکتفا کرده‌اند و این کار هم بیش از آنکه به نفع بیماران باشد برای مطب‌ها سودآور است و نوعی مشتری جورکردن برای پزشکان.
همچنین، رقم بزرگی از گردش مالی بازار سلامت مربوط به تجهیزات پزشکی، جراحی‌ها و عمل‌ها و بیماری‌های خاصی است که شاید اصلاً قابلیت آنلاین‌شدن نداشته باشد. بنیانگذاران استارتاپ‌ها با بخشی‌هایی از این اظهارنظرها موافق هستند و با بخش‌هایی هم نه.
بنیانگذاران و مسئولان استارتاپ‌ها حضور بخش نوبت‌دهی آنلاین یا مشاوره را هم مهم می‌دانند و این کار را دارای سختی‌های زیادی می‌دانند. آنها اعتقاد دارند که دلیل حضورشان در دو سه بخش ویژه در بازار سلامت راحت‌طلبی یا ترس از چالش نیست.
بلکه می‌گویند حضور در بخش‌های عمیق‌تر که نیاز مطالعاتی دارد، یک بیماری خاص را رصد می‌کند و… به سرمایه بالایی هم نیاز دارد. در حالی که سرمایه‌گذاران تاکنون به این حوزه رغبتی نشان نداده‌اند. البته شاید سرمایه‌گذاران منتظر نشسته‌اند که استارتاپی در این حوزه رشد کند و بزرگ شود و آنها موفقیتش را ببینند و بعد برای سرمایه‌گذاری تصمیم‌گیری کنند.
بازار جذاب گردشگری سلامت در ایران
یکی از بخش‌های بازار سلامت ایران که از سال گذشته تاکنون توانسته استارتاپ قابل توجهی را هم به خود ببیند، گردشگری سلامت و به طور خاص‌تر گردشگری پزشکی است. بنابر آمار موجود سالانه بین ۲۰۰ تا ۴۵۰ هزار نفر گردشگر سلامت به ایران می‌آید و ظرفیت بازار ایران در این زمینه ۲میلیارد دلار است.
براساس پیش‌بینی‌ها، تا سال ۲۰۲۰، تعداد گردشگران دنیا به بیش از یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر میرسد و احتمال می‌رود که سهم گردشگران سلامت ۱۵درصد باشد. در حال حاضر، سالانه بیش از ۳۰۰میلیارد دلار گردش مالی در حوزه گردشگری سلامت وجود دارد. مسئولان اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت معتقد هستند که سهم ایران از گردشگری سلامت می‌تواند تا ۵میلیارد دلار افزایش بیاید.
ظرفیت وجود دارد، ریسک هم زیاد است و سرمایه نیست
آنچه تاکنون بیان شد مربوط به ظرفیت‌ها و آمار و ارقام بازار سلامت ایران است. اما این ظرفیت بزرگ هنوز نتوانسته خود را در قامت یک استارتاپ بزرگ نشان دهد و حجم بازار آنلاین سلامت ایران یا ای‌هلث، بین ۴ تا ۱۰میلیارد تومان برآورد می‌شود که بسیار ناچیز است.
چرا که با وجود برخورداری از ظرفیت‌های بزرگ در حوزه پزشکی و حجم بالای گردش مالی در این زمینه به صورت سنتی عمل می‌کند. نبود شتابدهنده و سرمایه‌گذار تخصصی، حساسیت حوزه بیماری‌ها و سلامت انسان‌ها، وجود قدرت‌های بزرگ اقتصادی در بازار سلامت، نقدناپذیری بسیاری از پزشکان، رگولاتوری ضعیف، بسنده‌کردن استارتاپ‌ها به راه‌اندازی کسب‌وکارهای سطحی و عدم توجه به روندهای عمیق‌تر و دلایل بسیار دیگری مزید بر علت شده تا استارتاپ‌های بزرگی در حوزه سلامت ایران شکل نگیرد.
همچنین، عدم آگاهی سرمایه‌گذاران نسبت به ابعاد این بازار بزرگ و بکر، قوانین کهنه و دست و پاگیر وزارت بهداشت موجب شده تا سرمایه‌گذاری در این حوزه بسیار کم باشد. در حالی که سال گذشته در سطح جهان بیش از ۱۴میلیارد دلار روی حوزه سلامت و کسب‌وکارهای استارتاپی سرمایه‌گذاری شده است و تاکنون یونیکرن بسیاری از دل نظام سلامت کشورهای مختلف بیرون آمده است. آخرین آمار مربوط به سال ۲۰۱۸ است که ۱۵ استارتاپ حوزه سلامت یونیکرن شدند.
بنا به گفته کارشناسان این حوزه، در هرصورت نظام سلامت ایران خواه‌ناخواه رنگ و روی استارتاپی به خود خواهد گرفت و مثلاً تا سال ۲۰۲۳ قطعاً در ایران یک استارتاپ بزرگ و غول‌پیکر خواهیم داشت. اگر نظام سلامت ایران به روندهای روز دنیا توجه نکند، در زمینه تکنولوژِی‌های مربوط به بیگ دیتا، ماشین لرنینگ و هوش مصنوعی، یک نظام وابسته به خارج از مرزها و مصرف‌کننده تکنولوژی خواهد بود.
در حالی که می‌تواند تولیدکننده و حتی صادرکننده تکنولوژی به کشورهای همسایه و سایر کشورهای جهان باشد. به نظر میرسد که ایران برای عبور از خطر تبدیل‌شدن به مصرف‌کننده تکنولوژی دنیا آن هم زمینه‌ای حساس چون پزشکی باید به مبارزه با منوپل، رانت و حتی مافیا در نظام سلامت بپردازد.
مافیایی که بازار سلامت ایران را در بخش‌های مختلف در دست گرفته و به خاطر تضاد منافعی که از ورود استارتاپ‌ها برایش ایجاد می‌شود، موانع بزرگی بر سر راه‌شان قرار می‌دهد. ماهیت استارتاپ مبتنی بر شفاف‌سازی است و بازار پزشکی و سلامت، اگر نه در همه زمینه‌ها، اما در بخش‌های زیادی همواره با ابهام و پنهان‌کاری همراه بوده است. به همین بهانه به سراغ تعدادی از فعالان استارتاپی حوزه سلامت رفته و با آنها در مورد این موضوع به گفتگو نشسته ایم.
امیرحسین اسدی
عضو شورای برنامه‌ریزی توسعه استارتاپ‌های سلامت دیجیتال
بدنه وزارت بهداشت با استارتاپ بیگانه است
محسن صدر
بنیانگذار درمانکده
تا دو سال دیگر یک استارتاپ غول‌پیکر سلامت متولد می‌شود
رضا حسامی‌فرد
همبنیانگذار گهواره
کسی به تعامل برد-برد فکر می‌کند؟
دکتر اکبر عبداللهی
همبنیانگذار شتابدهنده کارا
بازار ۳ هزار میلیارد تومانی ای‌هلث در ایران
احسان نوری
بنیانگذار تله طب
شکست خوردیم؛ چون هیجان‌زده بودیم
آیدین پرنیا
مدیرعامل اوِسِن
بیگ‌دیتا آینده بازار سلامت است
هادی شجاری
همبنیانگذار آریامدتور
آرمین کریمی
همبنیانگذار نبض
1 Comment