محمد قائم‌پناه، هم‌بنیانگذار کشمون در گفت‌وگو با «شنبه» از ساز‌وکار این استارتاپ گفته و اینکه بازار آنلاینی را برای کشاورزان خراسان جنوبی ایجاد کرده تا بتوانند محصولات سالم و ارگانیک‌شان را به خریداران بفروشند؛ خریدارانی که از سراسر ایران و حتی جهان می‌توانند باشند. هدف‌گذاری سه‌ساله این استارتاپ، همکاری با ۵هزار کشاورز زعفران‌کار است. استارتاپی که اصل اساسی را بر مصرف کمتر آب و درآمد بیشتر کشاورزان بنا نهاده است تا شاید بتواند به بخش کوچکی از بازار ۳۰۰تنی زعفران ایران سامانی بدهد. محمد از استارتاپش کشمون که او را به شغل پدربزرگش که از زعفران‌کاران منطقه قائن بوده سوق داده،به عنوان یک رسالت اجتماعی یاد می‌کند؛ استارتاپی که برای در‌آوردن آن از آب‌وگل زحمت زیادی کشیده و راه‌های زیادی رفته است. استارتاپی که حمزه قائم پناه مسئول بخش فنی آن است، سیامک خرمی مشاور راهبردی و ابراهیم قائم پناه، هم‌بنیانگذار و سرمایه‌گذارش. بقیه اعضای تیمشان هم شامل علی حاجی نژاد مقدم، مصطفی جاودانی و جواد پیشجو می‌شود.
- ایده کشمون چگونه شکل گرفت و چه زمانی راه‌اندازی شد؟
ایده کشمون سال ۹۴ شکل گرفت و فروردین ۹۵ راه‌اندازی شد و این سال را صرف راه‌اندازی استارتاپ‌مان در اروپا کردیم اما به دلیل مشکلات مختلفی که به‌وجود آمد، نتوانستیم آن را در اروپا عملی کنیم. با توجه به اینکه از شتاب‌دهنده هم پذیرش گرفته بودیم، فروردین ۹۶ در بازار داخلی شروع به کار کرده و خردادماه کشمون را راه‌اندازی کردیم.
- چگونه با شتاب‌دهنده اروپایی آشنا شدید؟
چون کشمون در حوزه کشاورزی و به تبع آن مسائل زیست‌محیطی فعالیت می‌کند، به دنبال استفاده از خدمات شتاب‌دهنده‌هایی بودیم که به چنین استارتاپ‌هایی خدمات بدهند. با بررسی‌هایی که کردیم، شتاب‌دهنده‌ای در کشور هلند را شناسایی کرده و برای حضور در آنجا تلاش کردیم. چون هلند ویزای مخصوص به استارتاپ‌ها را هم دارد. لیستی از شتاب‌دهنده‌هایی را که مورد تایید دولت هلند هستند، بررسی کردیم که اگر مورد پذیرش آنان قرار بگیرید، واجد شرایط برای گرفتن استارتاپ‌ویزا می‌شوید که یکی از این گزینه‌ها که اثرگزینی زیست محیطی بود را بررسی کرده که مشابه کار ما بود. با آنها تماس گرفته و از جزئیات کار پرسیدم.
- شتاب‌دهنده هلندی چقدر کمک مالی به شما می‌کرد؟
این شتاب‌دهنده کمک مالی نمی‌کرد و البته سهمی هم نمی‌گرفت. فقط هزینه خدمات را که ارائه می‌داد، می‌گرفت. در واقع اهمیت استارتاپی مانند کشمون برای آنها جنبه اثرگذاری اجتماعی و زیست محیطی‌‌اش بود که اهمیت بالاتری برای‌شان داشت.
- چه اتفاقی افتاد که شما با این شتاب‌دهنده همکاری نکردید؟
برای گرفتن ویزای استارتاپ هلند باید یک شرکت و یک حساب بانکی در هلند داشته باشید و برای داشتن حساب بانکی باید وارد این کشور شوید، من هم بدون ویزا نمی‌توانستم وارد کشور هلند شوم. اول برای ویزای توریستی اقدام کردم که به دلیل سختگیری‌هایی که برای گرفتن ویزای شنگن وجود دارد، نتوانستم این ویزا را بگیرم و به همین دلیل نتوانستم ویزای استارتاپی داشته باشم. جالب است که مامور سفارت این کشور اصلا خبری از چنین ویزایی نداشت و با اینکه این کشور دارای استارتاپ ویزاست ولی بخش‌هایی از بدنه دولت در جریان قسمت پیشرو جامعه نیستند. از این جهت شباهت‌هایی به سازوکارهای موجود در کشور خودمان داشتند!
- چرا می‌خواستید در اروپا استارتاپ خود را راه‌اندازی کنید؟
چون قیمت زعفران در آنجا دو تا سه برابر قیمت ایران است. همچنین بازار اروپا از بازار ایران بزرگ‌تر است. به این صورت که گردش مالی زعفران در بازار ایران حدودا ۸۰ تا ۱۰۰میلیون دلار است در حالی که گردش مالی بازار اروپا ۲۵۰میلیون دلار است. همچنین دغدغه اجتماعی و زیست محیطی در اروپا به‌ویژه شمال غرب اروپا به نسبت جامعه ایران از درصد بالاتری برخوردار است و درصد خرید آنلاین مردم هم در آن مناطق بیشتر از جامعه ماست. اینها دلایلی بود که می‌خواستیم استارتاپ‌مان را در اروپا راه‌اندازی کنیم.
- کشمون دقیقا چه ساز وکاری دارد؟
آنچه کشمون انجام می‌دهد، کارهایی از قبیل بسته‌بندی و شناسایی بازار است که به کشاورزان کمک می‌کند زعفران خود را به فروش برسانند. در واقع کشمون زعفران را خرید و فروش نمی‌کند بلکه مارکت‌پلیسی برای کشاورزان ایجاد کرده که کشاورزان مستقیما با خریداران در ارتباط هستند و زعفران‌شان را به فروش می‌رسانند. در صفحه شخصی هر کشاورز، تصاویری از زندگی شخصی کشاورز هم منتشر می‌شود و خریداران در جریان زندگی‌اش قرار می‌گیرند. البته تاکید کشمون بر خرید و فروش زعفران خالص و بدون سم و مواد شیمیایی است. کشمون در واقع وب‌سایتی است که مشخصات کشاورزان و مزرعه‌ها، نوع و کیفیت زعفران‌شان در آن مشخص شده و مشتری می‌تواند نوع و کیفیت زعفران مورد نظرش را انتخاب کرده و خریداری کند. زعفران خریداری‌شده از طریق پست به دست مشتری می‌رسد. هزینه‌اش هم به صورت آنلاین پرداخت می‌شود. در این میان کشمون هم کارمزد خود را به‌دست می‌آورد و باقی‌مانده آن را به کشاورز پرداخت می‌کند.
- کارمزد کشمون چقدر است؟
عددی بین ۲۵ تا ۳۰درصد قیمت فروش به کشمون می‌رسد.
- به چه صورت از غیرشیمیایی و طبیعی‌بودن زعفران مطمئن می‌شوید؟
هم خود کشاورزی که با کشمون کار می‌کند، از سم و مواد شیمیایی استفاده نمی‌کند و هم ما بر فعالیت کشاورز در مزارع نظارت می‌کنیم. وقتی در منطقه هستیم بازرسی میدانی از مزارع انجام می‌دهیم که آیا کود حیوانی استفاده می‌کنند یا کود شیمیایی. در اواخر سال دوم که بیش از هزار کشاورز در کشمون عضو خواهند شد از پهپاد و تکنولوژی پیشرفته‌تری استفاده خواهیم کرد تا بتوانیم از تصاویر ماهواره‌ای برای نظارت بر کار کشاورزان استفاده کنیم.
- الان چند کشاورز با شما همکاری می‌کنند؟
ما با ۳ کشاورز کار را شروع کردیم که الان تعدادشان به ۱۱ کشاورز ارتقا یافته است و با توجه به فصل جدید زعفران که الان شروع شده، این رقم افزایش خواهد یافت و در سال‌های بعد هم همین روند ادامه پیدا خواهد کرد.
- تاکنون چه میزان زعفران در کشمون خرید و فروش صورت گرفته است؟
تا الان چیزی حدود ۱۰کیلو زعفران در کشمون خرید و فروش صورت گرفته است.
- با توجه به اینکه شما درصدی را به عنوان کارمزد دریافت می‌کنید و این یعنی بخشی از قیمت فروش به شما می‌رسد، کشاورزان چگونه راضی به همکاری با شما شدند؟ یعنی کشمون چه ارزش افزوده‌ای به کارشان اضافه می‌کند؟
کشمون به کشاورزان کمک می‌کند که درآمد بیشتری داشته باشند؛ یعنی دو انگیزه باعث این کار شد؛ یکی اینکه کشاورزان باید یا از طریق کشمون زعفران خود را به فروش برسانند یا به کسبه محلی بفروشند. فروش به کسبه محلی یعنی فروش هر نوع زعفرانی به یک قیمت تقریبا واحد. یعنی خوب و بد آن تفاوتی در قیمت ندارد. ولی وقتی از طریق کشمون زعفران آنها به فروش می‌رسد، درآمد بیشتری نصیب‌شان می‌شود. چون بازار بزرگ‌تری را در اختیارشان قرار می‌دهد و وقتی زعفران‌شان خالص باشد، مشتری حاضر است قیمت بالاتری بابت آن بپردازد.
دوم اینکه هر بسته زعفران به نام خود کشاورز بسته‌بندی می‌شود و همراه با هر بسته شناسنامه‌ای با چند عکس از کشاورز و داستان کار و زندگی او و همچنین نتیجه آزمایشی که روی زعفران کشاورز صورت گرفته است همراه بسته زعفران توزیع می‌شود. به همین دلایل کشاورزان جایگاه و هویت اجتماعی بهتری در کشمون حس می‌کنند. همچنین افرادی که از طریق کشمون خرید می‌کنند، با کشاورزان آشنا می‌شوند و حتی به خانه آنها می‌روند و کشاورزان و نحوه کار و زندگی آنان را از نزدیک مشاهده می‌کنند. حتی با کشاورز به مزرعه می‌روند و تجربه زعفران‌چینی را کسب می‌کنند. در واقع ارتباط ایجاد شده بین کشاورز و خریدار، حس خوبی به کشاورزان می‌دهد.
- در بازار زعفران چه مشکلات اساسی وجود دارد که استارتاپی مانند کشمون می‌تواند در برطرف‌کردن‌شان کمک کند؟
در بازار حدود ۸۰۰ نوع تقلب زعفران وجود دارد. در اتحادیه اروپا بانک برای ژن زعفران ایجاد کرده که انواع ژن زعفران را از سراسر دنیا جمع‌آوری می‌کند. در این سایت آمده که از ۵۰درصد زعفرانی که در بازار جهان در حال خرید و فروش است، مشکلاتی مثل تقلبی‌بودن وجود دارد. همچنین حدود ۸۰درصد از زعفرانی که در بازار عرضه می‌شود، دچار آلودگی رنگی مانند رنگ صنعتی بودند که در زعفران تقلب به حساب می‌آید. عمده مشتریان نگران تقلبی‌بودن زعفران خود هستند و مشکلی که حس می‌شود، مطمئن‌نبودن از کیفیت زعفران موجود در بازار است.
- قیمت زعفران در بازار چقدر است؟
قیمت زعفران در بازار دچار نوسان زیادی است و انواع مختلف با کیفیت گوناگون در بازار وجود دارد ولی چیزی حدود کیلویی چهار و نیم میلیون تومان در بازار است.
- کشمون چه تعداد کاربر دارد؟
تا الان ۱۵۰مشتری از سراسر ایران داشتیم که ۲۷درصد از آنها بیش از یک بار از کشمون خرید کرده‌اند.
- برای کشاورزان آموزش هم در نظر گرفته‌اید؟
خانواده کشاورزانی که با ما کار می‌کنند، ۷۰۰سال سابقه کشتوکار زعفران در منطقه‌شان را دارند. به همین جهت در این کار خبره هستند. ما تنها موضوعاتی از قبیل استفاده‌کردن و نکردن از کود شیمیایی و تاثیراتی که روی زعفران و قیمتش ایجاد می‌کند و راهنمایی‌هایی برای رعایت نکات بهداشتی به آنها می‌دهیم. هرچند که کشاورزان در کار خود حرفه‌ای هستند، چون کاشت و داشت و برداشت زعفران، دانشی بومی و میراثی کشاورزی است که نسل به نسل و سینه به سینه به آنها رسیده است. بحث استفاده از کود شیمیایی هم که طی سال‌های اخیر در مزارع کشاورزی استفاده می‌شود، به دلیل اطلاعات غلطی بوده که مهندسان کشاورزی به کشاورزان دادهاند و زمین‌ها و محصولات‌شان را آلوده کرده‌اند.
- کشمون به چه معناست؟
کشمون از کلمه کشتمان گرفته شده و به معنی کشتوکار است. همچنین به مجموعه زمین‌هایی که از یک چاه عمیق آب می‌گیرند، کشمون می‌گویند.
- در ابتدای صحبت‌مان به دغدغه‌های زیست محیطی استارتاپ کشمون اشاره کردید. در این باره بیشتر توضیح بدهید.
مسئله‌ای که خراسان و قائن با آن مواجه است، مسئله آب است و حدود ۹۰درصد از برداشتی که از سفره‌های آب زیرزمینی صورت می‌گیرد، در بخش کشاورزی استفاده می‌شود. در بخش کشاورزی هر چقدر آب بیشتری مصرف شود، درآمد کشاورز بیشتر می‌شود. اما مثلا اگر ما در خانه خود آب بیشتر مصرف کنیم، هزینه بیشتری باید بپردازیم. در حالی که برداشت بیشتر آب برای کشاورز، درآمد بهتری را نصیبش می‌کند. مثلا قیمت یک چاه عمیق تا ۲ میلیارد تومان است و اگر کسی بابت خرید چنین چاهی این همه هزینه می‌کند، می‌خواهد برداشتش را از آن داشته باشد و در هیچ جای دنیا هم کشاورزی پیدا نمی‌شود که راضی شود از این ۲میلیارد تومان، تنها از ۵۰۰ میلیون تومانش بهره‌برداری کند و مثلا آبیاری قطره‌ای انجام دهد و تنها یک چهارم از آبش را مصرف کند و یک و نیم میلیارد تومان را مسکوت بگذارد. چون هزینه کرده و می‌خواهد نهایت بهره‌برداری را داشته باشد. همچنین ایران با محدودیت زمین مواجه نیست بلکه با نبود آب مواجه است که در بخش کشاورزی هر چقدر آب بیشتری مصرف شود به همان نسبت سطح زیر کشت هم افزایش می‌یابد و درآمد هم بیشتر می‌شود.
به همین دلیل و با وجود چنین مسائلی، کاری که کشمون می‌کند این است که انواع مختلف محصولات را مقایسه کرده است که به ازای هر متر مکعب آب مصرفی برای محصولات، چقدر درآمد برای کشاورز ایجاد می‌شود. چون علاوه‌بر زعفران، محصولاتی مانند چغندر، گندم، سیب زمینی و… هم می‌کارند. با بررسی‌هایی که انجام دادیم، مشخص شد که زعفران از همه محصولات آب کمتری مصرف می‌کند و درآمد بسیار بیشتری هم نصیب کشاورز می‌کند اما کشاورزان مشتاق بودند که در فصول دیگر، محصولات دیگر را بکارند و درآمد کسب کنند.
کاری که کشمون می‌کند این است که برای کشاورزانی که عضوش هستند، محاسبه می‌کند که به ازای هر متر مکعب آبی که مصرف می‌کنند، چقدر درآمد داشته‌اند و می‌بینند که درآمدشان در کشمون بین ۱۰ تا ۲۰درصد افزایش داشته است. کشمون این فاکتور را برای کشاورزان الزامی کرده که به ازای افزایش درآمدی که از فروش زعفران در کشمون نصیب‌شان شده، باید کشت سایر محصولات و در نتیجه درآمد حاصل از آنها را کاهش دهند. یعنی اگر مثلا ۲۰۰هزار تومان افزایش درآمد از کشمون داشته‌اند، باید به همان نسبت درآمد از کشت سایر محصولات را که آب زیادی نیاز دارند، کاهش دهند. در واقع این کاهش درآمد از طریق افزایش فروش و افزایش درآمد از طریق کشمون جبران می‌شود.
- کشمون در این زمینه چقدر اشتغال‌زایی کرده است؟
کاربرانی که با کشمون کار می‌کنند خودشان شاغل بوده و افرادی هستند که فقط الگوی کشت و روش کشاورزی خود و روش استفاده از سفره آب زیرزمینی خود را تغییر دادهاند. همچنین باید نکته‌ای را هم اضافه کنم که البته تا حدودی به سوال قبلی شما مربوط است؛ یک کشاورز به‌تنهایی قادر به کاهش مصرف از سفره آب زیرزمینی نیست. مثلا نمی‌تواند ۱۰ساعت آبی که از چاه عمیق مصرف می‌کند، ۲ ساعتش را کاهش دهد و مجموعه کشاورزانی که از این چاه استفاده می‌کنند، می‌توانند این تصمیم را بگیرند. این امر را هم زمانی کشمون می‌تواند عملی کند که کشاورزان به یک حد و نسابی برسند که این کار برای سال دوم برنامه‌های کشمون برنامه‌ریزی شده است.
- تیم کشمون از چند نفر تشکیل می‌شود؟
تیم کشمون از شش نفر تشکیل شده که چهار نفرمان هم‌بنیانگذار هستیم.
- کشمون را با چه میزان سرمایه اولیه شروع کردید؟
کشمون را با ۱۰۰میلیون تومان راه‌اندازی کردیم.
الان افراد زیادی، کلانشهرها را مکان بهتری برای راه‌اندازی استارتاپ می‌دانند؛ چه تفاوتی وجود دارد و آیا شما برای راه‌اندازی یک استارتآپ در شهرستان با مسئله خاصی مواجه بوده‌اید؟ مثلا برای به دست آوردن دانش فنی مورد نیازتان.
در شهرستان آب و هوا تمیزتر و ترافیک کمتر است و همچنین هزینه‌های اقامتی هم کمتر است. کیفیت زندگی هم در شهرستان بالاتر است و حداقل آن دیدن یک آسمان پر از ستاره است! البته این قانون هم درست است که هر چیزی را که به دست بیاورید، چیزی را هم از دست می‌دهید. در مورد این موضوع هم اینگونه است که کارگاه‌های آموزشی در شهرهای کوچک وجود ندارند، ولی من برای دسترسی به نیروی خبره مشکلی نداشتم چون آدم کاربلد همه جا وجود دارد.
- اشاره کردید که با ۱۱ کشاورز در حال کار هستید، آیا اطلاعی از آمار متراژ زمین این افراد دارید؟
هر کدام از آنها بین ۱ تا ۲ هکتار زمین دارند.
- کشمون برای سال دوم فعالیت خود برای همکاری با چه تعداد کشاورز و چه اعداد و ارقامی هدف‌گذاری کرده است؟
پیش‌بینی ما برای سال دوم این است که با ۲۰۰کشاورز بتوانیم همکاری داشته باشیم.
در سایت کشمون اشاره شده که توزیع زعفران با دوچرخه هم در برنامه کاری‌تان بوده است.
الان در مشهد توزیع زعفران را با دوچرخه انجام می‌دهیم. در تهران هم این کار را انجام می‌دادیم ولی با استارتاپی در این زمینه همکاری می‌کردیم که مشکلی برای‌شان پیش آمد ولی قصد داریم که دوباره در تهران توزیع با دوچرخه را از سر بگیریم.
- قبلا به جای شما کشاورزان، زعفران خود را به کاسبان محلی می‌فروختند و الان به شما زعفران می‌فروشند؛ کاسبان محلی با کشمون مشکلی ندارند؟
کسبه‌های محلی از اجتماعی خیلی کوچکی تشکیل می‌شوند و نمی‌توانند در مقابل ما قرار بگیرند و چنین مشکلی تاکنون برای ما پیش نیامده است. تامین، بسته‌بندی و فروش زعفران قبلا در انوع مختلفی انجام می‌شده و واسطه‌های زیادی این کار را انجام می‌دادند ولی الان کشمون می‌خواهد این کار را آسان‌تر و با روش جدیدتری ارائه دهد و در این سیستم با کشاورزان در فروش زعفران آنها شریک شود و به کشاورز کمک کند که برای زعفرانش مشتری پیدا کند که به قیمت بهتری به فروش برساند، ولی مسئله‌ای که ممکن است پیش بیاید با شرکت‌های عمده‌ای است که در کار تامین خرید و فروش زعفران هستند که استارتاپ‌های تازه‌تاسیس را جدی نمی‌گیرند و آنها را افرادی تازه‌کار می‌دانند؛ یعنی ما را فعلا به حساب نمی‌آورند و ما را آدم‌های رویاپردازی می‌دانند که شاید اصلا کاربلد هم نیستند. اما شاید یک سال بعد با مشکلاتی در این زمینه مواجه شویم.
- تولید سالانه زعفران در ایران چه میزانی است؟
سال قبل در حدود ۳۰۰ تن بوده است ولی پیش‌بینی می‌شود که سال آینده، این رقم افزایش یابد.
- هدف‌گذاری کشمون در بازار برای خرید و فروش چند درصد از این زعفران است؟
کشمون برنامه‌ای سه‌ساله دارد که طبق آن مشخص شده که طی سه سال آینده ۴درصد از این بازار را در اختیار بگیریم؛ یعنی در این سه سال تعداد کشاورزانی که با کشمون کار می‌کنند به ۵هزار کشاورز در بازار ایران می‌رسد. همچنین طی این مدت وارد بازار اروپا هم خواهیم شد و مقداری از سهم بازار اروپا را می‌گیریم. البته ما نمی‌خواهیم رویاپردازی کنیم و جاه‌طلبانه برخورد کنیم و باید دید که تا چه اندازه می‌توانیم طبق این برنامه پیش برویم.
- ۵هزار کشاورز از سراسر ایران را در نظر دارید؟
منظور ما همه کشاورزانی است که با کشمون کار خواهند کرد. تمرکز ما الان روی منطقه خودمان است و ما منطقه به منطقه کار می‌کنیم و به این صورت نیست که کشاورزی به تنهایی در یک نقطه ایران بتواند با ما کار کند چون در این صورت کار نظارت و دیگر برنامه‌ها مربوط به کیفیت سخت می‌شود.
- با توجه به تمرکزتان روی خراسان جنوبی، الان چه تعداد کشاورز زعفران‌کار در این منطقه فعالیت دارند؟
۱۰ تا ۱۵هزار کشاورز زعفران‌کار در این منطقه فعالیت می‌کنند. منظور من از این تعداد کشاورز تنها افرادی است که صاحب مزرعه هستند و افرادی دیگری از جمله خانواده کشاورز و همسایه‌ها‌ی‌شان هم به کشاورزان کمک می‌کنند چون چیدن زعفران نیروی کار زیادی را می‌طلبد و برای تهیه یک مثقال زعفران باید حدود ۷۵۰ گل زعفران چیده شود.
- این تعداد مزرعه‌دار چه میزان زعفران تولید می‌کنند؟
سالانه چیزی حدود ۵۰ تن زعفران تولید می‌کنند.
- شما معتقدید که فروش و درآمد بیشتر و واقعی‌تری را برای کشاورزان زعفران ایجاد کرده‌اید؛ این کشاورزان قبلا زعفران را به کاسبان محلی می‌فروختند. چه تفاوت قیمتی در کشمون برای‌شان ایجاد شده است؟
کشاورزان زعفران را مثقالی ۱۶هزار تومان به کسبه محلی می‌فروختند ولی در کشمون مثقالی ۲۰هزار تومان می‌فروشند.
- تبلیغات زیادی از طرف جهاد کشاورزی و کارشناسان این سازمان برای ترویج کشت زعفران صورت می‌گیرد؛ افزایش کشت زعفران کشمون را خوشحال می‌کند؟
مسئله‌ای که در بازار زعفران فراگیر شده این است که چون محصولی است که آب زیادی نیاز ندارد، کشاورزان زیادی در سراسر ایران به کشت این محصول روی آورده‌اند و به همین دلیل اضافه تولید در ایران ایجاد شده است. اما در حال حاضر اشتباهات زیادی رخ می‌دهد. مثلا یک نفر از استان‌های شمالی با من تماس گرفته و شرایط کشت زعفران را پرسیده است در حالی که اقلیم شمال به کلی با اقلیم استان‌هایی چون خراسان متفاوت است و مهم‌تر اینکه در همان منطقه شمال گیاهان دیگری با ارزش تجاری وجود دارد که می‌توان روی کشت‌شان تمرکز کرد. تشویق همه مردم به کشت زعفران اشتباه است و میزان تولید باید متناسب با مقدار صادرات و مصرف داخلی باشد. جهاد کشاورزی و کارشناسان آن برای تولید بیشتر زعفران تبلیغ می‌کنند و مثلا استدلال می‌کنند که الان جمعیت جهان ۷ میلیارد نفر است پس اگر هر نفر نیم گرم هم زعفران مصرف کند، اعداد و ارقام مصرف این محصول شگفت‌انگیز است. اما این استدلال غلط است و پایه و اساسی ندارد. به جای کشت زعفران می‌توان گیاهان دیگری هم کاشت مانند زیره کوهی در همین منطقه خراسان جنوبی که ارزش تجاری بالایی دارد، یعنی نباید تمرکز روی یک گیاه و یک محصول باشد.
- استارتاپی مانند کشمون که آینده بهتری را برای کشاورزان ترسیم می‌کند، چقدر می‌تواند در حفظ مزارع زعفران و حفظ نیروهای بومی در روستاها دخیل باشد؟
در هر خانواده کشاورزی گوشی هوشمند وجود دارد و کشاورزانی که عضو کشمون هستند، می‌توانند برای افرادی از شهرها و کشورهای دیگر پیامی داشته باشند و بین آنها ارتباط و گفت‌وگویی شکل بگیرد. هر کشاورزی می‌تواند شبکه‌ای از خانوده‌های مختلف در سراسر ایران و دنیا را به هم وصل کند، اگر درآمد کشاورز هم رشد کند باعث می‌شود که نیازهای اجتماعی‌اش برطرف شود و نسبت به کار خود اطمینان بهتری پیدا کرده و بپذیرد که شغل کشاورزی می‌تواند مفید باشد و فرزند خود را هم به این کار تشویق کند. در حالی که نسل امروز رویکردی به کشاورزی ندارند. پدران‌شان هم کشاورزی شغل دوم‌شان بوده است.
- کشاورزان کشمون فروش به خارج از کشور هم داشته‌اند؟
برای فروش به خارج از کشور باید خارج از ایران حساب داشته باشید که بتوانید پول را دریافت کنید و سازمانی باید باشد که پول را از آنجا بفرستد چون که ارسال از طریق شرکت ملی پست طول می‌کشد و هزینه آن هم زیاد است. به همین خاطر از طریق مسافر این کار به صورت محدود انجام شده است.
- به عنوان پرسش آخر کشاورزان و خریداران چقدر به خرید آنلاین زعفران عادت کرده‌اند؟
مصرف‌کننده‌ها به خرید آنلاین زعفران عادت ندارند و از طرفی کشاورزان هم آشنایی چندانی با فروش اینترنتی زعفران ندارند. قبلا هم کشورهای حوزه خلیج فارس به روش‌های مختلف زعفران را از کشاورزان خریداری کرده‌اند و آنها را به روش‌های دیگر عادت دادهاند. نو بودن این کار، مسائلی را ایجاد می‌کند اما ما به آینده امیدواریم چون مردم روستا رفته‌رفته به عضویت در کشمون علاقه‌مند می‌شوند.
