صنایع خلاق چیست؟ و شامل چه تقسیم بندیهایی می شود؟
صنایع خلاق یا صنایع فرهنگی و خلاقانه، حوزه‌ای از اقتصاد است که فعالیت‌ها و تولیدات آن به عنوان ایده‌آل و خلاقانه شناخته می‌شود. این حوزه علاوه بر تولید محصولات و خدمات، بر فرآیند خلق و نوآوری تأکید دارد. این صنایع معمولاً از ارتباط نوآورانه با فرهنگ و هنر برخوردارند. صنایع خلاق تأکید بر نوآوری، خلقی بودن، و ارتباط با فرهنگ و هنر دارد و در اقتصادهای مدرن به عنوان بخش مهمی از اقتصادهای خطرپذیر و دانش‌بنیان مطرح شده است.
تاریخچه صنایع خلاق
از دهه 1990، مفهوم صنایع خلاق وارد ادبیات اقتصادی شده و با اصطلاحاتی همچون “بخش خلاق” و “صنایع کپی‌رایت” همراه شده است. این مفهوم به توسعه فناوری اطلاعات و رشد فرهنگ جهانی با استفاده از رسانه‌های دیجیتال متصل است.
در سال 1994، استرالیا مفهوم صنایع خلاق را با ارائه سیاست فرهنگی “ملت خلاق” معرفی کرد. این سیاست تحت عنوان فرهنگی منتشر شد و با یک سرمایه 250 میلیون دلاری حمایت شد. در بریتانیا، این مفهوم در سال 1997 توسط حزب کارگر به توجه جدی افتاد و همزمان با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات مطرح شد.
صنایع خلاق به ترکیب خلاقیت، تولید، و بازاریابی محتوای خلاق می‌پردازند. این صنایع معمولاً توسط قوانین کپی‌رایت حمایت می‌شوند و محتوای فرهنگی دارای خصوصیات غیرمحسوس هستند. این مفهوم از دهه 1990 به بعد بر اثر پیشرفت‌های دیجیتال پرطرفدار شد و از آن زمان از آن به عنوان یک راهبرد اقتصادی جهانی بهره برده می‌شود.
صنایع خلاق در ایران
در ایران، صنایع خلاق هنوز در مراحل ابتدایی توسعه خود قرار دارد و با وجود توانمندی‌های زیاد، هنوز مواجه با محدودیت‌های زیادی است. این مسئله به ویژه در زمینه‌های فرهنگی و هنری قابل مشاهده است. اقوام ایرانی، هر یک با فرهنگ خاص خود، محصولاتی مانند صنایع دستی تولید می‌کنند، اما به دلیل کمبود پشتوانه‌های لازم، صنایع خلاق همچنان به اندازه کافی رشد نکرده و تولیدات بسیاری از آنها محدود مانده و امکان ورود به بازارهای جهانی و منطقه‌ای را ندارند.
صنایع خلاق، به خصوص معماری ایرانی-اسلامی، از جایگاه مطلوبی در سطح جهان برخوردار است. اما در زمینه‌های مانند بازی‌های رایانه‌ای، پویانمایی، مجلات، سینما و اینترنت، ایران هنوز به عنوان تولیدکننده اصلی شناخته نشده است. حتی در حوزه‌هایی که به آنها توجه شده و موفق شده‌اند، نقش نهادهای دولتی به عنوان حامی مهمی را ایفا کرده است.
از آنجایی که ایران هنوز در توسعه صنایع خلاق خود در مقایسه با کشورهای دیگر راه زیادی پیش رو دارد، نیاز به حمایت قوی از سوی نهادهای دولتی است تا بتواند ظرفیت‌های خود را به‌کار بگیرد و توسعه پیدا کند.
مشارکت صنایع خلاق در اقتصاد کشورهای در حال توسعه
بررسی و سنجش صنایع خلاق به دولت‌ها کمک میکند تا بهترین حمایت را ارائه دهند و انگیزه بیشتری برای توسعه این صنایع در اقتصاد به وجود آید. اطلاعات نشان می‌دهد که نرخ رشد صنایع خلاق در برخی کشورها تقریباً دو برابر نرخ رشد ناخالص داخلی آنها است. به عبارت دیگر، بخش خلاق اقتصاد در طول زمان به رشد مستدامی پیش می‌رود.
بررسی انجام‌شده توسط اداره فرهنگ و رسانه و ورزش بریتانیا نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۴، صنایع خلاق توانستند ۷.۳ درصد از ارزش افزوده کل را تشکیل دهند. در دهه گذشته، این صنایع سالانه ۵ درصد به ارزش افزوده خود افزوده و اشتغال‌زایی خود را دو برابر کنند. این اطلاعات نشان می‌دهد که صنایع خلاق تاثیر مستقیم و قابل توجهی بر اقتصاد کشور دارند.
سنگاپور نیز یکی از نمونه‌های موفق در حوزه صنایع خلاق است. در سال ۲۰۱۵، این صنایع به طور مستقیم ۳ میلیارد دلار ارزش افزوده ایجاد کردند و بیش از ۵۳۶ میلیارد دلار کالا و خدمات را صادر کردند. رشد سالانه این صنایع در سنگاپور ۱۷.۲ درصد بوده که نشان‌دهنده عملکرد بسیار موفق‌تر آنها نسبت به رشد کل اقتصاد کشور است.
در کانادا نیز صنایع خلاق با اشتغال حدود ۶۱۶ هزار نفر و شرکت در تشکیل ۳.۸ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور نقش مهمی ایفا می‌کنند.
استرالیا نیز با حدود ۳۰۰ هزار نیروی کار در صنایع خلاق، بخش قابل توجهی از نیروی کار کشور را فراهم میکند.
در کل، توسعه صنایع خلاق به عنوان یک شاخص مهم در توسعه‌یافتگی کشورها مطرح شده و کشورهای توسعه یافته هر روزه به این صنایع توجه بیشتری می‌کنند.
اهمیت صنایع خلاق
خلاقیت یک نقش مهم در زندگی افراد و جوامع بازی کرده و به عنوان یک عامل اساسی در موفقیت فردی و همچنین رشد کسب و کارها محسوب می‌شود. امروزه، خلاقیت به عنوان یکی از ارکان اصلی توفیق در زندگی شناخته شده است.
در ادامه به بررسی نقش صنایع خلاق در زندگی افراد و کسب و کارها می‌پردازیم. افراد خلاق بهترین توانایی برای سازگاری با محیط زیست خود و پیشبرد تاب‌آوری دارند. این خلاقیت باعث می‌شود فرد به راحتی با چالش‌ها مواجهه کرده و از آنها عبور کند.
صنایع خلاق نقش مهمی در رشد اقتصادی کشورها ایفا می‌کنند. این صنایع به عنوان یک استراتژی استراتژیک، اشتغال زایی و ایجاد درآمد با اهمیت بالایی همراه است. به همین دلیل، کشورها به این صنایع سرمایه‌گذاری می‌کنند تا به توسعه اقتصادی خود کمک کنند.
در سطح اجتماعی و کسب و کار، صنایع خلاق کارآمدی و رقابت‌پذیری کسب و کارها را افزایش می‌دهند. این صنایع در اغلب کسب و کارها نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند و برخی از آنها بخش‌های خاصی برای خلاقیت و نوآوری اختصاص داده‌اند. در پاسخ به توقعات مصرف‌کنندگان، خلاقیت به یکی از عناصر اصلی تبدیل شده است.
صنایع خلاق در لغت لاتین به نام “صنعت نارنجی” شناخته می‌شود. این اصطلاح توسط فلیپ بوئیتراگو رستراپو و ایوان داک ابداع شده است. آنها این عبارت را با الهام از پیگمنت‌های رنگی مصر باستان انتخاب کرده‌اند که برای آراستن معابد به کار می‌رفتند. به عبارت دیگر، رنگ نارنجی به عنوان نمایانگر فرهنگ، خلاقیت و هویت در این صنعت شناخته می‌شود.
ویژگی های مشترک این صنایع
در دل همه کسب و کارهای فعال در صنایع خلاق خلاقیت سرشار است. سیزده زیر شاخه مختلف در صنایع خلاق بازگو شده است. در ادامه به بررسی پاسخ به سوال صنایع خلاق چه می باشد این سیزده شاخه را نام می بریم. این شاخه ها شامل گزینه های زیر است:
۱- معماری
۳- موزه ها، کتابخانه ها و گالری ها
۴ – تلویزیون، رادیو، عکاسی، فیلم برداری و رادیو
۵- صنایع دستی
۶- طراحی محصول، طراحی فشن، مد و لباس و طراحی گرافیک
۷- نرم افزارها و خدمات کامپیوتری چاپ
۸- چاپ
۹- موسیقی، هنرهای نمایشی و هنرهای تصویری
در میان اکثر شاخه های مختلف صنایع خلاق به نوعی مبحث مالکیت معنوی بیان می شود. صنایع خلاق در واقع دارای مفهوم و میان رشته ای هستند و در آن ها خلاقیت، ایده، مالکیت معنوی، دانش و تکنولوژی ویژگی های مشترکی به حساب می آید.
نقش صنایع خلاق در اقتصاد
حالا که به پرسش “صنایع خلاق چیست” پاسخ داده‌ایم، می‌خواهیم نقش این صنایع در اقتصاد را بررسی کنیم. تقریباً هر یک از هشت کسب و کار در انگلستان به عنوان یک کسب و کار صنایع خلاق دسته‌بندی می‌شود. بیش از ۹۵٪ این کسب و کارهای خلاق دارای کمتر از ۱۰ نفر پرسنل هستند و بنابراین به عنوان کسب و کارهای کوچک محسوب می‌شوند.
سهم این کسب و کارهای فعال در صنایع خلاق انگلستان در سال به ۱۰۱/۵ میلیارد پوند می‌رسد، که به عنوان ارزش افزوده ناخالص در اقتصاد این کشور ظاهر می‌شود. این رقم بسیار بزرگتر از مجموع سهم صنایع مختلف مانند خودرو، فضایی، علوم زیستی، نفت و گاز و … در اقتصاد انگلستان است. این موضوع اهمیت صنایع خلاق را در اقتصاد این کشور نشان می‌دهد.
سرعت رشد در صنایع خلاق بسیار بالا است. در این صنایع، میزان رشد دو برابر میزان رشد کلی اقتصاد است. مشاغل فعال در صنایع خلاق در انگلستان رشدی سه برابری نسبت به میانگین رشد مشاغل دیگر دارند. سهم صنایع خلاق در صادرات کشورها نیز بسیار بالا است. این صنایع ۱۲٪ از کل صادرات انگلستان را به سراسر جهان تشکیل می‌دهند.
یک سوم افراد فعال در صنایع خلاق به صورت مستقل فعالیت می‌کنند. این واقعیت نشان می‌دهد که دانش کسب و کار و مهارت در مدیریت آن در میان فعالان این صنعت بسیار اهمیت دارد.
تقسیم‌بندی صنایع خلاق به چند زیرشاخه مختلف می‌پردازد:
صنایع مرتبط با هنر و سرگرمی:
سینما و تلویزیون: تولید فیلم، مستند، سریال تلویزیونی.
موسیقی: تولید و اجرای موسیقی، ضبط آلبوم‌ها.
تئاتر و نمایشگاه: اجرای نمایش‌ها و تئاترها.
هنرهای تجسمی: نقاشی، مجسمه‌سازی، عکاسی و هنرهای دیگر.
صنایع مرتبط با ادبیات و نشر:
نشریات و رسانه‌ها: انتشار کتب، نشریات و رسانه‌های آنلاین.
نویسندگی و ادبیات: خلق آثار ادبی شامل رمان، شعر، داستان و مقالات.
صنایع مرتبط با طراحی و معماری:
طراحی گرافیک: طراحی لوگو، تصویرسازی و طراحی وب.
معماری و طراحی داخلی: طراحی ساختمان‌ها و فضاهای داخلی.
صنایع مرتبط با فناوری و نوآوری:
صنایع بازی‌های رایانه‌ای: تولید و توسعه بازی‌های ویدئویی.
تکنولوژی اطلاعات: نرم‌افزارها، اپلیکیشن‌ها و خدمات آنلاین
صنایع مرتبط با طراحی محصولات:
طراحی محصولات: طراحی و تولید محصولات مانند لباس، لوازم خانگی و جواهرات.
صنایع مرتبط با هنرهای دستی:
هنرهای دستی و صنایع دستی: تولید دستی‌های هنری و سنتی.
اهداف مرکز رشد صنایع خلاق و فرهنگی:
بسترسازی برای رشد صنایع خلاق، به ویژه هنرهای دیجیتال، بازی و سرگرمی اهمیت زیادی دارد. این بسترها باید فرصت‌های تجاری در زمینه‌های فرهنگی و هنری فراهم کرده و به افزایش درآمد و تقویت اقتصاد محلی و منطقه‌ای کمک کنند. به منظور ایجاد این بسترها، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
تجاری‌سازی دستاوردهای فرهنگی و هنری:
فراهم کردن فضاها و زیرساخت‌های لازم برای بهره‌مندی از دستاوردهای فرهنگی، هنری، و هنرهای نرم به منظور تجاری‌سازی آنها.
حمایت از شرکت‌های فناور خلاق:
ایجاد شرایط ملائم برای شکل‌گیری و رشد شرکت‌های خصوصی فناور در زمینه صنایع خلاق، با ارائه سرویس‌های مورد نیاز از جمله فضاهای کاری، آموزش، و حمایت مالی.
توسعه فعالیت‌های کارآفرینی فناورانه:
تشویق به فعالیت‌های کارآفرینانه و نوآورانه متناسب با ویژگی‌ها و امکانات منطقه، به خصوص در زمینه‌های گردشگری و صنایع وابسته.
ایجاد فرصت‌های شغلی:
فراهم کردن فرصت‌های شغلی مناسب جهت جذب کارآفرینان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در زمینه‌های هنر، گردشگری، و صنایع دستی.
همکاری بین دانشگاه‌ها:
فراهم نمودن شرایط برای همکاری بین فارغ‌التحصیلان هنر و فارغ‌التحصیلان فنی و مهندسی به منظور به‌روزنگه‌سازی هنرهای بومی و بازتعریف صنایع دستی در دوران معاصر.
این اقدامات به توسعه و پیشرفت حوزه هنرها و صنایع خلاق کمک کرده و افراد محلی را به همکاری و نوآوری تشویق می‌کنند.
صنایع خلاق در نمایشگاه رینوتکس 2023
با توجه به عقب ماندگی و رشد بسیار ضعیف در حوزه ی صنایع خلاق در کشور، نمایشگاه نوآوری و فناوری ربع رشیدی در جهت بهبود زیرساخت‌های اساسی صنایع خلاق با هدف تقویت و مشارکت اقشار مختلف جامعه در چنین صنعتی پر سود برای اقتصاد کشور هر ساله رویدادی را با عنوان رینوتکس (RINOTEX) با زون های تخصصی همچون صنایع خلاق در شهر تبریز برگزار میکند. شما علاقه مندان می توانید برای کسب اطلاعات حضور در یازدهمین نمایشگاه نوآوری و فناوری رینوتکس به سایت Rinotex.ir مراجعه کنید.
