نفت سر سفره استارتاپ‌ها
بررسی دلایل پیشرفت اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی قطر
موفقیت شرکت‌های استارتاپی نه‌تنها به دانش و توانایی کارآفرینان، بلکه به کیفیت محیطی که در آن فعالیت می‌کنند نیز وابسته است. در اصطلاح به این محیط «اکوسیستم کارآفرینی» یک منطقه می‌گویند. یکی از عناصر کلیدی موفقیت اقتصادهای نوآور و رو به رشد، کیفیت اکوسیستم کارآفرینی و تلاش‌های مستمر برای بهبود آن است. آموزشکده‌های تجارت، موسسات رشد، سرمایه‌گذاران فرشته، سرمایه‌گذاران خطرپذیر، بانک‌های توسعه و… تنها بخش‌هایی از یک اکوسیستم کارآفرینی پیشرو را تشکیل می‌دهند.
در این گزارش نگاهی داریم به وضعیت اکوسیستم استارتاپی قطر مطالعه اینگونه گزارش ها می‌تواند به آگاهی بخشی بیشتر کارشناسان و مسئولان کشورمان کمک کند.
در این گزارش، اکوسیستم کارآفرینی در قطر و آینده آن را بررسی می‌کنیم. البته نه از این جهت که جوانان و استعدادهای ایرانی را به مهاجرت و رفتن از ایران و حضور در کشورهایی چون قطر تشویق کنیم. تهیه چنین گزارشی اتفاقا اهداف دیگری دارد؛ قصد بر این است که به تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان، سرمایه‌داران و همه افراد و ارکانی که در توسعه فناوری و اقتصاد دیجیتال دخیل هستند، یادآوری شود که چه اقداماتی باید انجام شود و چه دستاوردهایی می‌توان داشت.
وقتی کشوری با جمعیتی که کمتر از بسیاری از استان‌های ایران است و سابقه اندکی در راه‌اندازی دانشگاه، علم و فناوری دارد، توانسته در همین خاورمیانه پر از تنش، اکوسیستم استارتاپی پیشرویی بسازد، چرا اکوسیستم ایران با بیش از یک دهه فعالیت، همچنان در گیرودار بگیر و ببند و کمبود سرمایه، مهاجرت منابع انسانی درجه یک و… است؟!
-
گام بلند قطر برای رشد و نوآوری
قطر یکی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، به سرعت در حال تبدیل‌شدن به یک قطب پیشرو در کارآفرینی است. این کشور با ۲.۹میلیون نفر جمعیت بزرگ‌ترین صادرکننده گاز در جهان است و درآمد سرانه آن در میان چند کشور اول دنیا قرار دارد.
تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۲۰ مبلغ ۱۴۶.۴میلیارد دلار بوده که بنا بر تخمین‌های صندوق بین‌المللی پول، تا پایان سال۲۰۲۲ به رقم ۱۸۰میلیارد دلار خواهد رسید. سرمایه‌گذاری فراوان دولت قطر در جام جهانی فوتبال۲۰۲۲ موجب شد تا این کشور در سال۲۰۲۱ با کسری بودجه‌ای ۹.۵میلیارد دلاری مواجه شود. اما آورده‌هایی که این سرمایه‌گذاری برای کشور قطر به دنبال دارد، ارزشی به‌مراتب بیشتر دارد که نتایجش را طی سال‌های آینده خواهند دید.
به زبان بازاریابی می‌توان گفت که قطر طی این سال‌ها سرمایه‌گذاری‌های زیادی برای برنداورنس یا همان آگاهی از برند خود انجام داده است. آنها الان در مرحله کاشت هستند و به‌زودی ثمره هزینه‌های هنگفتی را که کرده‌‌اند، می‌بینند.
اکوسیستم کارآفرینی قطر از ایجاد کسب‌وکارهای نوآور و توسعه آنها حمایت می‌کند. در جهت تحقق اهداف چشم‌انداز ملی ۲۰۳۰ قطر، این کشور در تلاش است تا با کاهش وابستگی به فروش نفت و گاز، به یک اقتصاد دانش‌محور تبدیل شود. یکی از اهداف قطر، تبدیل این کشور به یک قطب منطقه‌ای در زمینه دانش، صنعت و فعالیت‌های اقتصادی نوآورانه است. این تبدیل قطعا با حمایت از نوآوری، کارآفرینی و توسعه فناوری ممکن خواهد بود. شاخص کل فعالیت کارآفرینی مرحله اول (TEA) کشور قطر هر سال با افزایش روبه‌رو بوده و حتی تنه به تنه کشورهایی با اقتصاد پیشرفته می‌زند. همچنین نرخ بیکاری در این کشور نزدیک به صفر است.
شاخص کل فعالیت کارآفرینی مرحله اول (TEA)
-
دلایل شکوفایی اکوسیستم کارآفرینی قطر
دلایل زیادی وجود دارد که یک کشور کوچک با سابقه اندک فعالیت‌های علمی و اقتصادی، با برنامه‌ریزی اصولی و تنها طی چند سال، خود را در سطح اول جهان معرفی کرده و اکوسیستم کارآفرینی قابل‌توجهی ایجاد می‌کند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این دلایل اشاره می‌کنیم.
- روابط همزیستانه: کشور قطر به‌خوبی توانسته با شرایط منطقه‌ای خو بگیرد و روابط مشارکتی و همزیستانه‌ای میان دانشگاه‌ها، دولت، صنعت و دسترسی به سرمایه مالی فراوان صورت داده است.
- موسسات آموزشی در سطح جهانی: در قطر، تحصیل در آموزشگاه‌های دولتی رایگان است و جزوات درسی دانشجویان نیز از طریق دولت تامین می‌شود. در مقاطع تحصیلی بالاتر نیز چندین موسسه آموزشی در سطح جهانی تاسیس شده‌اند که گذر این کشور به یک اقتصاد دانش‌محور را هموار می‌سازند.
این موسسات با فراهم‌کردن امکانات آموزشی و تربیتی، کیفیت عناصر سازنده اکوسیستم کارآفرینی این کشور را بالا برده و ریسک عدم موفقیت را کاهش می‌دهند. آنها همچنین بستری را برای شبکه‌ای از کارآفرینان فراهم می‌کنند تا با حمایت از یکدیگر، ایده‌ها و تجربیات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. به‌همین دلیل دولت و بخش خصوصی اهمیت دانشگاه‌ها در زمینه تربیت منابع انسانی و زیرساخت‌های سرمایه‌ای را به‌خوبی دریافته‌اند.
- دانشگاه‌های بین‌المللی: این کشور ۹ پردیس ماهواره‌ای از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های سراسر جهان را در منطقه‌ای به نام «شهر آموزش» تاسیس کرده است. این دانشگاه‌های بین‌المللی واقع در شهر آموزش، به‌طور فعالانه و تعاملی با سازمان‌های دولتی در ارتباط هستند تا بیشترین حمایت را از کارآفرینی و نوآوری صورت دهند.
- سازمان‌های حمایت از کارآفرینی: سازمان‌های حمایتی قطر شامل موسسات رشد، شتاب‌دهنده‌ها، انجمن‌ها و موسسات مشاوره‌ای هستند. سازمان‌های حمایتی همچون بنیاد قطر، بانک توسعه قطر (QDB) و مرکز مالی قطر نیز از سایر سازمان‌های دخیل در دانش و فناوری حمایت می‌کنند.
- موسسات رشد و ساختار تامین سرمایه: قطر همچنین برای تامین سرمایه کارآفرینان نیز موسسات توسعه‌دهنده‌ای تدارک دیده است. تعدادی از این موسسات عبارتند از: Enterprise Qatar، Social Development Center، Silatech، INJAZ Qatar و بنیاد قطر(QF).
- شرایط تجاری مناسب: قطر در حال توسعه شرایطی مناسب جهت نوآوری و کارآفرینی است. برخی از تلاش‌های این کشور در جهت تحقق این هدف عبارتند از: پرورش یا وارد‌کردن نیروهای مستعد، فراهم‌کردن منابع مالی و ساماندهی ضوابط و مقررات ایده‌آل برای فعالیت کارآفرینان. در چشم‌انداز ملی ۲۰۳۰ قطر برنامه‌هایی تبیین شده که محیط تجاری مناسبی جهت ورود سرمایه‌گذاران و شرکت‌های فناوری خارجی فراهم شود.
- حمایت از کارآفرینی زنان: در قطر بیش از ۱۸دانشگاه در رشته‌های تخصصی گوناگون وجود دارد که برای مشارکت زنان هیچ محدودیتی قائل نمی‌شوند. تعداد دانشجویان زن این کشور از مردان بیشتر است و رهبران صنایع، زنان را به‌عنوان کارآفرینان قابل‌اعتماد می‌شناسند.
- منابع مالی: کارآفرینانی که برای پروژه‌های خود به منابع مالی احتیاج داشته باشند، می‌توانند از راه‌های جایگزین دیگری همچون جذب سرمایه در مرحله بذری، وام، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و بازار سرمایه این کشور استفاده کنند. بنیاد قطر، بانک توسعه قطر (QDB)، شعبه خاورمیانه شبکه سرمایه‌گذاری فرشته، سیلاتک و موسسات سرمایه‌گذاری خطرپذیر از جمله این منابع هستند.
- حمایت دولتی از کارآفرینی: دولت قطر به‌خوبی از کارآفرینی حمایت می‌کند. رسیدن به اهداف چشم‌انداز ملی۲۰۳۰ قطر اهمیت زیادی برای دولت این کشور دارد. این اهداف شامل جذب سرمایه بین‌المللی، ساماندهی مکانیسم‌های خدمات عمومی، پرورش نیروی کار متخصص و حمایت از توسعه کارآفرینی و نوآوری است. سیاست‌های مالیاتی این کشور نیز از نظر سهولت در جایگاه دوم جهان قرار دارد.
-
بودجه ۱۵میلیارد دلاری قطر برای نوآوری
در قطر فرصت‌های بسیار مهمی برای سرمایه‌گذاری خارجی در زمینه‌های زیرساخت‌ها، سلامت و درمان، آموزش و پرورش، گردشگری، انرژی، فناوری و اطلاعات و ارتباطات وجود دارد. دولت این کشور برای ۳سال آینده بودجه‌ای ۱۵ میلیارد دلاری را برای پروژه‌های جدید این بخش‌ها در نظر گرفته است. با اندازه‌گیری میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) می‌توان گفت بخش‌های تولیدی، معادن، بخش‌های مالی و بیمه جذاب‌ترین حوزه‌ها برای سرمایه‌گذاران خارجی بوده‌اند. از طلایه‌داران نوآوری در این کشور می‌توان موارد زیر را برشمرد:
- فناوری مالی (Fintech): حوزه فناوری مالی بیشترین جذابیت را در میان استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاران داشته است. از نظر میزان سرمایه‌گذاری، در سال۲۰۲۰ استارتاپ‌های فناوری مالی ۹درصد از کل سرمایه‌گذاری‌های این کشور را تشکیل داده‌اند.
- تجارت الکترونیک (E-Commerce): دو مورد از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در سال۲۰۲۰ در زمینه تجارت الکترونیک انجام شده‌اند. استارتاپ‌های Snoonu و Urban Point مجموعا یک‌پنجم سرمایه صرف‌شده در این کشور را به خود اختصاص داده‌اند. پس از همه‌گیری کووید-۱۹ میزان سرمایه‌گذاری خطرپذیر در این کشور ۴۰ برابر شده است.
- خدمات خانگی: همه‌گیری ویروس کرونا بازار خدمات خانگی در این کشور را بسیار رونق بخشیده است. پس از همه‌گیری نیاز به دیجیتالی‌کردن خدمات بیش از پیش احساس شد و در سال۲۰۲۰ سه مورد سرمایه‌گذاری عمده در این حوزه انجام شد. مبلغ یک میلیون ریال قطر در استارتاپ Ebultler و ۹۹هزار ریال قطر نیز در شرکت BFive Qatar سرمایه‌گذاری شد تا بهتر بتوانند در شرایط همه‌گیری، خدمات خود را به مشتریان ارائه دهند.
-
سهم دولت؛ پاشنه آشیل اکوسیستم نوآوری قطر
بنابر مشاهدات متخصصان، کشور قطر دارای تمام شرایط کارآفرینی لازم برای تبدیل‌شدن به یک اکوسیستم پیشرو است. تنها باید به مسیر درست خود ادامه داده، سرمایه‌گذاران و کارآفرینان را از سراسر جهان به خود جذب کند و قوانین منطقه‌ای موثر بر کسب‌وکارها را ساماندهی کند. اما همچنان فرایند ثبت شرکت در این کشور بسیار دشوار است و بوروکراسی پیچیده‌ای دارد. ضمن اینکه اگرچه دولت قطر از بخش خصوصی حمایت زیادی می‌کند، اما همچنان نقش اساسی را در اقتصاد این کشور بر عهده دارد که این مورد می‌تواند به پاشنه آشیل اقتصاد نوآوری قطر تبدیل شود.