سایه شکست بر سر اکوسیستم استارتاپی مصر

کشور مصر از جمله کشورهایی است که طی یک دهه گذشته سوار بر قطار فناوری، تجربه‌های ارزشمندی را در اکوسیستم استارتاپی جهان به دست آورده و در زمینه تعداد کارآفرینان، نوآوران و سرمایه‌گذاری‌خطرپذیر یک رشد مداوم را نشان می‌دهد. این در حالی است که اگرچه بازار مصر یک محیط مناسب را برای رشد استارتاپ‌ها فراهم کرده‌‌، اما اکوسیستم کسب‌‌وکارهای نوپا در این کشور، با ریسک بالایی روبه‌رو بوده و تنها ۱۰‌درصد از استارتاپ‌های این کشور هر سال موفق می‌شوند. به نظر می‌رسد کشور مصر برای افزایش استارتاپ‌های موفق خود، نیاز به یک فرهنگ‌سازی گسترده‌ای دارد که این فرهنگ‌سازی نیز باید در سمت کارآفرینان و صاحبان کسب‎‌وکارهای نوپا اتفاق بیفتد. به این معنا که در زمینه راه‌اندازی و مدیریت این سبک از کسب‌وکارها، آموزش‌های لازم را ببینند، روند طراحی و تولید محصولات را به‌درستی طی کرده و خصوصا در زمینه موقعیت‌یابی، بازاریابی، فروش و حفظ سطح خدمات، اطلاعات درست و کارآمدی را به دست بیاورند؛ در نهایت نیز در حفظ بدنه سازمان خود و خصوصا جلب رضایت کارمندان، به‌درستی عمل کنند. در ادامه مهم‌ترین دلایل شکست استارتاپ‌های مصری مورد بررسی قرار می‌گیرند. شاید بتوانیم بگوییم بازار ضعیف این کشور در کنار عدم پرداختن به تحقیقات بازار، از جمله مهم‌ترین دلایل ضعف اکوسیستم استارتاپی مصر به شمار می‌روند. یک بازار ضعیف را در نظر بگیرید که بیشتر مصرف‌کنندگان به دنبال تأمین نیازهای اساسی خود هستند، در این میان اگر استارتاپی وارد شود و با یک پشتوانه قوی مالی خدمات و محصولات جذابی را نیز ارائه دهد، آیا از سوی بازار ضعیف مصر، بازخوردی دریافت خواهد کرد؟! به نظر می‌رسد که چنین روندی اتفاق نخواهد افتاد.

فقدان یک نیاز در بازار

یکی از رویکردهای عمده‌ای که در نسل جوان استارتاپی مصر مشاهده می‌شود، اجرایی‌کردن ایده‌ها، بدون تحقیقات بازار است. عموما جوان‌هایی که با یک ایده جذاب راه خود را به اکوسیستم استارتاپی باز می‌کنند، آنقدر مجذوب آن ایده درخشان خود می‌شوند که بدون انجام تحقیقات مربوط به بازار، به سراغ عملی‌کردن آن ایده می‌روند؛ در حالی که یک ایده، هر اندازه که اجرایی و جذاب باشد، باید بر اساس یک نیاز به اجرا در‌بیاید. استارتاپی که نسبت به خدمات و محصولات آن نیازی وجود نداشته باشد، قطعا محکوم به شکست خواهد بود.
اگر یک قدم به عقب بازگردیم، باید بپرسیم که چرا در کشور مصر، این رویکرد وجود دارد و چرا افرادی که وارد اکوسیستم استارتاپی آن می‌شوند، چنین نکته بدیهی را در نظر نمی‌گیرند! به نظر می‌رسد ۲دلیل عمده برای چنین اشتباهی وجود داشته باشد؛ یکی فقدان منابع اطلاعاتی و مقرون‌به‌صرفه در این کشور و دیگری عدم صبر و شکیبایی کارآفرینان برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار نوپا. عموما این ۲دلیل باعث شده است که بسیاری از استارتاپ‌های مصری به دلیل عدم توجه به نیازهای بازار شکست بخورند و این در حالی است که طبق CBInsights، ۴۲‌درصد از استارتاپ‌ها به دلیل فقدان تحقیقات بازار شکست می‌خورند. لازم به ذکر است که عدم تحقیقات بازار، یکی از دلایل عمده شکست استارتاپ‌های مصری محسوب می‌شود و همانطور که در ادامه نیز خواهد آمد، بسیاری از دلایل دیگر زیرمجموعه این مورد قرار می‌گیرند؛ چراکه عدم شناخت درست بازار و نیاز مصرف‌کنندگان، منجر به ارائه محصولات و خدمات ضعیف، زمان‌بندی نادرست و مدیریت اشتباه هزینه‌ها شده و چه‌بسا که روند جذب سرمایه یک استارتاپ را نیز دستخوش تغییرات نادرستی بکند.

محصول و خدمات ضعیف

به نظر می‌رسد عدم شناخت درست بازار و نیازهای آن، سرآمد دلایل شکست استارتاپ‌های مصری باشد که تبعات آن به روند تولید محصولات و ارائه خدمات نیز سرایت کرده است. شناخت درست و دقیق بازار منجر به طراحی و تولید محصول درست و مناسب می‌شود؛ محصولی که نه‌تنها با نیاز مخاطب هم‌خوانی دارد، بلکه جامع و کامل بوده و نقطه ضعفی در آن دیده نمی‌شود. اکوسیستم استارتاپی مصر، درگیر محصولات و خدمات ناکارآمد است، به این معنا که صاحبان کسب‌وکارهای نوپا، اغلب به صورت شتاب‌زده ایده‌های خود را عملی می‌کنند و بر همین اساس نیز محصول یا خدمتی را ارائه می‌دهند که از کیفیت چندان بالایی برخوردار نیست. محصولات و خدمات اعتبار اصلی یک استارتاپ محسوب می‌شوند، چراکه در نهایت، هر مصرف‌کننده‌ای در صورت رضایت کاربردی از محصولات و خدمات، به مشتری یک شرکت تبدیل خواهد شد. نبود داده‌های مناسب، فراهم‌نبودن تجهیزات لازم برای آزمایش محصولات و کنترل کیفیت آنها در اکوسیستم استارتاپی مصر، باعث ضعف در تحقیقات بازار شده و در کنار آن، عدم پایبندی به ارائه محصولات و خدمات مناسب و با‌کیفیت نیز مزید بر علت شده است، به طوری که این مورد، یعنی بالا‌بودن میزان نارضایتی مشتریان نسبت به خدمات استارتاپ‌ها، در لیست دلایل شکست استارتاپ‌های مصری جای گرفته است.

زمان‌بندی اشتباه

به نقل از دیلی‌نیوز مصر، ۲۳‌درصد از استارتاپ‌ها به این دلیل شکست می‌خورند که در زمان نامناسبی راه‌اندازی می‌شوند. زمان‌بندی مناسب و خصوصا انتخاب یک زمان درست برای شروع کار، در کنار تحقیقات بازار، ۲بازوی مهم موفقیت هر استارتاپی، خصوصا در آغاز راه، باید باشد. انتخاب زمان مناسب نیز مانند تحقیقات بازار است و کسب‌وکارها باید بتوانند مناسب‌ترین و بهترین زمان را در روند تحقیقاتی خود مد نظر قرار دهند. این نکته خصوصا در زمان حاضر که بحران کرونا جهان را تحت تأثیر خود قرار داده است، بیشتر نمود پیدا می‌کند، به طوری که نه‌تنها راه‌اندازی یک استارتاپ، بلکه راهبری و رقم‌زدن تغییرات به‌موقع و ارائه راهکارهای درست بسیار اهمیت پیدا می‌کند. بر این اساس به نظر می‌رسد دومین دلیل شکست استارتاپ‌های مصری عدم توجه آنها به مسئله مهمی مانند زمان و اولویت‌بندی درست در رابطه با آن باشد.مسئله مدیریت زمان ارتباط بسیار نزدیکی با فرهنگ فردی مدیران و کارآفرینان دارد و بر همین اساس، فرهنگ‌سازی درست در رابطه با تربیت نیروهای این اکوسیستم نوپا در مصر اهمیت بالایی دارد، به طوری که هر اندازه این افراد در شناخت بازار و نیازهای آن متبحرتر شوند، مدیریت بهتری در زمان‌بندی و اجرای برنامه‌های خود خواهند داشت.

هزینه‌های متفرقه و اشتباه در قیمت‌گذاری

مطابق تحقیقی که CBInsights ارائه داده است، ۱۸‌درصد استارتاپ‌ها به دلیل اشتباهات مالی در زمینه بودجه‌بندی هزینه‌های خود شکست می‌خورند. محاسبات غلط مالی و یا برآوردهای بیش از اندازه هزینه‌ها، از دلایل عمده شکست استارتاپ‌های جهان محسوب می‌شوند و این امر تنها منوط به کشور مصر نیست. این نکته زمانی برجسته‌تر می‌شود که بسیاری از استارتاپ‌ها با هزینه‌هایی که از سوی سرمایه‌گذارها به سمت آنها تزریق می‌شود، کار خود را آغاز می‌کنند. ونچر کپیتال‌های مصر نیز در حمایت از این اکوسیستم نوپای کشورشان، سرمایه‌هایی را در اختیار این کارآفرینان تازه‌نفس قرار می‌دهند که ممکن است دست آنها را برای صرف هزینه باز بگذارند و بر این اساس، اشتباهات جبران‌ناپذیری را در زمینه بودجه‌بندی رقم بزنند. همچنین اشتباه در قیمت‌گذاری نیز ممکن است بسیاری از این استارتاپ‌ها را به ورطه شکست بکشاند که این اشتباه نیز از عدم تحقیقات درست بازار ناشی می‌شود.

کمبود سرمایه‌گذاری در مراحل میانی

اکوسیستم استارتاپی مصر در روند جذب سرمایه، نسبت به ۱۰‌سال پیش وضعیت بهتری پیدا کرده‌ و در این میان، خصوصا سرمایه‌گذاری در مرحله اولیه و مراحل آخر رشد یک استارتاپ، روند آسان‌تری پیدا کرده و سرمایه‌گذاران فرشته قابل توجهی در اکوسیستم این کشور حضور یافته‌اند که از استارتاپ‌ها در مراحل اولیه رشدشان حمایت می‌کنند و در صورت مشاهده توسعه یک استارتاپ، در مراحل پایانی نیز در کنار آنها قرار خواهند گرفت. در روند جذب سرمایه اکوسیستم مصر، مسئله اساسی جمع‌آوری بودجه در مراحل میانی یک استارتاپ است که عدم موفقیت در این مرحله، یکی از دلایل شکست استارتاپ‌های مصری قلمداد می‌شود. فقدان سرمایه مورد نیاز در مراحل میانی رشد یک استارتاپ، ناشی از بی‌میلی سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری است، زیرا استارتاپ در این مرحله هنوز به یک موقعیت تثبیت‌یافته نرسیده ‌و در نتیجه سرمایه‌گذاران جدید نیز با احتیاط بیشتری رفتار کرده و منتظر دستاوردهای آتی آن هستند، در صورتی که ممکن است استارتاپ مذکور به دلیل کمبود سرمایه، با شکست مواجه شده و دستاوردهای آتی خود را محقق نکند.از سوی دیگر، سرمایه‎‌گذارانی که در مراحله اولیه شکل‌گیری یک استارتاپ روی آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند نیز ممکن است به یک توافق کامل برای عملی‌کردن معامله نرسیده باشند و در تزریق سرمایه تعلل به خرج دهند که در هر دو حالت، عدم پاسخگویی به نیاز یک استارتاپ در مراحل میانی، می‌تواند مقدمات شکست آن را رقم بزند.

بازار ضعیف مصر

هر اندازه که کیفیت محصولات و خدمات یک استارتاپ بالا باشد، به همان اندازه باید بازار این محصولات و خدمات نیز وجود داشته باشد، چراکه در غیر این صورت، تنها ضررهای مالی بزرگ را برای صاحبان خود در پی خواهد داشت. ۱۴‌درصد از کارآفرینان، بازاریابی ضعیف را دلیل ناکامی استارتاپ خود اعلام کرده‌اند، بنابراین باید بازار هدفی وجود داشته باشد که بتوان روند بازاریابی و تحقیقات محصول خود را در آن پیگیری کرد. این امر خصوصا در بازار بی‌ثبات مصر بیشتر نمود پیدا می‌کند، چراکه قدرت خرید مصرف‌کنندگان در این کشور به شدت پایین است و بنابراین تنها به سمت محصولات و خدماتی خواهند رفت که نیازهای مهم روزمره آنها را تأمین کند. به نظر می‌رسد تحقیقات بازار در کشوری مثل مصر باید رکن اول راه‌اندازی هر‌گونه استارتاپی در این کشور باشد، زیرا تا زمانی که ایده‌های این اکوسیستم به نیازهای اساسی مصرف‌کنندگان نزدیک نشوند، محکوم به شکست خواهند بود، بنابراین بهتر است به جای الگوبرداری از نمونه‌های موفق دیگر کشورها، به سمت شناخت درست بازار خود پیش بروند، چراکه بازار ضعیف مصر قدرت مانور زیادی به اکوسیستم استارتاپی آن نخواهد داد.

موارد قانونی

طبق آمار ارائه‌شده، ۷‌درصد استارتاپ‌ها به دلیل مشکلات قانونی و چالش‌های حقوقی شکست می‌خورند و این امر خصوصا در سال‌های اول راه‌اندازی یک استارتاپ مشکل‌سازتر بوده و عموما این کسب‌وکارها با سردرگمی‌ها و چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند. بر این اساس، مشکلات قانونی نیز می‌تواند در کشور مصر مشکل‌ساز باشد و داشتن یک تیم قوی از منابع انسانی و حقوقی تا حد زیادی این مشکل را مرتفع خواهد کرد. مسائل قانونی و تنگناهای آن، یک سنگ بزرگ برای استارتاپ‌های مصری به شمار می‌روند و این نکته در کنار فقر فرهنگ سازمانی استارتاپی این کشور، تا حدی مشکل‌آفرین شده و زمینه‌های شکست استارتاپ‌های مصری را فراهم کرده است. در حالی که اگر یک متخصص امور حقوقی در سازمان این استارتاپ‌ها قرار بگیرد، طبیعتا شیوه مواجهه آنها با چالش‌ها و مشکلات حقوقی بهینه‌تر خواهد شد.