گردشگری در جهان امروز صرفا مقوله‌ای تفریحی، شخصی یا خانوادگی نیست، بلکه، صنعتی بزرگ و گسترده محسوب می‌شود که تمایزهای رقابتی ویژه‌ای نیز دارد. از جمله اینکه از آن با نام اقتصاد سبز یاد می‌شود؛ یعنی اقتصادی که کمترین آلودگی زیست‌محیطی را به همراه دارد و همواره از ارزش افزوده بالایی برخوردار است. کشورهایی مانند آمریکا، فرانسه، انگلیس، چین و… هنگام بستن بودجه سالانه‌شان سهم ویژه‌ای را برای درآمدزایی حاصل از گردشگری درنظر می‌گیرند. حدود ۲۰سال است که مقوله اقتصاد گردشگری در ایران جدی شده و اقدامات زیادی هم صورت گرفته است. مسئولان این حوزه سهمی بیش از ۵درصد از تولید ناخالص ملی را برای گردشگری قائل هستند. حتی اقتصاد گردشگری کشور را از مهم‌ترین جایگزین‌های احتمالی اقتصاد نفتی معرفی می‌کنند. از طرفی ایران با ۲۱ اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو در بین کشورهای مهم دنیا از این نظر قرار دارد. همچنین در سال‌های اخیر همواره جزو ۲۰ کشور جذاب اول دنیا از منظر برخورداری میراث فرهنگی و گردشگری قرار داشته است. براساس آمار سالانه بیش از ۵میلیون گردشگر خارجی چه به عنوان مسافران زیارتی و چه به‌عنوان گردشگران واقعی وارد کشور می‌شوند که جزو هر دسته‌ای که باشند به نیازها و خدماتی احتیاج دارند. همه این موارد موجب شده تا صنعت توریسم از ظرفیت‌های گسترده‌ای برای راهاندازی کسب‌وکار برخوردار باشد؛ کسب‌وکارهایی که می‌توانند در قامت استارتاپ راهاندازی شده و دروازه جدیدی از کسب‌وکارها را به روی اکوسیستم استارتاپی ایران بگشایند؛ اکوسیستمی که شاید به تکرار خودش روی آورده و کسب‌وکارهای مشابه بسیاری را به خود می‌بیند اما در این گزارش و در گفت‌وگو با مسئولان، تورگردانان و کارشناسان به ترسیم افق‌های پیش روی علاقه‌مندان به راهاندازی استارتاپ در حوزه گردشگری می‌پردازیم.
- بیش از ۱۰۰ متقاضی کسب‌وکار آنلاین در حوزه گردشگری
علی رفیعی، سرپرست معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی تهران در گفت‌وگو با «شنبه» از ایجاد زمینه‌های مساعد برای راهاندازی چنین کسب‌وکارهایی می‌گوید: «زمینه‌سازی و سیاستگذاری اداره کل سازمان میراث فرهنگی تهران مبنی بر این اساس است که مجوزهای قانونی لازم را در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای علاقه‌مندان این حوزه صادر کند. حتی از طرح‌های برتر نیز حمایت‌هایی صورت می‌گیرد. به این صورت که حتی اگر به عنوان شرکت هم ثبت نشده باشند، مجوزهای قانونی را در اختیارشان می‌گذاریم تا بدون کوچک‌ترین مانعی بتوانند به کسب‌وکارشان بپردازند. وی در ادامه اضافه می‌کند: «در حال حاضر بیش از ۱۰۰متقاضی در حوزه عرضه و فروش محصولات و خدمات گردشگری یا بازاریابی و تبلیغات و معرفی جاذبه‌های گردشگری به ما رجوع کرده‌اند.»
این مقام مسئول در ادامه و در مورد اینکه چه اطلاعاتی را حاضر هستند در اختیار صاحبان ایده‌های استارتاپی قرار دهند، می‌گوید: «در حوزه گردشگری و رونق کسب‌وکارهای خلاقانه بسیار دیر شروع کرده‌ایم اما امیدوار هستیم که با شروع به کار در این حوزه بتوانیم گردشگران زیادی را جذب کرده و خدمات بهینه‌ای به آنها ارائه کنیم. برای رسیدن به این هدف هم روی ایده‌های استارتاپی جوانان حساب ویژه‌ای باز کرده‌ایم و می‌دانیم که در صورت انجام کار اصولی موفق هم خواهند شد.» وی می‌افزاید: «سالانه بیش از یک میلیون و ۵۰۰هزار گردشگر خارجی وارد تهران می‌شوند و حتی خود تهران هم اینقدر جاذبه دارد که بتوان براساس خواسته‌های این گردشگران کسب‌وکارهایی را راهاندازی کرد و حتی اگر در محدوده کوچکی هم فعالیت کنند، می‌توانند درآمدزایی خود را داشته باشند.» رفیعی می‌افزاید: «حتی من از زاویه دیگری هم به مسئله نگاه می‌کنم و آن خدمتی است که استارتاپ‌ها می‌توانند به صنعت گردشگری بکنند. چون هر چه بیشتر به سمت طراحی و راهاندازی نرم‌افزارها و سایت‌هایی برای معرفی جاذبه‌های محیطی حرکت کنیم و خدمات بهتری به گردشگران ارائه کنیم، زمینه‌های حضور مجددشان در کشورمان را فراهم کرده‌ایم.»
- محتوای بین‌المللی تولید کنیم
آرش نورآقایی، دبیر انجمن راهنمایان گردشگری ایران نیز که خود از جهانگردان ایرانی نیز محسوب می‌شود، حوزه گردشگری را از ظرفیت‌های بالایی برای راهاندازی استارتاپ برخوردار می‌داند. وی که در استارتاپ‌ویکندها هم حضور فعالی داشته سخنانش را اینگونه آغاز می‌کند: «در ابتدا باید معترف باشیم که هنوز از حوزه گردشگری برای درآمدزایی استفاده بهینه و صددرصدی را نکرده‌ایم. هر چند استارتاپ‌هایی شکل گرفته‌اند و به صورت مستقیم و غیرمستقیم در حال فعالیت هستند اما من همیشه معتقدم که ایده‌های نو می‌توانند تحولی را در صنعت گردشگری ایجاد کنند. بنابراین در گام نخست باید به سمت حمایت از این افراد برویم و به دنبال دستیابی به فرایند نهایی یعنی افزایش ورود گردشگر و درآمدزایی باشیم. بنابراین تنها برگزاری رویدادهای استارتاپ‌ویکند در زمینه گردشگری راهگشا نیست و باید به سمت عملیاتی‌کردن ایده‌های نو و خلاق برویم.»
وی در ادامه و در مورد بخش‌های مختلف گردشگری برای راهاندازی استارتاپ می‌گوید: «گردشگری ۵بخش اساسی دارد اعم از حملونقل، اقامت، خدمات تفریحی و رفاهی، راهنمایان تورها و… که در همه این بخش‌ها می‌توان استارتاپ راهاندازی کرد. این نکته را باید اضافه کنم که حملونقل محدود به رزرو بلیت قطار و هواپیما نیست بلکه استارتاپ‌هایی می‌توانند شکل بگیرند که مثلا در مناطق مختلف اتومبیل در اختیار گردشگران قرار دهند. چنین نیازی وجود دارد و اگر کسی روی این زمینه سرمایه‌گذاری کند، می‌تواند در محل زندگی خود به درآمدزایی بپردازد.» دبیر انجمن راهنمایان گردشگری ایران همچنین اشاره‌ای دارد به حوزه صنایع دستی و می‌گوید: «حوزه بسیار گسترده و قابل توجه دیگری که در صنعت گردشگری به طور کلی وجود دارد و می‌تواند زمینه‌ساز کسب‌وکارهای پردرآمدی هم باشد، صنایع دستی است. کما‌اینکه استارتاپ‌های زیادی هم در این حوزه شکل گرفته‌اند و به‌ویژه بحث فروش این صنایع در وب رونق خوبی دارد. حتی فروشگاه بزرگی مانند دیجی‌کالا نیز بخشی را به فروش این آثار هنری اختصاص داده است.»
نورآقایی در ادامه توضیح می‌دهد که مهم‌ترین مسئله‌ای که در حال حاضر باید به آن بپردازیم، تولید محتوای بین‌المللی به زبان‌های مختلف است. وی اضافه می‌کند: «در حال حاضر براساس تقسیم‌بندی‌های موجود بیش از ۲۵۰نوع گردشگری در سطح جهان داریم و همگی می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد کسب‌وکارهای خلاقانه باشد. حتی روی ارتباط هر کدام از انواع گردشگری با موسیقی، فیلم، صنایع دستی و… نیز می‌توان استارتاپ راهاندازی کرد. همه این راهکارها به نوعی ارائه خدماتی هستند که تاکنون کمتر به گردشگران ارائه کرده‌ایم ولی می‌توانند زمینه‌ساز ارزش افزوده باشند. حتی تولید محتوای بین‌المللی زمینه‌ساز ایجاد تصویری امن از ایران در مجامع جهانی و در بین مردم کشورهای مختلف جهان باشد. وقتی چنین تصویری ارائه شود، ورود گردشگر به ایران نیز بیشتر می‌شود که همین افزایش گردشگر ورودی در نهایت خوراک استارتاپ‌ها را تضمین می‌کند. این نکته را هم باید اضافه کنم که تهیه محتوای چندرسانه‌ای به چند زبان بین‌المللی می‌تواند مورد توجه راهنمایان گردشگری در کشورهای مختلف باشد. در کنوانسیون جهانی گردشگری که در ایران برگزار شد، ۳۲۰ راهنمای گردشگری با ۵۲ ملیت گوناگون به ایران آمدند و هر چه بهتر بتوانیم داشته‌های ایران را در اختیارشان قرار دهیم، می‌توانند گردشگران بیشتری را به ایران بیاورند.» وی در پایان فرهنگ‌سازی برپایه تولید محتوای حرفه‌ای و بین‌المللی را مهم‌ترین هدف فعلی در حوزه گردشگری معرفی کرده و می‌گوید: «اگر می‌خواهیم گردشگر به ایران بیاید، باید تصویری مثبت از ایران در رسانه‌های خارجی ارائه کرده تا زمینه‌های ورود گردشگران را به ایران فراهم کنیم.»
- راهنمای گردشگری رزرو کنید
امیر شادلو، مدیرعامل شرکت آموزشی و گردشگری ارسباران نیز از دیگر کارشناسان این حوزه است که نگاه مثبتی به حوزه گردشگری برای راهاندازی کسب‌وکارهای جدید دارد؛ کسب‌وکارهایی عموما با ماهیت آنلاین که نیاز روز گردشگران داخلی و خارجی را فراهم می‌کنند. وی در این باره و در گفت‌وگو با «شنبه» می‌گوید: «در نگاه نخست باید متوجه باشیم که با صنعتی مبتنی بر خدمات مواجه هستیم که ظرفیت‌های زیادی برای ایجاد اشتغال با سرمایه‌های اندک را دارد و فضای کسب‌وکارش به لحاظ فرهنگی، تاریخی، اکولوژیکی و خلاقیت بسیار گسترده است. حتی اگر کسی خلاقیت را هم چاشنی کارش نکند و تنها رهرو دیگران هم باشد، می‌تواند به کسب درآمد در این حوزه امیدوار باشد.» وی ادامه می‌دهد: «در این حوزه اشتباه بزرگ این است که روی کمک مالی دولتی حساب کنیم بلکه باید روی ظرفیت‌های سرزمینی و منطقه‌ای حساب باز کرد. چون گردشگری فرصت مناسبی است برای راهاندازی کسب‌وکارهایی است که دولت کوچک‌ترین دخالتی در آنها نداشته باشد. دولت تنها باید سیاست‌های کلی را تعیین کرده و زمینه‌های ورود توریست و گردشگری خارجی را به کشور فراهم کند. اما حمایت مالی از دولت خواستن به معنای شکست کسب‌وکارهاست.» وی همچنین اشاره‌ای دارد به سخنان پروفسور راس پاکلی، رئیس انجمن تحقیقات و پژوهش اکوتوریسم دانشگاهی در استرالیا که در همایش سرمایه‌گذاری در ایران شرکت کرد و می‌گوید: «شما مردمانی هستید که در میراث جهان غوطه‌ورید اما چون غوطه‌ور هستید، قدرت دید کافی ندارید و نمی‌دانید که اندوخته‌های تاریخی- فرهنگی و میراثی در اختیار دارید که هر گوشه‌اش می‌تواند فرصتی برای راهاندازی کسب‌وکار باشد.»
مدیرعامل شرکت آموزشی و گردشگری ارسباران در ادامه و در مورد فرصت‌‌های موجود برای راهاندازی استارتاپ‌های گردشگری می‌گوید: «کسانی که محتوای خوبی به‌صورت مکتوب، فیلم و عکس تولید کنند هم می‌توانند به‌عنوان زیرمجموعه شرکت‌های مختلف حوزه گردشگری فعالیت کنند و هم می‌توانند این محتوا را در قالب یک اپلیکیشن ارائه کنند. اپلیکیشن‌ها می‌تواند محتوای فروش محصول، ارائه خدمات و حتی آموزش را دربرداشته باشند. به‌عنوان مثال، در سطح جهانی سایتی وجود دارد که مخصوص انتخاب راهنمای گردشگری اختصاصی است. به این صورت که در هر کشوری که باشید و بخواهید مقصدتان را انتخاب کنید، می‌توانید راهنمای گردشگری ویژه خود را انتخاب کرده و او را رزرو کنید. حتی ما در شرکت خودمان این آمادگی را داریم که اگر کسی به این موضوع علاقه‌مند است، به ما رجوع کند تا از او حمایت کنیم و در این زمینه استارتاپ راهاندازی کند.
- حمایت می‌کنیم؛ هم تسهیلات و هم جا و مکان
معاونت صنایعدستی کشور به‌تازگی نرم‌افزاری را رونمایی کرده که حاوی اطلاعات کاملی از بیش از ۴هزار کارگاه صنایعدستی کشور است. از آنجایی که صنایعدستی بخشی از میراث فرهنگی و گردشگری به شمار می‌رود، در این زمینه و خدماتی که از طریق این اپلیکیشن به گردشگران و هنرمندان داده می‌شود، حجت‌الله مرادخانی، مشاور معاون صنایعدستی و هنرهای سنتی کشور در این زمینه توضیحاتی به «شنبه» داده است: «زبردستان، ماهیتا اپلیکیشنی است که با تعامل و همکاری بخش خصوصی و دولتی ایجاد شده است. این نرم‌افزار حاوی اطلاعات کارگاه‌های تولید صنایع دستی سراسر کشور است. هر کارگاه تولیدی دارای اکانت اختصاصی خودش است و همه اطلاعاتش اعم از عکس، فیلم، تصویر محصولات و … را در این نرم‌افزار بارگذاری می‌کند. تاکنون بیش از ۴هزار کارگاه از سراسر کشور روی این نرم‌افزار قرار گرفته‌اند.»
وی ادامه می‌دهد: «این کار به شناسایی، دسترسی و انتخاب خریداران کمک می‌کند. این مجموعه برای نخستین‌بار است که زنجیره ارتباطی منجسمی در فضای مجازی و در حوزه صنایع دستی ایجاد می‌کند. این نرم‌افزار لوکیشن‌بیس است و تمام کارگاه‌ها روی نقشه گوگل قرار گرفته‌اند. هر کسی می‌تواند این اپلیکیشن را روی تلفن همراهش نصب کرده و در هر شهری بتواند بهترین کارگاه‌های صنایع دستی را پیدا کند. به‌ویژه در فصل‌های گردشگری فرصت مناسبی را برای خرید صنایعدستی در اختیار گردشگران قرار می‌دهد. در واقع هدف معاونت صنایع دستی به‌عنوان بخشی از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری همین امر بوده که با فعال‌کردن بخش گسترده‌ای از میراث فرهنگی کشور، به جذب گردشگر، خریدار و رونق این حوزه کمک کند. بنابراین بهترین فضای ممکن را فضای مجازی و استفاده از ظرفیت‌های کسب‌وکارهای آنلاین یافته است.»
وی همچنین اشاره‌ای دارد به راهاندازی فروشگاه‌های آنلاین صنایع دستی که در کنار فروش محصولات‌شان همواره محتوایی برای معرفی شهرها و مکان‌ها و مناطق مختلف نیز ارائه می‌کنند و اضافه می‌کند: «طبق اخباری که مدیر‌کل صادرات صنایعدستی سازمان میراث فرهنگی عنوان کرده بیش از ۱۷۰سایت فروش صنایعدستی در کشور فعال هستند. البته این میزان به معنای اشباع‌بودن این حوزه نیست. چون فرهنگ خرید صنایعدستی و خدمات گردشگری در فضای وب ایجاد شده و الان فضا بسیار برای آغاز به کار مهیاست. بنابراین در حوزه گردشگری مسئله مثمر‌ثمر و حیاتی این است که معرفی امکانات و ایجاد جاذبه برای گردشگران خارجی و داخلی کوتاه‌ترین راهش فضای وب است. وقتی موقعیتی تاریخی، فرهنگی، حتی موقعیت‌های جذاب شهری در قامت فیلم و عکس و متن معرفی شوند، موجد انگیزه سفر خواهند بود. انگیزه سفر که ایجاد شد و گردشگر وارد کشور شد یا از شهری به شهر دیگر رفت، باز هم این فضای وب است که می‌تواند بهترین کمک را بکند؛ از تهیه ویزای الکترونیک گرفته تا ارائه پکیج تورهای مختلف در این فضا.»
مرادخانی در ادامه اشاره‌ای هم دارد به آمادگی معاونت صنایعدستی کشور برای ارائه خدمات لازم به علاقه‌مندان راهاندازی استارتاپ در این حوزه و می‌گوید: «معاونت صنایعدستی کشور آمادگی هر گونه کمک برای راهاندازی استارتاپ‌ها را دارد. حتی اطلاعات و دیتاهای پایه‌ای را هم می‌تواند در اختیار افراد علاقه‌مند قرار دهد.
همچنین سازمان میراث فرهنگی کشور با همکاری صندوق کارآفرینی امید برای کسانی که در زمینه صنایع دستی فعالیت می‌کنند، تسهیلاتی تا ۱۰۰میلیون تومان در نظر گرفته و حتی جا و مکانی را تا ۶ ماه در اختیارشان قرار می‌دهد که این آمادگی را دارد که همین امکانات و تسهیلات را در اختیار بنیانگذاران استارتاپ‌های مرتبط با صنایع دستی نیز قرار دهد.»
