يکي از سوالاتي که همواره از من پرسيده مي‌شود اين است که چگونه از بين تعداد زيادي ايده که به ذهنمان مي‌رسد يک ايده مناسب را انتخاب کنيم. به‌طور کلي دسته‌اي از افراد داراي ويژگي‌هايي هستند که مانند يک موتور ايده مي‌توانند ايده توليد کنند. مشکلي که اين افراد با آن مواجه هستند اين است که تعداد زيادي ايده دارند اما در انتخاب و تمرکز بر روي آن‌ها دچار سردرگمي مي‌شوند. بارها و بارها اين مسئله براي من پيش آمده که فردي علاقه‌مند به کارآفريني به من مراجعه کرده و گفته سه ايده در زمينه راه‌اندازي يک استارتاپ دارد، و سردرگم است که بر روي کدام‌يک تمرکز کند. از آنجايي که اين موضوع ممکن است براي بسياري از شما نيز پيش آمده باشد، تصميم گرفتم مطلبي در زمينه نحوه بررسي ايده‌ها و انجام يک انتخاب درست از بين ايده‌هايي که داريم بنويسم. در اين نوشته ابزاري کاربردي در اين زمينه معرفي مي‌شود. اما قبل از معرفي ابزار، بهتر است يک سري تعاريف را با هم مرور کنيم.
ايده چيست؟
ايده يک فکر، تفکر و انديشه است که براي بهره‌برداري از يک فرصت در ذهن ما شکل مي‌گيرد. يک ايده مي‌تواند مقدمه‌اي براي يک اختراع و درنهايت نوآوري باشد (قبلا به اين نکته اشاره شد که نوآوري مفهوم تجاري‌سازي را در بردارد).
فرصت چيست؟
فرصت يک نياز بي‌پاسخ است که در بازار وجود دارد. وقتي شما به اين نياز از طريق يک ايده پاسخ مي‌دهيد، درواقع از اين فرصت بهره‌برداري شده است، يا به عبارتي شما از اين فرصت بهره‌برداري کرده‌ايد. اگر کمي دقت کنيد متوجه مي‌شويد که نيازهاي بي‌پاسخ زيادي در بازارهاي مختلف وجود دارند. سوالي که مطرح مي‌شود اين است که به کدام‌يک از اين نيازها پاسخ دهيم. اينجاست که بحث جذابيت فرصت و نحوه شناسايي فرصت‌هاي جذاب مطرح مي‌شود.
ويژگي‌هاي يک فرصت جذاب
در اينجا چند ويژگي مهمي را که بايد در زمينه انتخاب يک فرصت و ايده جذاب مد نظر داشت با هم مرور مي‌کنيم.
ارزش حاصل از فرصت: اين فرصت آنقدر براي مشتريان جذاب است که حاضر باشند براي آن پول پرداخت کنند؟ به عبارت ديگر، برآورده شدن اين نياز براي آن‌ها ارزشمند است؟
سودآوري فرصت: آيا اين فرصت پتانسيل‌هاي سودآوري بالايي دارد؟ هزينه‌ها را پوشش مي‌دهد؟ حاشيه سود چقدر جذاب است؟
ريسک فرصت: بهره‌برداري از هر فرصتي، مقداري ريسک دربردارد. بايد در نظر گرفت که ريسک و سودآوري حاصل از بهره‌برداري از فرصت، نسبت مناسبي با يکديگر دارند يا خير.
توانايي تيم: آيا تيم و مجموعه‌اي که قرار است از اين فرصت بهره‌برداري کنند، توانايي اين کار را دارند؟ توان فني و مديريتي در تيم موسس وجود دارد يا خير؟
علاقه تيم: به نظر من، يکي از مهم‌ترين نکات براي بهره‌برداري از يک فرصت، ميزان علاقه تيم به بهره‌برداري از اين فرصت است. علاقه باعث تعهد مي‌شود و مثل يک موتور توليد انرژي است که توان لازم براي طي کردن روزهاي سخت تجاري‌سازي و ناملايمات کارآفريني را فراهم مي‌کند.
سرمايه اجتماعي: منظور از سرمايه اجتماعي در مقوله تشخيص و بهره‌برداري از فرصت‌هاي کارآفريني، تعداد افرادي است که شما در زمينه آن فرصت مي‌شناسيد و از اعتباري مناسب در بين آن‌ها برخوردار هستيد و مي‌توانيد به‌واسطه ارتباطتان با آن‌ها روند بهره‌برداري از فرصت را تسهيل کنيد.
پنجره فرصت: يا ميزان دوام فرصت، به اين معناست که شما چقدر زمان داريد تا از اين فرصت بهره‌برداري و استفاده کنيد. آيا اين فرصت بادوام است و مي‌توانيد مدت زيادي روي کسب سود از آن حساب باز کنيد؟ يا نه، به‌سرعت توسط رقباي تازه‌وارد و يا رقباي موجود، فرصت مربوطه از بين مي‌رود و به‌اصطلاح پنجره فرصت بسته مي‌شود؟
توان مالي: آيا شما و تيمتان با در نظر گرفتن سرمايه اجتماعي خود توان اين را داريد که هزينه‌هاي مالي بهره‌برداري از اين فرصت را فراهم کنيد، مثلا سرمايه‌گذار جذب کنيد، وام بگيريد و…؟ اين‌ها مهم‌ترين مواردي هستند که در زمينه انتخاب فرصت‌هاي جذاب بايد به آن‌ها توجه کرد.
سوال: تعيين برخي از اين موارد دشوار است. چگونه اين نمره‌گذاري را انجام دهيم؟
بله، کاملا درست است. شما نياز به يک‌سري تحقيقات داريد. نياز است با يک‌سري افراد خبره در مورد هريک از ايده‌ها مشورت کنيد و يک تحليل کلي از آن داشته باشيد. هدف از ارائه اين ابزار، انجام يک تحليل اوليه سريع است که به شما کمک مي‌کند قبل از اينکه دست‌به‌کار شويد به نکات مهم هر فرصت توجه داشته باشيد. اين ابزار مقدماتي و توجه به عوامل مطرح‌شده در آن باعث مي‌شود از سردرگمي در مورد ايده‌هايتان رها شويد و از بين ۱۰ ايده به ۱ يا ۲ ايده و فرصت متناسب با توانمندي‌هايتان و احتمال موفقيت بالا دست پيدا کنيد. بعد از اين مرحله مي‌توانيد با طي کردن يک فرآيند استارتاپي، ايده‌ها و فرصت‌هاي حاصل از به‌کارگيري اين ابزار را اعتبارسنجي دقيق‌تري کنيد، که در آينده در مورد اين فرآيند توضيحات بيشتري خواهيم داد.
منابع کشف فرصت و ايده‌هاي جديد
تا اينجا متوجه شديم که فرصت عبارت است از يک نياز بي‌پاسخ، و ايده روشي است براي تامين و پاسخگويي به آن نياز. از طرفي هم ابزاري براي ارزيابي و غربالگري فرصت‌ها و ايده‌ها ارائه شد. سوالي که بارها و بارها از من پرسيده مي‌شود اين است که از کجا فرصت‌ها را شناسايي کنيم؟ يا چطور به ايده‌هاي خوب دست پيدا کنيم؟ توجه داشته باشيد که در اينجا بحث ايده‌يابي مطرح مي‌شود. افراد بسيار زيادي هستند که دانش فني و حتي تيم متخصص دارند ولي توان و يا فرصت ايده‌يابي و کشف فرصت‌ها را ندارند. دليل اصلي اينکه اين روزها سرمايه‌گذارها علاقه‌مند به سرمايه‌گذاري بر روي استارتاپ‌ها هستند هم دقيقا همين است. آن‌ها استارتاپ‌ها را ابزار شکار فرصت‌هاي بازار مي‌بينند، و لذا در صورتي که به آن‌ها ثابت شود فرصت جذابي از بازار توسط يک استارتاپ مورد هدف قرار گرفته و استارتاپ مربوطه توان ابتدايي توليد محصول و تشکيل تيم را دارد، حاضر به سرمايه‌گذاري در آن هستند. در بخش انتهايي اين نوشته قصد دارم يک سري منبع خوب در زمينه ايده‌يابي و جستجوي فرصت‌هاي کسب‌وکار معرفي کنم. به طور کلي، منابع اطلاعاتي مهم‌ترين منبع تشخيص فرصت‌هاي کارآفريني هستند که در زير به آن‌ها مي‌پردازيم.
بررسي روندهاي اجتماعي و دموگرافيک
بررسي تغييرات دموگرافيک مانند ساختار جمعيتي، جنسيت، سن، موقعيت مکاني و… مي‌تواند يک منبع بسيار خوب براي تشخيص فرصت‌هاي جذاب باشد. مثلا جمعيت دهه ۶۰ در آينده‌اي نه‌چندان دور نياز به خدمات پزشکي و مراقبتي فراوان دارد، پس احتمالا در آينده مراقبت از سالمندان و ارائه خدماتي از اين قبيل يک فرصت جذاب است. يا علاقه به ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر و کسب مدرک زياد شده، چگونه مي‌توانيم از اين روند اجتماعي بهره‌برداري کنيم؟ اين‌ها مثال‌هايي هستند که مي‌توان فرصت‌هاي زيادي را در آن‌ها شناسايي کرد.
بررسي روندهاي بازار
در بازار چه اتفاقاتي در حال رخ دادن است؟ چه کالاهايي مورد استقبال قرار گرفته؟ روند بازار در هر صنعت به چه صورت است؟ مثلا در مورد صنايع غذايي، روندها در دنيا به چه صورت است؟ اقبال مردم به خريد غذاهاي آماده در حال افزايش است؟ چه محصولاتي در اين بازار در حال توليد است؟ دغدغه‌هاي اين بازار چيست؟ يا اينکه صنعت خودرو در حال تحول است، شرکتي مانند تسلا، با ارائه خودروهاي برقي و هوشمند، روندهاي جديدي را در اين صنعت رقم زده است. چه فرصت‌هايي در اين زمينه وجود دارد؟
توسعه شبکه اجتماعي
شما با ايجاد ارتباط با افراد مختلف خود را در معرض فرصت‌هاي زيادي قرار مي‌دهيد. شايد به‌واسطه يک دوست و آگاهي از مشکلات کسب‌وکار وي در يک قرار کاري، بتوانيد ايده‌ها و فرصت‌هاي زيادي را کشف کنيد. طبيعتا شبکه اجتماعي فيزيکي از ارزش زيادي برخوردار است، ولي نيابد قدرت شبکه‌هاي اجتماعي مجازي را فراموش کرد. شما به‌واسطه شبکه‌هاي اجتماعي مجازي مي‌توانيد به آگاهي بيشتري در مورد روندها و فرصت‌هاي کارآفريني دست پيدا کنيد. کافي است افرادي را که در زمينه خاصي که شما نيز به آن علاقه‌مند هستيد در شبکه‌هاي اجتماعي مختلف دنبال کنيد، با اين کار به‌راحتي به آخرين تحولات و اتفاقاتي که در آن زمينه خاص رخ مي‌دهد، دسترسي خواهيد داشت.
حضور در نمايشگاه‌ها و گردهمايي‌ها
پيشنهاد مي‌دهم در نمايشگاه‌هايي که مرتبط با علاقه‌مندي‌هاي شما هستند شرکت کنيد. اين کار هم باعث توسعه شبکه اجتماعي شما مي‌شود و هم شما را در معرض ايده‌هاي مختلف قرار مي‌دهد. از جديدترين دستاوردها آگاهي پيدا خواهيد کرد، ايده‌هاي اجراشده زيادي را خواهيد ديد و قطعا ايده‌ها و فرصت‌هاي جديدي را کشف خواهيد کرد.
يادگيري و توسعه مهارت‌ها
هرچقدر مهارت‌هاي مختلفي را که به آن‌ها علاقه داريد دنبال کنيد و آن‌ها را آموزش ببينيد، آگاهي شما افزايش مي‌يابد و ذهن شما به ابزارهاي جديد براي بهره‌برداري از فرصت‌هاي آينده مجهز خواهد شد. مثلا شخصا به‌واسطه علاقه به گويندگي در دوره گويندگي شرکت کردم و همين مسئله باعث پايه‌ريزي اولين ايده استارتاپي من در حوزه کتاب‌هاي صوتي شد.
بررسي روندهاي کشورهاي ديگر
در بسياري از کشورها به‌واسطه رشد صنعتي، فرصت‌هاي زيادي ايجاد شده و کارآفرينان از اين فرصت‌ها بهره‌برداري کرده‌اند. قطعا با رشدي که در کشور ما در حال وقوع است، در آينده‌اي نه‌چندان دور اين پنجره‌هاي فرصت براي ما نيز باز مي‌شوند و بايد از آن‌ها به‌صورت بومي بهره‌برداري کنيم. پس مطالعه کسب‌وکارها و اخبار حوزه‌هاي موردعلاقه‌مان در کشورهاي پيشرفته نيز مي‌تواند يک منبع خوب در زمينه شناسايي فرصت‌هاي کارآفريني در آن زمينه خاص باشد.
بررسي روندهاي فناوري
فناوري‌هاي آينده به چه سمتي پيش مي‌روند؟ اين روزها اخبار فناوري در چه زمينه‌هايي داغ است؟ هوش مصنوعي، اينترنت اشيا، فناوري نانو، ماشين‌هاي الکتريکي و… در اين زمينه مقالات بسياري نوشته شده است. کافي است در اينترنت عبارت «ده فناوري تاثيرگذار در دهه آينده» را جستجو کنيد. مرور اين فناوري‌ها و فرصت‌هايي که به‌واسطه آن‌ها ايجاد مي‌شود مي‌تواند منبع بسيار خوبي در زمينه تشخيص فرصت‌هاي کارآفريني باشد. سه سال پيش تحقيقي در زمينه ايده‌هاي کارآفريني که آينده را متحول مي‌کنند انجام دادم. آن زمان تاکيد شده بود که در آينده سيستم‌هاي پيغام‌رسان از موفقيت زيادي برخوردار خواهند شد، و اين اتفاق افتاد. همان‌طور که مي‌بينيد، اين روزها نرم‌افزارهاي پيغام‌رسان مثل تلگرام از اقبال خوبي برخوردار شده‌اند. پيشنهاد مي‌کنم حتما اطلاعاتي در زمينه علم آينده‌پژوهي کسب کنيد و مقالاتي در اين زمينه مطالعه کنيد.
بررسي شرکت‌هاي موفق در زمينه‌هاي مورد علاقه
يکي ديگر از منابع خوب در زمينه تشخيص فرصت‌هاي کارآفريني در يک حوزه خاص، مطالعه و دنبال کردن فعاليت‌هاي شرکت‌هايي است که در حوزه مورد علاقه و تخصص شما در حال فعاليت هستند. اينکه ببينيد چه ايده‌ها و برنامه‌هاي جديدي در آينده دارند، قرار است وارد چه بازارهايي بشوند و… مي‌تواند منبع مناسبي براي کشف فرصت‌ها باشد. اميدوارم اين مطلب مفيد واقع شده باشد و نقشه مناسبي براي ايده‌يابي و غربالگري ايده‌ها و فرصت‌هاي بازار به شما ارائه داده باشد. موفق و پيروز باشيد.
غربالگري فرصت‌ها و ايده‌ها (معرفي يک ابزار)
جدول يا ماتريس غربالگري ايده، ابزاري ساده براي انتخاب يک فرصت يا ايده جذاب است. فرض کنيد سه ايده در حوزه‌هاي مختلف به ذهنتان رسيده است و قصد داريد روي يکي از آن‌ها به‌صورت متمرکز کار کنيد. تمرکز در کارآفريني از اهميت بالايي برخوردار است.
معمولا افرادي که موتور توليد ايده هستند، که به‌اصطلاح به آن‌ها idea Generator گفته مي‌شود، مهارت تمرکز خيلي کمي دارند. البته اين مسئله هيچ ايرادي ندارد و با تمرين مي‌توان تمرکز را افزايش داد.
فرض بر اين است که شما سه ايده داريد. کافي است در مورد هريک از سه ايده‌اي که داريد، به عواملي که در بالا معرفي شدند (توان تيم، علاقه، سرمايه اجتماعي و…) نمره‌اي بين ۱ تا ۱۰ بدهيد و درنهايت جمع عدد مربوطه را براي هر ايده حساب کنيد. به عبارتي شما يک ارزيابي در مورد هريک از ايده‌ها و فرصت‌هايي که قرار است از آن بهره‌برداري کنيد انجام مي‌دهيد. اين کار را به صورت جداگانه براي هر ايده انجام دهيد، و درنهايت هر ايده‌اي که نمره‌اي بيشتر کسب کند، کانديد بهتري براي تمرکز و ادامه کار است. البته اين يک ابزار اوليه است و شايد مهم‌ترين نقطه قوت آن اين باشد که شما را هنگام برخورد با هر فرصت و ايده‌اي، وادار به توجه به عوامل مهم جهت بهره‌برداري از آن مي‌کند.
