جشنواره وب و موبایل ایران مهم‌ترین گردهمایی سالانه فضای وب ایران است. جایی برای گفتن و شنیده شدن حرف‌های آن‌ها که چند سالی است، به تعبیر اولین برگزارکنندگان این جشنواره، از پستو به درآمده و برای معرفی خود با نام و نشان واقعی پا به میدان گذاشته‌اند تا هم هویت این فضا را واقعی‌تر کنند و هم در میان بدنه تصمیم‌گیر دولت و دیگر نهادهای مسئول اعتماد بیشتری ایجاد کنند. در این سال‌ها درخصوص جنبه‌های مختلف این جشنواره، از برگزاری تا نحوه انتخاب برگزیده‌ها، همیشه نقدها و گلایه‌هایی وجود داشته؛ نقدهایی که کمتر مجال پاسخ رسمی داشته‌اند. شایان شلیله را می‌توان یکی از بنیان‌گذاران این جشنواره و اولین برگزارکننده آن دانست، میلاد احرام‌پوش هم اولین دوره جشنواره وب را برگزار کرده و بعدها با جشنواره وب پیوند خورده و یکی شده؛ حمیدرضا احمدی هم دو دوره گذشته این جشنواره را در سمت رئیس کانون کارآفرینی ایران برگزار کرده است. رضا الفت‌نسب به‌عنوان رئیس انجمن کسب‌وکارهای اینترنتی ایران مسئولیت برگزاری جشنواره امسال را بر عهده دارد. با این چهار نفر درباره چرایی اهمیت جشنواره وب و موبایل ایران و حاشیه و متن آن درگذشته و حال صحبت کرده‌ایم و از این پرسیده‌ایم که آینده مطلوب آن چه خواهد بود و بایدها و پیش‌نیازهای این مسیر چیست.
- گذشته جشنواره وب و موبایل را تا کجا می‌توانیم عقب برانیم؟ این جشنواره با چه هدفی شروع شد؟
شلیله: سال 87 ما اجتماع خیلی کوچکی در فضای وب داشتیم. حدود 17 یا 18 نفر بودیم که با همدیگر ارتباط خوبی در فضای آنلاین داشتیم. دو سه جشنواره در حوزه رسانه برگزار شده بود که برندگان و نحوه انتخاب آن‌ها برای ما چندان قابل‌قبول نبود. این موضوع باعث شد به این فکر بیفتیم که خودمان جشنواره‌ای در حوزه وب برگزار کنیم. یعنی به جای اینکه بلاگفا را به‌عنوان یک رسانه بررسی کنیم با مترومعیارهای فضای وب آن‌ها را بسنجیم. سال اول یک فرم اکسل به کسانی که می‌شناختیم دادیم و از آن‌ها خواستیم سایت‌های محبوبتان را اعلام کنند و براساس آن برندگان را اعلام کردیم. سال دوم را هم به همین شکل برگزار کردیم و از سال سوم بود که سایتی راه‌اندازی کردیم. شرکت‌کنندگان از طریق آن ثبت‌نام می‌کردند و دیگران رای می‌دادند. سال 86 و 87 آنقدر وب کوچک و محدود بود که فقط کسانی که شرکت کرده بودند رای می‌دادند و فضای رقابتی چندانی وجود نداشت.
احمدی: یکی از هدف‌های جشنواره وب این بود که بگوییم چه وب‌سایت‌هایی باید و می‌توانند الگوی سایر سایت‌ها باشند. نکته دوم اینکه وب‌سایت‌هایی که تازه شروع به کار کرده بودند و کارشان هم خوب بود به مردم معرفی شوند. اما سومین هدف این بود که اهالی وب را دور هم جمع کنیم. چراکه خود ما در چنین فضایی با یکدیگر آشنا شدیم. من در این جشنواره شرکت کردم و برگزیده شدم و به این ترتیب با شایان و بچه‌های خاورزمین آشنا شدم.
شلیله: سال چهارم برای اولین‌بار جشنواره حضوری برگزار شد. نویسنده وبلاگی داشتیم به اسم «یک فتحی» که هیچ‌کس تا حالا او را ندیده بود. وقتی روی سن می‌رفت تا تندیس بگیرد همه تعجب کرده بودند که او واقعی است. اولین‌باری بود که همه یکجا جمع شده بودند.
- یعنی این جشنواره اهالی وب فارسی را از پشت مانیتورهایشان بلند کرد؟
شلیله: اصلا می‌توانم بگویم همه تا قبل از آن آواتار بودند! بعد ناگهان دور هم جمع شدند. من خودم حدود 200 – 300 نفر را می‌شناختم ولی هیچ‌وقت آن‌ها را ندیده بودم. جشنواره این فرصت را به ما داد تا همدیگر را با هویت‌های واقعی‌مان بشناسیم.
- این از پستو درآمدن جدا از منفعت‌هایی که گفتید چه چالش‌هایی را ایجاد کرد؟
احرام‌پوش: از دو منظر می‌توان به این قضیه نگاه کرد. برخی دوست دارند برند باشند و شناخته‌شده و ترسی از این ندارند که با اسم و هویت واقعی خودشان بنویسند. وقتی از طریق جشنواره وارد جمع می‌شوند مخاطبانشان را از نزدیک می‌بینند و بیشتر شناخته می‌شوند و هیچ مشکلی هم به وجود نمی‌آید. اما دسته دومی که از ابتدا بی‌نام و در خفا می‌نوشتند کماکان به همان طریق ادامه می‌دهند. بنابراین همه از این موقعیت استفاده کردند و نفع بردند.
شلیله: البته اینکه می‌گویند دوری و دوستی تا حدی درست است. چون نزدیکی‌ها یک سری دردسرها هم ایجاد کرد.
احمدی: البته نمی‌توان گفت جشنواره اولین رویداد وب فارسی بود. یکی دو رویداد قبل از آن برگزار شده بود، اما خیلی دورهمی و خودمانی بود و مثل جشنواره وب، رسمی و بر پایه مقررات نبود.
شلیله: وبلاگ‌نویس‌های پرشین‌بلاگ دورهمی‌هایی داشتند، یا خود ما کافه‌نشینی‌هایی داشتیم در حد 10 تا 15 نفر، یا فرندفیدها با همدیگر کوه می‌رفتند و… اما جشنواره وب این فضای جمع شدن را تغییر داد.
- مهم‌ترین دستاورد جشنواره وب چه بوده است؟
الفت‌نسب: همین‌طور که دوستان گفتند جشنواره باعث شد کسانی که در حوزه وب کار می‌کردند دور هم جمع شوند و در رشد این حوزه بسیار کمک کنند. دیگر اینکه به قول شایان جشنواره به رسمی‌تر شدن این حوزه خیلی کمک کرد. کسانی که در دستگاه‌های تصمیم‌گیرنده بودند دیدند که افرادی که در این حوزه کار می‌کنند بسیار مشتاق‌اند و باهدف کار می‌کنند. همین دستاوردها بود که باعث شد استقبال سال‌به‌سال بیشتر شود.
- این سوال را این‌طور هم می‌توان مطرح کرد که اگر جشنواره برگزار نمی‌شد وب فارسی در حال حاضر چه چیزهایی را نداشت؟
شلیله: مثالی می‌زنم. سال چهارم با چهار پنج نهاد دولتی تماس گرفته شد تا اسپانسر جشنواره شوند اما تنها رسانه‌های دیجیتال قبول کرد لوگویش در جشنواره آورده شود. چون دیدگاه این بود که کسانی که در وب کار می‌کنند افرادی بیکار یا برانداز هستند و تنها برای نظام دردسر درست می‌کنند! ولی وقتی این بچه‌ها از پشت مانیتورهایشان بیرون آمدند، همه دیدند که آن‌ها هم بااستعدادند هم ایرانی و هم به دنبال کسب‌وکار و دنبال کردن ایده‌هایشان هستند!
- یعنی هویت‌دار شدن اهالی وب فارسی باعث شد حاکمیت هم به آن‌ها اعتماد بیشتری کند؟
شلیله: دقیقا. فکر می‌کردند کسانی که در وب پول درمی‌آورند کسانی هستند که فقط از این طریق سی‌دی می‌فروشند. جشنواره بسیاری از کلیشه‌های ذهنی را از بین برد.
احمدی: یک تصمیمی که شایان و محسن ملایری گرفتند و فکر می‌کنم خیلی مهم و تاثیرگذار بود این بود که تلاش کردند در جشنواره‌ها یک نهاد دولتی سخنران اصلی شود تا با این حوزه بیشتر آشنا شوند. در صورتی که با توجه به ماهیت ان‌جی‌اویی جشنواره و برگزارکنندگان آن، می‌توانستند بگویند دولت که هیچ کمکی به این حوزه نمی‌کند پس نباید از آن دعوت کنیم. ولی این کار را نکردند. به عبارتی از فرصت جشنواره استفاده کردند تا دولت که نگاه بدبینانه‌ای به وب داشت را با این حوزه آشتی دهند.
- امسال درست یا غلط برخی نگرانی‌ها درخصوص تهدیدهایی که ممکن است از طریق فضای وب و کسب‌وکارهای آنلاین در پساتحریم شکل بگیرد مطرح شده است. چگونه می‌توان از فرصت جشنواره برای رفع این حساسیت‌ها بهره برد؟
الفت‌نسب: در هردو جبهه این نگرانی‌ها وجود دارد. یک جبهه فکر می‌کند همه برانداز هستند و در این سمت هم اگر کسی متفاوت فکر کند ممکن است او را طرد کنند و به چشم غریبه به او نگاه کنند. بنابراین باید مسائل را روشن و با گفت‌وگو آن‌ها را برطرف کرد. امسال هم با همین رویکرد انجمن صنفی از طیف‌های مختلف دعوت کرده تا همه حرف‌هایشان را بزنند. ما به همه گفته‌ایم که اگر کسی دعوای سیاسی دارد نباید جوان‌هایی را که به دنبال راه‌اندازی کسب‌وکارند درگیر مقاصد خود کند. امسال نیت انجمن برای برگزاری جشنواره این بوده که این فضا را کمی صمیمی‌تر و دوستانه‌تر کند.
- یکی از مزیت‌های جشنواره نحوه برگزاری آن است که با محوریت کار داوطلبی انجام می‌شود…
شلیله: در سه سال اول که جشنواره آنلاین برگزار می‌شد همه‌چیز توسط خود بچه‌ها انجام می‌شد. یکی سایت راه می‌انداخت، یکی کار روابط عمومی را می‌کرد و… سال چهارم و پنجم را خاورزمین برگزار کرد و جشنواره ششم و هفتم را کانون کارآفرینی. چون هیچ‌وقت دید تجاری به برگزاری جشنواره وجود نداشته مدل خاصی پیدا کرد. هیچ‌وقت برگزاری آن سود نداشته و هیچ‌کس هم به دنبال پول درآوردن از آن نبوده است. به همین خاطر همه‌چیز بر محور کار داوطلبی می‌چرخد.
احمدی: مثلا پارسال 290 میلیون هزینه کردیم در حالی که فقط 265 میلیون پول جمع کرده بودیم!
- چرا در این سال‌ها به فکر داشتن یک دبیرخانه دائمی نیفتادید؟
احمدی: اگر بخواهیم دبیرخانه دائمی داشته باشیم هم باید شرکت‌های بزرگ وب از آن حمایت کنند و هم اهمیت کارهایی از این دست که اجتماع وب را تقویت می‌کند بدانند. از طرفی به شرایط اقتصادی مملکت و موقعیت این شرکت‌ها هم بستگی دارد. چون برگزاری جشنواره سودده نیست نمی‌توان برای آن دفتر و دبیرخانه دائمی در نظر گرفت. شاید هم موضوع مرغ و تخم‌مرغ باشد، یعنی چون دفتر و دبیرخانه ندارد سودده نشده است! اما موضوع دیگر این است که برگزاری جشنواره هیچ‌وقت تمام تمرکز و فکر و ذکر برگزارکنندگان آن نبوده است. یعنی ما در کنار سایر کارهایمان این کار را هم انجام داده‌ایم. البته شاید در آینده به این نتیجه برسیم که همین مدل دبیرخانه دائمی و منظم را با افرادی که صرفا کارشان برگزاری این جشنواره است در پیش بگیریم.
- یکی از بحث‌هایی که در مورد جشنواره مطرح می‌شود این است که با توجه به الگوپذیری فضای وب فارسی از مدل‌های موفق خارجی، چرا در برگزاری جشنواره این اتفاق نیفتاده است؟ چرا یکی از جشنواره‌های موفق وب در دنیا را الگو قرار نداده‌ایم؟
احرام‌پوش: جشنواره‌های خارجی در آغاز فاصله زیادی از نظر زمانی با ما نداشتند. از طرفی موضوعاتی که در دنیا داغ (ترند) است در وب فارسی هم مهم شده‌اند؛ موضوعاتی از قبیل کاربردپذیری یا تجربه کاربری در وب فارسی مهم شده‌اند و همایش‌های مرتبط با آن‌ها برگزار می‌شود. بنابراین می‌توانیم بگوییم وب فارسی فاصله زیادی با وب دنیا ندارد. در مورد جشنواره هم سعی شده از جشنواره‌های دنیا عقب نمانیم اما لازمه این کار این است که سایت‌ها و اپلیکیشن‌های فارسی هم همان‌گونه رشد کنند؛ به عبارتی جشنواره با رشد شرکت‌کنندگانش رشد می‌کند.
- اتفاقا سوال همین است که جشنواره ویترینی است از آنچه هستیم یا خیر؟ جشنواره در مورد وب فارسی اغراق می‌کند یا نه، کوچک‌تر از داشته‌های آن برگزار می‌شود؟
احرام‌پوش: 90 درصد وب فارسی سایت‌ها و اپ‌های معمولی هستند و 10 درصد بهترین‌ها که در سطح اول دنیا هستند. برخی از اپ‌های فارسی که سال گذشته در اپ‌استور جزو برترین‌ها بودند در جشنواره وب و موبایل هم برتر شدند. اگر این‌ها را برای بقیه الگو قرار دهیم می‌توانیم به رشد جشنواره کمک کنیم. یعنی با انتخاب برگزیده‌های خوب می‌توانیم جشنواره را رشد دهیم، اتفاقی که در این چند سال افتاده است.
احمدی: درست است که جشنواره وب و موبایل برای این فضا مثل یک آیینه می‌ماند، اما مطمئنم که جشنواره در ارتقای کیفیت و رشد وب کمک زیادی کرده و به این فضا خط داده که به چه سمتی حرکت کند.
شلیله: اعتقاد دارم جشنواره بیشتر از متوسط داشته‌های ما در وب فارسی بوده است. اگر به 60 یا 70 سایتی که در دوره‌های گذشته برگزیده شده‌اند نگاه بیندازید، نمی‌توانید 700 سایت دیگر مثل آن‌ها را در فضای وب فارسی پیدا کنید. نهایتا دو برابر آن‌ها می‌توانید نمونه موفق دیگر پیدا کنید. 15 هزار سایت شرکت می‌کنند که یک بچه دوساله می‌تواند 13500 تای آن‌ها را رد کند! در حوزه موبایل توسعه‌دهنده‌ها مجبورند به‌روز باشند، اما در وب هنوز خیلی جای کار داریم. جشنواره پارسال از لحاظ اجرایی نه یک سروگردن، بلکه خیلی بالاتر از داشته‌های این فضا بود. هیچ‌چیز از رویدادی که در آمریکا برگزار می‌شود کم نداشت. من فکر می‌کنم خیلی هم آیینه نبوده، بلکه بیشتر از موجودی ما را عرضه کرده است.
- از برگزیده‌های اولین دوره کسی را به خاطر دارید که کارش را ادامه داده باشد؟
شلیله: نه، بسیاری از آن‌ها دیگر فعالیت نمی‌کنند. به طور کلی 30 سایت بودند که در وب فارسی شناخته‌شده بودند و همه از همان‌ها استفاده می‌کردند. ما حدود 17 تای آن‌ها را برگزیده اعلام کردیم.
- یکی از انتقادهای همیشگی؛ متوجه نحوه انتخاب برگزیده‌هاست. چقدر این نقدها را وارد می‌دانید؟
شلیله: از همان دوره اول تا حالا بسیاری انتقاد می‌کنند که چرا برنده نشده‌اند. چرا تعداد معدودی هستند که انتخاب می‌شوند؛ واقعیت این است که نیست! نداریم! مگر چند سایت موفق داریم؟ جشنواره هنوز برای انتخاب برگزیده‌ها، در تعداد محدودی گزینه گیر کرده است.
الفت‌نسب: این مسئله هرسال مطرح می‌شود. ولی حالا رای‌گیری هم مردمی است و هم خود وب‌سایت‌ها رای می‌دهند. همه‌چیز شفاف و مشخص است.
احمدی: مسئله این است که وقتی از 30 سایت سال 86 می‌رسیم به 15 هزار سایت، مسلما مسئله داوری و انتخاب سخت‌تر می‌شود. اولین‌باری که کانون جشنواره را برگزار کرد از افراد نخبه این حوزه دعوت کردیم طی یک جلسه برترین‌ها را انتخاب کنند. اما سال بعد متوجه شدیم که با یک جلسه نمی‌توان این کار را انجام داد. از طرفی مفهوم برترین جشنواره بیشتر به معنای منتخب وب و موبایل است نه لزوما بهترین بودن! بنابراین رای‌گیری و انتخاب‌ها را سوق دادیم به سمت انتخاب‌های مردمی و رای‌گیری جمعی. یعنی چیزی شبیه مدل اسکار که دو سه هزار نفر رای می‌دهند.
الفت‌نسب: البته امسال یک شورای مشورتی هم در نظر گرفته‌ایم، شامل نماینده‌هایی از دولت و برخی نهادهای موثر دیگر، تا از قبل فیلتر اولیه‌ای در مورد کاندیداها داشته باشیم. این نظر مشورتی بیشتر در حوزه محتواست تا هم اعتماد بیشتری به دست آوریم و هم بهانه‌ای دست کسی ندهیم که برای کلیت جشنواره دردسرساز شود.
احرام‌پوش: یکی از دردسرهای برگزاری جشنواره برای من و شایان این بود که همه ما را سرزنش می‌کردند که مافیا درست کرده‌ایم! البته در سال‌های اول انتخاب‌ها سلیقه‌ای‌تر بود. ولی در سه سال گذشته انتخاب بر پایه خرد جمعی بوده است.
شلیله: در دوره آخر تعداد رای‌ها به 260 هزار رسیده است. کاری که حمیدرضا در کانون کرد این بود که گفت هرکسی که در جشنواره شرکت کرده می‌تواند در انتخاب‌ها رای دهد، اما سایت خودش یا سایت‌های موجود در گروه‌اش را نمی‌تواند انتخاب کند. به نظر من این انتقادها هیچ‌وقت وارد نبوده‌اند. چون همیشه سایت‌هایی انتخاب می‌شوند که مردم هم آن‌ها را انتخاب می‌کنند. در فرایند انتخاب قدرت برند خیلی تاثیرگذار است. در بسیاری مواقع می‌توانید برنده اسکار را از قبل با قطعیت حدس بزنید. پارسال بیش از 260 هزار رای داده شد! دیگر چه انتقادی می‌تواند وارد باشد؟
- پس بحث مافیا بیشتر ساخته‌وپرداخته ذهن کسانی بوده که انتظار برگزیده شدن داشته‌اند اما انتخاب نشده‌اند.
شلیله: مافیایی در کار نبود. میلاد وبلاگی داشت که همه در فضای وب آن را می‌شناختند. یعنی وقتی می‌گفتید وبلاگ آی‌تی همه می‌گفتند میلاد! در حالی که حتی فامیلی‌اش را هم نمی‌دانستند. بنابراین چاره‌ای جز انتخاب این سایت‌ها نداشتیم. بسیاری از بچه‌ها سال سوم و چهارم مجبور شدند سایت‌های خودشان را شرکت ندهند تا حرفی پیش نیاید.
احرام‌پوش: وبلاگ من دو سال برگزیده شد. سال سوم که دوباره کاندید شد خودم انصراف دادم، چون نمی‌خواستم حرف‌وحدیث بیشتری پیش بیاید.
- چه شد که جشنواره وب و موبایل با هم یکی شدند؟
احرام‌پوش: اول اینکه فضای وب و موبایل خیلی از هم جدا نیستند. به این نتیجه رسیدیم که اگر این دو فضا به هم نزدیک شوند می‌توانند به بزرگ شدن هم کمک کنند. از کانون درخواست کردیم این جشنواره‌ها را با هم برگزار کنیم. بنابراین از دومین جشنواره موبایل و ششمین جشنواره وب آن‌ها یکی شدند و اولین جشنواره وب و موبایل را برگزار کردیم. این موضوع به بیشتر شدن مخاطبان خیلی کمک کرد. نقدها و انتقادها هم خیلی کمتر شد.
شلیله: از زمانی که تعدادی از برنده‌ها کم‌کم روی سایت خود لوگوی جشنواره را با افتخار گذاشتند از نقدها کاسته شد. مثلا بانک سامان خبرنامه‌ای تهیه کرد و خبر برنده شدنش را با افتخار به همه شعب خود اعلام کرد. از وقتی این موضوع همه‌گیر شد نقدها خیلی کم شدند. چراکه اوج انتقادها در دوره‌های چهارم و پنجم بود که دیگر من و میلاد را عاصی کرده بود، ولی بعد از این حرکت موج انتقادها خوابید. جشنواره در سال پنجم به بلوغ رسید. همه برنده شدن در آن را با صدای بلند اعلام می‌کردند. رایتل وقتی برنده شد کنفرانس خبری برگزار کرد. و این به ما اثبات کرد که جشنواره راهش را پیدا کرده و مهم شده است.
احمدی: یکی از دلایلی که از انتقادها کم شد این بود که وقتی جشنواره از خاورزمین به کانون سپرده شد روح ان‌جی‌اویی آن برای شرکت‌کنندگان بیشتر ثابت شد. از طرفی، نحوه انتخاب برگزیده‌ها که براساس رای شرکت‌کنندگان گذاشته شد هم خیلی تاثیرگذار بود.
- یعنی اعتقاد دارید جشنواره در مسیر درستی در حال پیش رفتن است؟
الفت‌نسب: مسیر درست است، فقط باید با برنامه‌ریزی درست و منظم آن را پربارتر کنیم. از روزی که اختتامیه برگزار می‌شود باید برای جشنواره سال بعد برنامه‌ریزی کرد تا بتوانیم ضعف‌ها و کمبودها را برطرف کنیم. به نظر من اگر انتقادی هم وارد باشد بیشتر به سازمان‌های دیگر است که چرا از چنین جشنواره‌ای حمایت نمی‌کنند.
- یکی از ویژگی‌های حوزه وب و کسب‌وکارهای آن خودبسنده بودن و قائم‌به‌ذات بودن آن‌هاست؛ اینکه توقع و انتظار زیادی از نهادهای حمایتی برای حمایت ندارند. جشنواره از این موضوع مستثناست؟
الفت‌نسب: حمایتی که مدنظر ماست بیشتر در خصوص به رسمیت شناختن این حوزه است. اینکه در حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی هرروز یک سازمان بخشنامه‌ای منتشر نکند و به آنچه قانون مشخص کرده احترام بگذارند. نهادهای دولتی هم همین که سنگ‌اندازی‌ها را کم کنند و در زمینه اطلاع‌رسانی مردم را درگیر کنند ما راضی هستیم. یعنی جاهایی که بخش خصوصی نمی‌تواند خیلی وارد آن‌ها شود.
- یکی از نقدهایی که به جشنواره وارد می‌شود این است که خیلی در دایره کسانی که در وب فعال هستند باقی مانده و نتوانسته مردم را زیاد درگیر کند؛ خبری از بیلبوردهای سطح شهر نیست که همه جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های ریزودرشت به آن تکیه می‌کنند. این مسئله ناشی از بی‌نیازی به این موارد است یا ناتوانی در اجرای آن‌ها؟
شلیله: دو نکته مطرح است؛ یکی اینکه این صنایع پول دارند و می‌توانند این کارها را انجام دهند، دیگری بحث درک درست از این فضاست. هفت هشت سال پیش ما فهمیدیم که جمع کردن بچه‌های این حوزه دور هم چه ارزشی دارد، اما هنوز بسیاری این اهمیت را درک نکرده‌اند؛ بسیاری از سایت‌های بزرگ هنوز حاضر نیستند اسپانسر جشنواره شوند. 13 هزار سایت در جشنواره شرکت می‌کند، اگر هر سایت 100 هزار تومان به جشنواره کمک مالی کند خیلی کارها می‌شود کرد، اما هنوز اهمیت این موضوع جا نیفتاده است. تنها دیجی‌کالا و بانک سامان در چند سال گذشته از آن حمایت کرده‌اند و بس. بودجه این جشنواره در مقایسه با بودجه جشنواره رسانه‌های دیجیتال که توسط دولت تامین می‌شود هیچ است! ما هیچ‌وقت از دولتی‌ها پول نگرفته‌ایم. رسانه‌های دیجیتال یک‌بار حدود 10 – 12 میلیون کمک کرد.
احمدی: درست است که ما بیلبورد نداشته‌ایم، اما اینترنت بیلبورد ما بوده است. سال گذشته نیم‌میلیون نفر در رای‌گیری مردمی ما شرکت کردند. در کدام نمایشگاه یا جشنواره دیگر اینقدر استقبال است؟ در سطح شهر به چشم نیامده‌ایم، اما در جایی که باید دیده شده‌ایم.
احرام‌پوش: سال گذشته وزیر ارتباطات به همراه چهار معاون خود در اختتامیه جشنواره شرکت کرد. در هیچ نمایشگاهی چنین حضوری نداشته‌اند. این نشان می‌دهد که جشنواره جایگاهش را پیدا کرده است.
- چرا با وجود بحث‌های تازه‌ای که در حوزه مراودات بین‌المللی می‌شود، امسال سخنران خارجی ندارید؟
شلیله: چون می‌خواستیم امسال بچه‌های داخلی صحبت کنند و تجربه‌هایشان را انتقال دهند. به همین خاطر ارائه‌ها و پنل‌ها را برای بچه‌های داخلی گذاشتیم.
الفت‌نسب: البته مهمان خارجی داریم. استراتژی ما این بوده که این مهمان‌ها بیایند و با فرصت‌ها و ظرفیت‌های داخل ایران آشنا شوند و برای سرمایه‌گذاری ترغیب شوند. اتفاقا یک پنل داریم با موضوع کسب‌وکارهای اینترنتی در پسابرجام که درباره فرصت‌های حضور در بازار ایران در پسابرجام برای خارجی‌هاست.
