بازار دستدوم، فرصت دست‌اول
بازار ۹میلیارد دلاری کالاهای دستدوم، فرصت بزرگی برای جوانان استارتاپی است تا با نوآوری به سمت گرفتن سهم بیشتر از این بازار بروند
اکوسیستم استارتاپی ایران به تکرار افتاده، ایده‌ها شبیه هم و خلاقیت کم شده و در موفقیت بسیاری از این کسب‌وکارهایی که ایده‌های یکدیگر را به اصطلاح کپی کرده‌اند، جای شک و تردید بسیاری ایجاد شده است. کسب‌وکارهای زیادی دائما در حال قاپیدن مشتریان از دست یکدیگر هستند و بارها کارشان به مراجع قانونی ختم می‌شود. با وجود چنین شرایطی باز هم هستند افرادی که می‌خواهند ایده‌های همان کسبوکارها را تکرار کنند. این مسئله در حالی است که بازارهای دست‌نخورده بی‌شماری در ایران وجود دارد که کماکان بخش‌های زیادی‌شان به حوزه آنلاین نیامده‌اند.
اما در کنار راه‌اندازی کسب‌وکارهای کپی‌برابراصل زیادی که این روزها شاهدش هستیم و تکرار حوزه‌های مشخصی که به نظر می‌رسد دیگر جایی برای نفس‌کشیدن ندارند، حوزه‌ها و زمینه‌هایی وجود دارد که در کشورهای دیگر مورد توجه قرار گرفته‌اند. یکی از این حوزه‌ها، بازار کالاهای دستدوم است. در ایران دو سه کسب‌وکار قابل توجه در این زمینه ایجاد شده است، اما به نظر می‌رسد که این بازار، نیش‌مارکت‌‌های متعدد و متنوعی دارد که هر کدام می‌‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری یک استارتاپ باشند.
بانک مرکزی ایران گردش مالی بازار کالاهای دستدوم ایران را ۲۰هزار میلیارد تومان می‌داند. وب‌سایت دیوار در سال ۹۷ گزارش کرده که این بازار بین ۶ تا ۹ میلیارد دلار گردش مالی دارد. آمار و ارقام کسب‌وکارهایی چون شیپور، ایسام، دیوار، کمدا، وینک و… نشان می‌دهد که در این بازار فرصت‌های زیادی وجود دارد.
مدیران دیوار معتقد‌ند که در سال ۹۷، حدود یک میلیون و ۴۰۰هزار کالا شامل مبلمان، فرش، لوازم آشپزخانه و… به ارزش ۷۰۰میلیارد تومان و حدود یک میلیون و ۳۰۰هزار کالای الکترونیکی مانند موبایل، تبلت، رایانه و… به ارزش ۱۴۰۰میلیارد تومان در این وب‌سایت معامله شده است.
نکته‌ای که باید به توجه کنیم این است که دیوار تنها آمار مربوط به دو دسته‌بندی خود را ارائه کرده‌است.
همچنین آماری که ارائه شده مربوط به خرید و فروش و معامله نهایی است و نه مربوط به ارزش آگهی‌های ثبت‌شده روی دیوار. رضا اربابیان، مدیرعامل شیپور می‌گوید که در سال گذشته ارزش اولیه آگهی‌های مربوط به کالاهای دستدوم در شیپور بدون احتساب خودرو و املاک، ۱۰هزار میلیارد تومان بوده است.
البته باید توجه داشت که این آمار شیپور صرفا مربوط به ارزش اولیه کالاهای دستدوم است و نه ارزش خرید و فروش این کالاها در شیپور. سام مدن‌پور، مدیرعامل ایسام هم معتقد است که تاکنون بیش از یک میلیون و ۸۰۰هزار کالا روی ایسام معامله شده که ۴۰درصد از این میزان مربوط به کالاهای دستدوم است.
در این بازار کسب‌وکارهایی نیز راه‌اندازی شده‌اند که به‌صورت اختصاصی روی حوزه خاصی کار می‌کنند؛ کمدا و وینک از این دسته‌اند و روی حوزه پوشاک کار می‌کنند. کمدا به صورت خاص روی پوشاک بانوان تمرکز کرده است. ثنا خالصی می‌گوید از سال گذشته تاکنون بیش از ۸۰۰هزار آیتم با ارزش بیش از ۲۱۷ میلیارد تومان، روی کمدا خرید و فروش شده است.
سارا هاشمی، بنیانگذار وینک نیز می‌گوید که طی یک سالی که از فعالیت این کسب‌وکار می‌گذرد، ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان پوشاک دستدوم در آن خرید و فروش شده است. در اینجا گزارشی از بازار کالای دست دوم در ایران ارائه می‌شود و در ادامه گفت‌وگوهای «شنبه» با رضا اربابیان، سام مدن‌پور، ثنا خالصی و سارا هاشمی را می‌خوانید.
۲۰هزار میلیارد تومان؛ گردش مالی بازار دستدوم ایران
براساس آماری که بانک مرکزی در سال ۹۶ منتشر کرده است، گردش مالی بازار کالای دستدوم در ایران، به بیش از ۲۰هزار میلیارد تومان می‌رسد. درست یک سال بعد از انتشار گزارش بانک مرکزی یعنی در سال ۹۷، وب‌سایت دیوار طی گزارشی ارزش «صنعت دستدوم» در ایران را ۶ تا ۹میلیارد دلار برآورد کرد.
این آمار و ارقام از بزرگی این بازار حکایت می‌کند و زمانی که به تعداد کسب‌وکارهای آنلاین این حوزه توجه می‌کنیم، می‌بینیم که جا برای راه‌اندازی کسب‌وکاری زیادی وجود دارد. تنوع بالای این بازار قابل توجه است؛ از خودرو و کالای الکترونیک گرفته تا لوازم منزل و کالای دیجیتال.
کسب‌وکارهای آنلاین موجب رونق بازار دست‌دوم‌ها شدند
از سال‌های گذشته تاکنون بازار کالای دستدوم در ایران رواج داشته و سمساری‌ها نسخه آفلاین این حوزه بودند که بیشتر کالاهایی چون لوازم الکترونیک و لوازم منزل را خرید و فروش می‌کردند. با راه‌اندازی وب‌سایت‌های آنلاین و شروع به کار کسب‌وکارهایی چون ایسام، دیوار و شیپور، تنوع این بازار افزایش یافت و الان تقریبا هر کالایی را می‌توان دست‌دومش را در این فروشگاه‌ها به‌دست آورد؛ از سنجاق و گُلِ سر گرفته تا لباس عروس و انواع پوشاک و… .
در کنار این وب‌سایت‌های بزرگ، کسب‌وکارهای آنلاین کوچکی نیز شکل گرفته‌اند که به صورت تخصصی روی حوزه‌های مشخصی تمرکز کرده‌اند. به‌عنوان مثال، کسب‌وکارهایی چون کمدا و وینک در حوزه پوشاک فعالیت می‌کنند و آمار و ارقام قابل توجهی را هم در مدت زمان اندکی که از روی کارآمدن‌شان می‌گذرد، ایجاد کرده‌اند.
نکته دیگر این است که گرانی‌ها و فشارهای اقتصادی موجب شده تا بازار کالاهای دستدوم داغ شود. هر‌چند از گذشته تاکنون نیز خرید و فروش خودرو، کالای دیجیتال، کتاب، کالای الکترونیک و لوازمی مانند فرش و مبلمان به صورت دستدوم در جامعه ایران و از طریق سمساری‌ها رواج داشته است، اما الان کالاهایی چون لباس، سی‌دی و دی‌وی‌دی، کتب درسی، بازی‌های کامپیوتری، اسباب‌بازی، جواهرات و… هم به لیست کالاهایی که به صورت دستدوم در بازار ایران خرید و فروش می‌شوند، اضافه شده است.
علاوه‌بر گرانی‌ها و فشارهای اقتصادی، دلایل دیگری را هم می‌توان برای رونق بازار کالای دستدوم در ایران ذکر کرد. یکی از دلایل برمی‌گردد به کاهش موانع فرهنگی و از بین رفتن حساسیت استفاده از کالای دستدوم. این امر به لطف راه‌اندازی کسب‌وکارهای آنلاین ایجاد شده است.
در واقع بازار خرید و فروش کالاهای دستدوم در ایران با روی کارآمدن کسب‌وکارهای آنلاین رونق چشمگیری به خود دیده و این وب‌سایت‌ها توانسته‌اند آمار و ارقام قابل‌توجهی ثبت کنند، چون کاربرانی از اقشار مختلف جامعه، کالاهای متنوع و مختلفی را روی این وب‌سایت‌ها عرضه می‌کنند. طی یک دهه گذشته و به ویژه ۵سال اخیر، با ظهور کسب‌وکارهای آنلاینی که بستر خرید و فروش کالاهای دستدوم را فراهم کردند، این بازارها رونق گرفت و به نوعی تابوها شکست و جوانان به صف اول خریداران این کالاها آمدند.
زنان نیز از مهم‌ترین خریداران کالاهایی از این دست به شمار می‌روند. آماری وجود دارد که نشان می‌دهد زنان سهم ۶۵درصدی و مردان سهم ٢۵ درصدی از خرید کالاهای دستدوم را در دنیا دارند. در ایران نیز رفته‌‌رفته، وب‌سایت‌هایی چون ایسام، دیوار و شیپور به محلی برای حضور مردم از همه اقشار تبدیل شدند و اعداد و ارقام معاملات‌شان هر روز افزایش یافت.
ایسام که قرار بوده نسخه وطنی ebay باشد، بعد از چندین سال فعالیت، تاکنون بیش از یک میلیون و ۸۰۰هزار کالا روی بستر این وب‌سایت مارکت‌پلیس به فروش رسانده که به گفته سام مدن‌پور، بنیانگذار و مدیرعامل این کسب‌وکار، ۴۰درصد از کالاهایی که تاکنون روی ایسام معامله شده، کالای دستدوم بوده‌اند.
براساس آماری که بانک مرکزی در سال ۹۶ منتشر کرده است، گردش مالی بازار کالای دستدوم در ایران، به بیش از ۲۰هزار میلیارد تومان می‌رسد. درست یک سال بعد از انتشار گزارش بانک مرکزی یعنی در سال ۹۷، وب‌سایت دیوار طی گزارشی ارزش «صنعت دستدوم» در ایران را ۶ تا ۹میلیارد دلار برآورد کرد. این آمار و ارقام از بزرگی این بازار حکایت می‌کند و زمانی که به تعداد کسب‌وکارهای آنلاین این حوزه توجه می‌کنیم، می‌بینیم که جا برای راه‌اندازی کسب‌وکاری زیادی وجود دارد
دیوار، یکی دیگر از کسب‌وکارهای شاخص بازار کالاهای دستدوم ایران است؛ طبق گزارشی که وب‌سایت دیوار در سال ۹۷ منتشر کرده، در این سال حدود یک میلیون و ۴۰۰هزار کالا شامل مبلمان، فرش، لوازم آشپزخانه و… به ارزش ۷۰۰میلیارد تومان و حدود یک میلیون و ۳۰۰هزار کالای الکترونیکی مانند موبایل، تبلت، رایانه و… به ارزش ۱۴۰۰میلیارد تومان در این وب‌سایت معامله شده است.
همچنین در سال ۹۷ در بخش خودرو ۷میلیون و ۴۰۰هزار آگهی در دیوار ثبت شده که حدود ۶میلیارد و ۸۰۰میلیون بازدید داشته است. تعداد کل آگهی‌هایی که تاکنون روی دیوار قرار گرفته، بیش از ۷۲ میلیون آگهی بوده است.
شیپور، دیگر بازیگر مهم بازار کالای دستدوم در ایران است. رضا اربابیان، مدیرعامل شیپور به «شنبه» می‌گوید که طی سال گذشته، کالاهای دستدوم به ارزش بیش از ۱۰هزار میلیارد تومان در شیپور آگهی شده است.
نمونه‌های جهانی
مشهورترین کسب‌وکار خرید و فروش کالای دستدوم، بنیانگذاری ایرانی دارد اما در کشور آمریکا راه‌اندازی شده است؛ کسب‌وکار موفقی به نام ebay. وب‌سایت ebay در آمریکا در دهه۹۰ میلادی کارش را با فروش یک دستگاه فتوکپی شکسته به مردی که می‌گفت کلکسیونر دستگاه‌های فتوکپی شکسته است، آغاز کرد. سایت آمازون هم که به فروش کتاب الکترونیکی و کتاب دستدوم شهرت دارد، حدود همان سال‌ها پا به این بازار گذاشت.
سایت Craigslist در سال ۱۹۹۵ میلادی پایه‌گذاری شد و کم‌کم کشورهای دیگری را هم زیرمجموعه خود اضافه کرد.letgo هم از دیگر سایت‌هایی است که الان کالاهای زیادی در آن خرید و فروش می‌شود؛ مانند لباس، کتاب، وسایل خانه، فیلم، وسایل ورزشی و… OfferUp ،sell.com و poshmark سه وب‌سایت مشهور دیگر در این زمینه هستند. وب‌سایت دیگری مانند Gone تنها لوازم الکتریکی در آن خرید و فروش می‌شود و پوشمارک ویژه پوشاک بانوان است.
mudah در مالزی و kijiji در کانادا و قالب‌های حرفه‌ای آنلاینی نظیر یوباپ (Ubup) تغییرات اساسی در بازار کالاهای دستدوم ایجاد کرده‌اند. مثلا ubup می‌خواهد تجربه‌ای مشابه خرید جنس نو را برای مشتریانش بسازد. به همین دلیل لباس‌های دستدوم را خریداری کرده و با تهیه عکس این کالاها، به صورت آنلاین روی‌شان قیمت می‌زند تا تجربه خرید لباس نو را برای مشتریانش ایجاد کند.
قابل ذکر است که kijiji با انتشار گزارشی از بازار کالای دستدوم در کانادا نشان داده که هر کانادایی سالانه ۲۵۰۰دلار از فروش کالاهای دست‌دومش درآمد دارد. خریداران کالای برندهای معتبر پوشاک و بسیاری از کالاهای دیگر، با فراغ بال زیادی خرید می‌کنند، چون مطمئن هستند که بعد از مدتی می‌توانند همین کالا را با قیمت مناسبی بفروشند.
گزارش دیگری از آلمان نشان می‌دهد که میزان کل کالاهای فروخته‌شده در فروشگاه‌های دستدوم این کشور در سال ۲۰۱۲، تا ۹۰۲/۱میلیون یورو بوده و انتظار می‌رود که این رقم به ۱۹۸/۲میلیون یورو در سال ۲۰۲۰ افزایش پیدا کند.
دستاوردهای استفاده از کالای دستدوم
خرید و فروش کالای دست دوم همیشه به خاطر نیازهای مادی نیست، بلکه وجود بازاری فعال برای کالای دستدوم مزایای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی متعددی دارد. در واقع ماندن کالاها در چرخه مصرف و در نتیجه عدم نیاز به تولید دوباره یعنی کمک به حفاظت از محیط زیست.
به‌عنوان مثال، پوشاک دستدوم در حال حاضر از پرطرفدارترین کالاهای جهان به شمار می‌رود و این بازار توانسته بازار کسب‌وکارهایی چون برند خرده‌فروشی زارا را با چالش‌های جدی مواجه کند. صنعت پوشاک، دومین صنعت آلاینده جهان محسوب می‌شود.
در نقاط مختلف جهان، بازار کالای دستدوم دوستدار محیط زیست است، چون مانع از تولید بی‌رویه می‌شود و به این ترتیب مانعی برای تخریب محیط زیست به‌شمار می‌رود. آمارها در سوئد نشان می‌دهد که ۴/۳میلیون دست مبلمان دستدوم در سال ۲۰۱۷ خرید و فروش شده که مانع از تولید ۸۰۰هزار تن گاز گلخانه‌ای شده است. در فرانسه نیز خرید و فروش ۳۰میلیون مبلمان دستدوم، از تولید ۵/۳میلیون تن گاز گلخانه‌ای جلوگیری کرده است.
همچنین اهمیت این صنعت زمانی مشخص می‌شود که بدانیم در تمام دنیا، کالای دستدوم بخش عمده‌ای از کالاهای مصرفی خانوارها و کسبوکارها را تشکیل می‌دهد؛ تا جایی که ارزش صنعت دستدوم در کشورهای استرالیا و کانادا به ترتیب برابر با ۳۴میلیارد دلار استرالیا و ۲۸٫۵میلیارد دلار کانادا تخمین زده شده و سهمی بین ۱٫۵ تا ۲درصدی از تولید ناخالص ملی این کشورها را داراست.
دست‌دوم‌ها منبعی برای درآمدزایی
بانک مرکزی ایران در سال ۹۴ طی گزارشی اعلام کرد که خرید و فروش کالای دستدوم، ٩۴٩هزارتومان برای هر خانوار ایرانی درآمد ایجاد کرده است؛ یعنی درآمدی معادل ٢,٧درصد کل درآمد خانوار ایرانی در آن سال. براساس این آمار می‌توان گردش مالی بازار کالای دستدوم در ایران را محاسبه کرد.
طبق آمارها بیش از ٢٢میلیون و ۲۰۰هزار خانوار در ایران داریم که اگر همان رقم درآمدی سال ۹۴ را هم در نظر بگیریم، یعنی ۹۴۹هزار تومان، رقمی حدود ٢١هزار‌میلیارد تومان به‌دست می‌آید؛ عددی که تنها مختص خرید و فروش از سمساری‌هاست و اگر خریدهای اینترنتی را نیز به آن اضافه کنیم، بدون‌شک با رقم بزرگ‌تری مواجه خواهیم بود.
البته بانک مرکزی در سال ۹۶، گردش مالی بازار کالای دستدوم در ایران را ۲۰هزار میلیارد تومان برآورد کرد. در هر صورت با عدد بزرگی مواجه هستیم که کماکان درصد بسیار اندکی از آن آنلاین شده است. البته دیگر قرار نیست که ایده دیوار یا شیپور و ایسام تکرار شود؛ بلکه بهترین کار، تمرکز روی بخش‌های نیش این بازار و راه‌اندازی کسب‌وکار است.