با وجود اینکه ایران برای سال‌ها و حتی دهه‌ها از اقتصاد جهانی دور بوده و همواره هدف اعمال تحریم‌ها قرار داشته، شرایط در حال تغییر است و اقتصاد ایران در آستانه تحول قرار دارد. هرچند توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها یکی از دلایل پویا‌شدن اقتصاد ایران به شمار می‌رود اما نمی‌توان نقش تکنولوژی را در این زمینه انکار کرد. اقتصاد ایران به لطف تکنولوژی تحرک بیشتری پیدا کرده و جوانان تحصیلکرده و مبتکر ایرانی از پیشرفت تکنولوژی برای ایجاد فرصت‌های اقتصادی و شغلی استفاده می‌کنند.
الجزیره در گزارشی با اشاره به رونق استارتاپ‌های ایرانی نوشت: در ایران ده‌ها میلیون نفر از تلفن همراه استفاده می‌کنند و نیمی از آنها گوشی هوشمند در اختیار دارند. جمعیت جوان ایران حدود ۳۲ میلیون نفر برآورد می‌شود؛ جوانانی که بین ۲۰ تا ۳۲ سال دارند و اغلب علاقه‌مند به تکنولوژی هستند. آمار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات حاکی از آن است که تا مارس ۲۰۱۷ نرخ نفوذ اینترنت ۶۵ درصد و نرخ نفوذ تلفن همراه نزدیک به ۱۳۰ درصدخواهد بود. ایرانیان نیز مانند اغلب کشورهای دیگر بیشتر با گوشی‌های هوشمند خود به اینترنت متصل می‌شوند و گوشی هوشمند نخستین ابزار آنها برای استفاده از اینترنت به شمار می‌رود.
باتوجه به استقبال گسترده مردم از گوشی‌های هوشمند و اینترنت، جوانان مبتکر و باهوش ایرانی نیز بنیانگذاری استارتاپ‌ها را آغاز کرده‌اند. در ۳ سال گذشته پهنای اینترنت در ایران گسترش یافته و بخش‌های بیشتری تحت پوشش اینترنت ۴G قرار دارند. در نتیجه موفقیت استارتاپ‌ها نیز بیشتر شده است.
الجزیره در ادامه می‌نویسد: از آنجایی که اجرای توافق هسته‌ای لغو برخی تحریم‌ها را به دنبال داشته است، سرمایه‌گذاری هم از منابع داخلی و هم منابع خارجی به تدریج در حال افزایش است. در همین حال اکوسیستم ابداع و نوآوری بین استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاران جسور که برای تامین مالی ایده‌های جدید آمادگی دارند، در حال گسترش است.
البته ایرانیان هنوز به بسیاری از خدمات اینترنتی متداول در کشورهای دیگر مانند اوبر، پی‌پال و آمازون دسترسی ندارند. بنابراین، استارتاپ‌هایی مانند اسنپ و Tap30 به این منظور طراحی شده‌اند که خدماتی مانند اوبر در اروپا را به ایرانیان ارائه دهند. زرین‌پال نیز نسخه ایرانی پی‌پال به شمار می‌رود و دیجی‌کالا نسخه محلی آمازون است.
گشایش اقتصادی، پیشرفت تکنولوژی و تجربه موفق استارتاپ‌ها در ایران یک دستاورد مهم دیگر نیز به همراه داشته و آن بازگشت برخی نخبه‌ترین و باهوش‌ترین جوانان ایرانی به کشور است. برخی جوانان ایرانی که تجربه کار در سیلیکون‌ولی کالیفرنیا را داشته‌اند، اکنون به ایران بازگشته‌اند. از سوی دیگر دولت هم پارک تکنولوژی احداث کرده است. این روند می‌تواند به جذب هر چه بیشتر جوانان مبتکر در بخش استارتاپ‌ها کمک کند.
- سیلیکون‌ولی از کالیفرنیا تا تهران
دویچه‌وله نیز با اشاره به رشد استارتاپ‌ها در ایران می‌نویسد: استارتاپ‌ها را شرکت‌های نوپا که در زمینه تکنولوژی فعالیت دارند، تعریف کرده‌اند. موج تولد و رشد استارتاپ‌ها از سیلیکون‌ولی کالیفرنیا به ایران هم رسیده‌است.
استارتاپ‌ها در جهان در دوران حباب اقتصادی در سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ پا گرفتند؛ یعنی زمانی که بازارهای بورس شاهد رشد سریع سهام‌شان به دنبال رشد بخش اینترنت و فعالیت‌های مرتبط با آن بودند. سرانجام جریان رو به رشد و جوان استارتاپ‌ها در دنیا به ایران نیز وارد شد. دیجی‌کالا یکی از شناخته‌شده‌ترین و موفق‌ترین استارتاپ‌های ایران و دارای یکی از پربیننده‌ترین وب‌سایت‌های تجارت دیجیتال خاورمیانه است. این استارتاپ با بیش از ۱۷۰۰ همکار از سوی برخی تحلیلگران، نسخه ایرانی «آمازون» خوانده شده است. دیجی‌کالا در غیاب رقبای بین‌المللی در زمینه فروش آنلاین محصولات دیجیتالی در ایران فعالیت دارد.
گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش از ۹ هزار کسب‌و‌کار اینترنتی دارای نماد اعتماد مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وزارت صنعت، معدن و تجارت در ایران وجود دارند. بیش از نیمی از این کسب‌و‌کارها در تهران هستند و پس از آن اصفهان، خراسان رضوی، فارس و آذربایجان شرقی قرار دارند. البته تمرکزگرایی تنها مسئله استارتاپ‌ها و کارآفرینی دیجیتال در ایران نیست. استارتاپ‌های ایرانی که تعداد کمی از آنها موفقیت لازم برای شناخته‌شدن را به دست آورده‌اند، هنوز نتوانسته‌اند در تمامی حوزه‌ها وارد دنیای کسب‌و‌کار الکترونیک شوند. آرش زاد، کارآفرین و مدیر مجموعه زیگزاگ‌لب، به دویچه‌وله می‌گوید: «به طور کلی می‌توان گفت ما در حوزه تجارت الکترونیک رشد خوبی داشته‌ایم اما هنوز در سایر حوزه‌ها مثل حوزه‌های آموزش، سلامت، موسیقی، گردشگری و بسیاری موارد دیگر، جای کار زیادی وجود دارد.»
او از «کمبود نیروی کار متخصص، نبود امکان استفاده از برخی زیرساخت‌های فنی به‌خاطر تحریم‌ها، نبود امکان تبادل مالی با خارج از کشور و نبود قوانین مناسب» به عنوان چالش‌های اصلی کار استارتاپ‌ها در ایران نام می‌برد.
فریدون کورنگی، بنیانگذار و مدیر عامل «مپس» (مجتمع پارس سامانه‌های دانش پویا)، هم درباره مسئله قوانین در ایران اشاره می‌کند. او به دویچه وله می‌گوید: «قوانین تجاری مسلما یکی از مشکلات اساسی در ایران هستند چون ۶۰ سال پیش تدوین شده‌اند. اگر بخواهید استارتاپ راه بیندازید، فرایند ثبت شرکت، گرفتن شماره مالیاتی و گرفتن بیمه کاری و… واقعا دست و پا گیر است.»
روند تکمیلی تدریجی
تحلیلگران می‌گویند باوجود موفقیت‌های استارتاپ‌های ایرانی که در برخی موارد غافلگیر‌کننده بوده، تبدیل‌شدن سیلیکون‌ولی ایران به آنچه که به واقع در کالیفرنیا وجود دارد، روند تدریجی و تکاملی است. به گفته آنها آنچه در سیلیکون‌ولی مشاهده می‌شود به طور تکاملی اتفاق افتاده است. به بیان دیگر نمی‌توان تنها تکه‌هایی از سیلیکون‌ولی را در ایران اجرا کرد و انتظار داشت اکوسیستمی برای توسعه فناوری در سطح بالا ایجاد شود.
برخی کارشناسان حوزه تکنولوژی نیز بر این باورند که ورود رقبا به بازار ایران می‌تواند به رونق استارتاپ‌ها کمک کند. البته آماده‌کردن زیربنای مناسب برای ورود رقبای خارجی یک چالش جدی پیش روی سیلیکون‌ولی ایران به شمار می‌رود. البته برخی تحلیلگران نیز نگاه بدبینانه‌تری دارند. آنها می‌گویند لغو تحریم‌ها به پیشرفت استارتاپ‌ها در ایران کمک می‌کند اما در کوتاه‌مدت و حتی میان‌مدت امکان تبدیل‌شدن به نسخه ایرانی سیلیکون‌ولی وجود ندارد. به گفته آنها ایران در مدت ۵ تا ۸ سال می‌تواند در سطح ترکیه در حوزه استارتاپ‌های منطقه فعالیت کند و این پیش‌بینی محافظه‌کارانه به واقعیت نزدیک‌تر است.