کسب‌وکار اینترنتی واژه‌ای نه‌چندان تازه است که ذهن بسیاری از ما را به خود معطوف کرده است. تجارتی نوظهور و نوپا که در ظاهر آسان و پردرآمد به نظر می‌رسد اما وقتی به آن روی می‌آورید مشکلات و موانع یکی‌یکی مقابلتان قد علم می‌کنند. این روزها توسعه تجارت الکترونیکی و کسب ثروت از این راه جوانان را از بیراه به راه بازمی‌گرداند و ایده‌پردازان را امیدوارتر از پیش می‌کند. اکنون زمان آن رسیده که هر ایده‌پرداز و متفکر خلاقی عرصه را خالی نکند و در این آشفته‌بازار بی‌رمق بیکاری قامت استوار کند.
حال در این میان سوالات بسیاری مطرح است. آیا این تجارت نوظهور متولی دارد؟ آیا می‌توان در این راستا هر نوع ایده خلاقانه‌ای را بدون بروز موانع و مشکلات اجرایی و عملیاتی کرد؟ چگونه مّی‌توان در ثبت ایده‌های بدیع آسان‌ترین و مطمئن‌ترین گام‌ها را برداشت؟ رضا الفت‌نسب، دبیر انجمن صنفی کسب‌وکار اینترنتی، در گفتگو با هفته‌نامه شنبه اظهار می‌کند که در خصوص تجارت الکترونیک بسیاری از نهادها و سازمان‌ها صاحب‌نظر هستند، اما نمی‌توان متولی مشخصی برای این مهم مثال زد و یا آن را به سازمان و نهادی خاص تعمیم داد.
کسب‌وکار اینترنتی مقوله‌ای نوین است و انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی هم آنطور که شایسته است شناخته نشده است. توضیح دهید این انجمن وابسته به کجاست و چگونه شکل گرفته است؟
در سال ۱۳۸۸ بعد از اتفاقات سیاسی که در کشورمان رخ داد، شورای امنیت بیشتر متمرکز رخدادهایی شد که در شبکه‌های مجازی روی می‌داد. در این برهه زمانی مبحث راه‌اندازی اتحادیه کشوری با موضوع کسب‌وکار اینترنتی با دولت وقت مطرح شد، دقیقا سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰٫ با وجود همه پیگیری‌ها این اتحادیه تشکیل نشد. تلاش ادامه پیدا کرد تا آنجا که قانون اجازه می‌دهد با استفاده از تشکل‌های کارفرمایی و کارگری و رفت‌وآمد در وزارت کار ۵ آذر ۱۳۹۲ انجمن صنفی تشکیل شد. هم‌اکنون این انجمن ۳۵۰ عضو دارد که تنها در تهران فعالیت دارند و هنوز در دیگر شهرها عضو نداریم.
چرا در دیگر شهرها عضو ندارید؟
ابتدا قانون در این مورد اجازه این کار را نمی‌داد اما با سپری کردن بسیاری از مشکلات هم‌اکنون در حال عضوگیری از دیگر شهرهای ایران هستیم. شرایط عضویت در این انجمن هم داشتن نماد اعتماد الکترونیکی، ارائه ۱۰۰ هزار تومان برای ورودی و ۶۰ هزار تومان برای اشتراک است.
همانطور که می‌دانید در این حوزه خلاهای قانونی بسیاری وجود دارد، کدام خلا بیشتر باعث بروز معضلات است و متولیان را آزار می‌دهد؟
قانونی که هم‌اکنون در دست ماست و همگی ما ملزم به اجرای آن هستیم، در سال ۱۳۸۲ در مجلس ششم گردآوری و تصویب شده است. این در حالی است که همین قانون کپی‌شده از قوانین اروپایی است، چراکه تا آن سال در ایران چنین پدیده‌ای ظهور نکرده بود که بخواهند برای آن قانونی وضع کنند. مشکل اینجاست که در ایران زیرساخت‌ها با اروپا فرق می‌کند. کسب‌وکار اینترنتی با افزایش روزافزون مواجهه شده ولی متاسفانه در این حوزه قانون تغییر نکرده است. به‌طور مثال یکی از قوانینی که وجود دارد آن است که هر کالایی که خریداری شود مشتری تا ۷ روز می‌تواند آن را بازگرداند. یعنی تا این ۷ روز فروشنده نمی‌تواند ورود و خروج و گردش مالی‌اش را تثبیت کند، که این اقدام سبب براندازی بسیاری از فروشگاه‌های اینترنتی شده است.
موضوع قابل‌توجهی در این میان به صورت خودجوش رخ می‌دهد و آن مهاجرت معکوس جوانان است. بسیاری از سرمایه‌گذاران بعد از بحث تحریم‌ها با راه انداختن تجارت الکترونیکی هم آورده قابل‌توجهی به کشور خواهند داشت و هم از رفتن جوانان نخبه و کارآفرین تا اندازه بسیاری جلوگیری می‌شود. این در حالی است که برای ادامه فعالیت نیاز به قوانین جامع و چهارچوب‌های تجاری است.
به طور طبیعی برای ورود به هرحوزه تازه و نوبنیادی باید از ابتدا به فکر فرهنگ‌سازی بود. فرهنگ‌سازی که مبتنی بر ارزش‌ها و عرف جامعه خودمان باشد. هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا می‌بینیم که دولت‌ها چگونه از کسب‌وکار اینترنتی حمایت می‌کنند و از این راه چه اقدامات قابل‌توجهی در آن کشورها اتفاق می‌افتد. مسئولان همواره اظهار می‌کنند که باید یک میلیون فرصت شغلی ایجاد کنیم. در کسب‌وکار اینترنتی این اتفاق افتاده است اما نه از قوانین تکمیلی و چهارچوب‌های فرهنگی خبری است و نه از حمایت دولت برای اینکه ایده‌پردازان بتوانند به کار خود ادامه دهند. این در حالی است که حساسیت‌هایی هم وجود دارد. بسیاری معتقدند که در این کار نفوذ وجود دارد، یا اینکه این مدل کار از خارج آمده است. آیا واقعا در تجارت‌های دیگر چنین نیست و باید هر تجارت نوظهوری را به خاطر این اندیشه‌ها کنار بگذاریم؟ در حالی که این همه پتانسیل در این تجارت وجود دارد! باید به جنبه‌های مثبت ماجرا هم کمی بیندیشیم و تامل کنیم. بر نخبه‌هایی تمرکز کنیم که از سرتاسر جهان به ایران آمده‌اند و در ایران کسب‌وکار اینترنتی موفقی راه‌اندازی کرده‌اند و از آن حمایت می‌کنند. باید به کسانی فکر کنیم که واقعا قلبشان برای این مملکت می‌تپد. در این میان شاید کسانی هم باشند که مغرضانه عمل می‌کنند، اما خط ما روشن است و کسب‌وکار اینترنتی دقیقا با سیاست‌های روز ایران همراه خواهد بود. بهتر است در اینجا مثالی بزنیم. آیا دیجی‌کالا برای این راه‌اندازی شده که تنها کالایی را به فروش برساند؟ نه، حقیقتا این‌چنین نیست. این تجارتخانه اینترنتی برای این راه‌اندازی شده که کاغذ کمتر مصرف شود، ترافیک و حادثه کمرنگ شود و البته افراد بسیاری هم صاحب کار شوند.
سوالی در اینجا پیش می‌آید. یک فروشگاه اینترنتی برای یک مناسبت غیرایرانی و اسلامی مانند ولنتاین و کریسمس تخفیف می‌گذارد و این سوءتفاهم به وجود می‌آید که دچار هجمه فرهنگی شده‌ایم. در این خصوص انجمن فعالیتی انجام نمی‌دهد. آیا واقعا نیاز به تذکر نیست؟
انجمن در این حوزه نه وظیفه‌ای دارد و نه قدرتی. ما می‌توانیم پیشنهاد دهیم که این کار را نکنید یا آن کار را انجام دهید. در حد و اندازه یک توصیه اما نمی‌توانیم بگوییم اگر این کار را انجام دهید از فلان حق محروم می‌شوید و یا فلان جریمه صورت می‌گیرد. هم‌اکنون مرکز توسعه تجارت الکترونیک هست، ارشاد هست و مخابرات هم هست. در بسیاری از مواقع تذکراتی هم داده می‌شود اما در این خصوص خلا قانونی داریم که باید بدان بپردازند.
باید از کسب‌وکارهای اینترنتی و جوانانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند حمایت شود، اما موضوعی که قابل‌توجه است این است که این حوزه به‌شدت در حال رشد است و برای بسیاری نگران‌کننده است، اینکه ایده‌های جوانان ما دزدیده شود و یا اختلافاتی به وجود آمده است. آیا انجمن یا سازمان‌های ذی‌ربط اقدامی در این حوزه انجام می‌دهند؟ یا اینکه چه کارهای قانونی در این حوزه شکل گرفته است که به نظم بیشتری نزدیک شویم؟
متاسفانه سازمان‌های دولتی با این صنف ارتباطی برقرار نکرده‌اند. شاید هم کم‌کاری از صنف بوده است و یا سازمان‌های دولتی هم غفلت کرده‌اند. شنیده‌ایم شورای عالی فضای مجازی به دنبال این موضوع است که شتاب‌دهنده‌ها را ساماندهی کند و حساسیت‌های ایجادشده را مبنی بر اینکه ایده‌ها ۲۰ تا ۲۵ میلیون تومان به تاراج برده می‌شود از بین ببرد، اما متاسفانه باید قانون‌گذاری در این رابطه هرچه سریع‌تر صورت بگیرد. با توجه به رشد روزافزون کسب‌وکار اینترنتی و ایجاد تجارت‌های الکترونیکی، ما هم به‌عنوان صنف تلاش کرده‌ایم با شتاب‌دهنده‌ها ارتباط برقرار کنیم اما موفق نبوده‌ایم. احساس می‌کنیم آن‌ها دوست ندارند خودشان را معرفی کنند. هم‌اکنون شرکت‌های بسیاری در حال شکل‌گیری است و سرمایه‌گذاری همچنان ادامه دارد، این در حالی است که خلا قانونی روزبه‌روز به آسیب‌پذیر کردن این حرکت تجاری کمک می‌کند. هم‌اکنون کسب‌وکارهای نوپایی ظهور کرده‌اند که بسیار موفق بوده‌اند و مردم آن‌ها را می‌شناسند، به همین خاطر بسیاری هم به انجام دادن این نوع کسب‌وکارها روی می‌آورند. خوب است در این میان از کسب‌وکارهای اینترنتی ناموفق هم گفته شود تا مردم بدانند که سرمایه‌گذاری‌شان در این مسیر ممکن است خطرپذیر هم باشد. شورای عالی فضای مجازی در این زمینه اقداماتی انجام داده اما نتیجه‌بخش نبوده است.
در سامانه قوه قضاییه مشاهده می‌شود که می‌توان اختراعات را ثبت انجام کرد، اما وقتی به ایده می‌رسد این امکان محقق نمی‌شود. به نظر می‌رسد در انجمن یا شورای عالی مجموعه نهادی باید راه‌اندازی شود تا به ثبت جامع و کامل کمک کند.
بله، دقیقا همین‌طور است. قوه قضاییه می‌تواند در ثبت کمک‌کننده باشد، همین‌طور معاونت علمی فن‌آوری ریاست جمهوری، اما تاکنون اتفاق خاصی نیفتاده است. اگر از ایده‌ها استقبال کنند تا سرمایه‌گذاران با ریسک کمتری به سرمایه‌گذاری بپردازند، بانک‌ها و سازمان‌ها هم می‌توانند رغبت کنند و وارد عمل شوند.
یعنی شما می‌فرمایید به شتاب‌دهنده‌ها بگوییم برنامه‌ریزی کنند و با بانک‌ها وارد بحث شوند و بعد از سازماندهی روی این ایده‌ها سرمایه‌گذاری کنند؟
هر نهاد و سازمانی که وارد عمل شود اقدام مثبتی روی داده است. هم‌اکنون با موجی از انتقادات رسانه‌ها هم روبرو هستیم مبنی بر اینکه ایده‌ها دزدیده می‌شوند. هرنهادی می‌تواند بیاید و وارد عمل شود. راه بدهد و ایده بدهد تا ایده‌های جوانان محفوظ بمانند در این میان شایعات بسیاری هم شنیده می‌شود.
متولی دولتی کسب‌وکار اینترنتی کدام سازمان است؟
قانونا مرکز توسعه تجارت الکترونیک، اما در عمل وزارت ارشاد می‌گوید همه‌کاره است، و وزارت ارتباطات می‌گوید زیرساخت را او می‌دهد و اگر او نباشد نمی‌شود. وزارت اطلاعات، پلیس فتا و دادستانی هم محق هستند.
اگر مشکلی به وجود بیاید چه کسی آن را قبول می‌کند؟
دقیقا بحث شکایت که می‌شود می‌گویند نماد اعتماد. بحث فروش دیجی‌کالا که می‌شود می‌گویند نگاه کن وزیر ارتباطات تندیس می‌دهد، مشکلاتش بر سر ما نازل می‌شود. در هر صورت ما هم امیدوار هستیم و سعی می‌کنیم تا این رویدادها را در مسیر واقعی خود هدایت کنیم.