کرونا و تولد ققنوس در گردشگری ایران

ققنوس پرنده ای اساطیری است که در زمان مرگ خود آتش گرفته و از خاکسترش ققنوسی تازه متولد می شود، شخصا معتقدم کرونا در صنعت گردشگری دست به تخریب خلاق زده و فضا را برای ورود استارتاپ هایی باز کرده است که شاید در شرایط دیگر با وجود بازیگران موجود امکان رشد نداشتند و این شرایط مانند مرگ ققنوس است.

خسارت 5300 میلیارد تومانی کرونا به گردشگری ایران، خبر کوتاه بود و جذاب، به همین دلیل خیلی زود در شبکه های اجتماعی دست به دست شد و کانال ها و شبکه های خبری زیادی هم این خبر را منتشر کردند اما طبق عادت در مواجهه با اعداد و ارقام دنبال منبع آنها میگردم و روش بدست آوردن این قبیل برآوردها جزو جذاب ترین سیاحت ها در دنیای اعداد برای من است. اگر شما هم کمی درگیر حوزه گردشگری باشید اخباری مبنی بر خسارت های عجیب کرونا در این صنعت را شنیده اید و کوتاه اینکه هرکسی به روشی یک عدد چند میلیاردی رو به عنوان برآورد خود اعلام می کند، همین ابتدای بحث باید مطلع باشید، هدف این مقاله هم برآورد این خسارت نیست فقط اشتباهات رایج را گوشزد می کنم تا خسارت گردشگری در اولین استان گردشگرخیز کشور 200 میلیارد برآورد نشود و در انتها ابعاد فضایی که برای آن نیاز به فکری نو هست را تشریح می کنم.

در بیشتر برآوردهای انجام شده خسارت گردشگری را از طریق جمع خسارت استارتاپ های حوزه فروش بلیت اندازه گیری کرده اند یا برخی دیگر ظرفیت صندلی قطارها را در یک عدد ثابت ضرب کرده و سپس آن را به عنوان خسارت حمل و نقل ریلی بیان می کنند، اما لازم هست به چند سوال فکر کنیم.

• آیا در شرایط غیر کرونا 100 درصد ظرفیت صندلی های هواپیما و قطار و اتوبوس در تمام سفرهایی که انجام می دادند پر بوده است که الان برای برآورد خسارت تمام این ظرفیت را محاسبه می کنند؟
• آیا تمام سفرهای گردشگری در ایران از طریق وسایل نقلیه عمومی صورت می گرفت که برآورد خسارت را فقط محدود به این حوزه می کنیم؟
• آیا تمام تخت های اقامتگاهی در تمام ایام تعطیلی رزرو می شدند که حال این حجم را به عنوان خسارت برآورد می کنند؟
• و سوال مهم‌تر برای برآورد خسارت باید چه چیزهایی را مرتبط و چه چیزهایی را غیر مرتبط بدانیم؟

برای شروع باید کمی درمورد عناصر تشکیل دهنده صنعت گردشگری بدانیم، در متون کلاسیک عناصر گردشگری را در 5  دسته خلاصه  می کردند که شامل جاذبه های گردشگری، راهنمایان گردشگری، حمل و نقل، خوراک و سوغات و اقامتگاه ها بود، اما در دهه های اخیر باتوجه به رشد زیادی که این صنعت داشته افراد زیادی به عنوان تازه واردان در این صنعت مشغول فعالیت شدند که برای جلوگیری از آسیب به این صنف، جایگاه آموزش پررنگ تر شد.

• جاذبه های گردشگری: جاذبه های تاریخی، جاذبه های طبیعی، پزشکی، رویدادها، دوره های آموزشی و تحصیلی، افراد و شخصیت ها، نمایشگاه ها و ….

• راهنمایان گردشگری: راهنمایان تورها، راهنمایان محلی، کتاب ها و سایر مکتوبات چاپی راهنمای گردشگری، سایت ها و نرم افزارها و…

• حمل و نقل: حمل و نقل هوایی، حمل و نقل ریلی، حمل و نقل دریایی و جاده ای که شامل اتوبوس و مینی بوس و تاکسی و وسایل نقلیه شخصی و اجاره ای و اشتراکی می شود.

• خوراک و سوغات و صنایع دستی: غذاهای محلی، شیرینی‌جات، ترشیجات و انواع خوراکی های دیگر که به شکل غذا، چاشنی یا دسر استفاده می شوند، تمامی تولیدات محلی که طبق تعاریف معتبر جزو صنایع دستی محسوب می شوند.

• اقامتگاه ها: طبق تعریف یونسکو بیش از 100 نوع اقامتگاه در گردشگری تعریف شده است که هتل ها، مهمانپذیرها، خانه های مسافر، سوئیت ها، اقامتگاه های بومگردی و …. اشکال مرسوم آن در ایران است.

• آموزش: در سالهای اخیر و خصوصاً پس از 2004 میلادی، رشد گردشگران ورودی شتاب بیشتری گرفت. در محیط بین بین الملل صنعت گردشری و در موازنه با مسائلی چون امنیت و ایمنی که این صنعت را بسیار شکننده کرده اند، موفقیت نهایی و جهانی آن وابسته به حرفه ای گری نیروی کار آن است. در این شرایط است که لازم است تا از دبیرستان ها تا محیط های آکادمیک نسبت به توسعه برنامه های آموزشی اقدام گردد. اقدامات بسیاری در زمینه کیفیت خدمات و مشتری مداری در گردشگری صورت گرفته است. اقدامات بیشتری در جهت پرورش سیاست ها برای بهبود آموزش و یادگیری در گردشگری باید صورت پذیرد.

تا اینجا متوجه شدیم گردشگری تنها فروش بلیت هواپیما و قطار یا رزرو هتل نیست و برای برآورد خسارت باید مولفه های بیشتری را دخیل بدانیم.

اما گردشگری به تنهایی یکی از صنایع مولد محسوب می شود که تعداد زیادی از صنایع دیگر را درگیر خود می کند بطور مثال زمانی که شما بمنظور زیارت با وسیله نقلیه شخصی راهی مشهد هستید بنزین و تخمه و آب معدنی و … جزو ملزومات سفر هست و این چرخه اقتصادی هم جزو ثمرات گردشگری زیارتی شما محسوب میشود.

بر این اساس برای برآورد خسارات به غیر از توجه به چرخه اقتصادی آشکار در گردشگری باید به سطوح پایینی نیز توجه شود، بعضی از اقتصاددانان معتقدند درمورد گردشگری می توان تا سه سطح را مورد توجه قرار داد، برای درک بهتر موضوع به مثال زیر توجه کنید.

شما در یک مسافرت بجای رزرو هتل در سوئیت اقامت می کنید و بجای استفاده از رستوران تصمیم میگیرید خودتان غذا بپزید، پس برای صرف صبحانه نیاز به یکسری مایحتاج مانند نان و لبنیات و غیره دارید، نان را از نانوایی محل می گیرید، افزایش خرید نان باعث افزایش درآمدهای این نانوایی می شود و برای تولید نیاز به آرد دارد به همین دلیل خرید شما افزایش فروش آرد را نیز به همراه دارد و برای رساندن این آرد به نانوایی به شبکه حمل و نقل نیاز است.

در مثال بالا سفر شما و خرید نان، سه لایه از اقتصاد محلی که شامل نانوایی (فروشگاه)، کارخانه تولیدکننده آرد (تولیدکننده) و افرادی که برای حمل آرد فعالیت می کنند (شبکه توزیع) را فعال نگهداشت.

نتیجه اینکه بخاطر درهم تنیدگی بالایی که گردشگری با مشاغل محلی دارد نمی توان صرفا درآمدهایی که در تاسیسات گردشگری بوجود می آید را به عنوان ثمره این صنعت در نظر گرفت و باید مشاغل موازی و جریان های درآمدی غیروابسته را نیز در برآورد خسارت کرونا لحاظ کرد.

عدد واقعی خسارت چقدر است؟

برای پاسخ به این سوال هیچ مرجع موثقی برای گردآوری اطلاعات و برآورد هزینه ها وجود ندارد و صرفا اطلاعات به شکل جزیره ای در سازمان ها و ادارات مختلف جمع آوری شده است.

در ادامه با اطلاعات موجود سعی در تشریح ابعاد گردشگری در ایران داریم در این بخش فرصت هایی برای ورود استارتاپ های جدید وجود دارد.

مجموع نفر سفرهای گردشگری در 4 سال اخیر به شرح زیر است

نکته مهم کاهش قابل توجه حجم گردشگران در بهار سال 98 نسبت به دو سال قبل خود است، در نمودار بعدی گزارش شیوه سفر در بهار سال 98 رو مشاهده می کنید.

همانطور که در نمودار مشاهده می کنید کمتر از 1 درصد سفرها در قالب تور اجرا شده است و تمام درآمدهایی که آژانس ها و استارتاپ های حوزه گردشگری و فروش تور برای آن باهم میجنگند برای همین عدد کوچک هست.

نکته جالب دیگری که از آمارهای گردشگری مربوط به سه ماهه اول سال 98 متوجه میشویم این است که بیش از 84 درصد سفرها از طریق وسایل نقلیه غیر عمومی انجام می شود و کل بازاری فروش بلیت مسافری مربوط به هواپیما و قطار و اتوبوس (سه وسیله نقلیه پرکاربرد) کمتر از 3.5 درصد این بازار را تشکیل می دهد.

در زیر نیز نمودار تعداد نفر سفرهای انجام شده به تفکیک سال در تمام استان ها را مشاهده می کنید همانطور که متوجه شدید استان گیلان بعد از دو سال پر ثمری که در 95 و 96 تجربه کرد در دوسال بعدی دچار افت ناگهانی و شدیدی شد.

تا اینجا باتوجه به نوع سفر و وسیله نقلیه مورد استفاده باید دولت را به عنوان بزرگترین زیان دیده از کرونا در صنعت گردشگری معرفی کنیم اما در گزارش بعد درمورد هزینه های سفر و تفکیک آنها به نتایج جالب تری میرسیم.

لازم بذکر است تمامی آمارهای استفاده شده از سازمان آمار کل کشور دریافت شده و نویسنده هیچگونه دخل و تصرفی در اعداد نداشته و صرفا آنها را در قالب بصری ارائه نموده است.