کاوه یزدی فر: سال ۱۳۹۶، بارها نفس‌های بسیاری را در سینه‌ها حبس کرد، اما برخلاف این سال پرافت‌و‌خیز از حیث حوادث طبیعی، زیست‌بوم کارآفرینی سال تماشاگرپسندی را پشت سر نگذاشت. به‌رغم رکوردهای جدید در تعداد شتاب‌دهنده‌ها، فضاهای کاری اشتراکی و ورود سرمایه‌گذاران مختلف و متنوع، اما در پس این های‌و‌هوی، انتظارات بسیاری از کارشناسان برآورده نشد و بیشتر در حد تلاش‌هایی برای هیجان‌انگیزتر‌کردن رسانه پیش رفت. از مهم‌ترین اتفاق‌های اکوسیستم، می‌توان به تملیک زورق توسط گروه علی‌بابا، شروع پروژه راه‌اندازی کارخانه نوآوری و نزدیک‌شدن الوپیک به دیجیکالا اشاره کرد. اما در پس این اتفاق‌های ریز‌و‌درشت، از نظر من، کم‌رونق‌شدن شتاب‌دهنده‌ها، پر و بال گرفتن دوره‌های تخصصی عمودی و بین‌رشته‌ای، آینده جذابی را برای اکوسیستم رقم می‌زنند. دور‌شدن از فضای هیجان پسابرجام، پیدا‌شدن آثار مخرب سیاست‌های دولت جدید ایالات متحده روی جذب سرمایه‌های خارجی و هیجان رسانه‌ای تاثیر نامطلوبی داشته، اما ایستادگی و عقلانیت یک وزیر جوان، باز و اهل مطالعه یکی از نقاط محوری این سال بود. در سال ۹۶، همچنان نیاز به صداقت و اعتماد بیشتر بین بازیگران مختلف این عرصه حس شد. رویدادها هم کماکان نیاز به هدفمند‌شدن، عمیق‌تر نگاه‌کردن و اندیشیدن به سرنوشت تیم‌ها پس از رویدادها دارند. تاثیرگذارترین چهره اکوسیستم، از نظر من محمد قائم‌پناه، موسس استارتاپ کشمون بود؛ کسی که نشان داد می‌شود یک مدل کسب‌وکار را روی دغدغه‌های عمیق فرهنگی و زیست محیطی و اخلاقی بنا کرد. کسی که فروتنانه برای هر کسی از شأن و منزلت کشاورزان گفت و با داستان‌های خوب و قدرتمند خود بهترین ارائه‌ها را داد و جوایز متنوعی را نیز برنده شد. از نظر رشد اکوسیستم، همچنان شتاب‌دهنده‌ها رشد قابل ملاحظه‌ای داشتند، اما یک اتفاق دلگرم‌کننده دیگر، حضور امثال باشگاه کارآفرینی تیوان است؛ جایی که افراد فقط با تیم و مدل کسب‌وکار وارد نمی‌شوند، می‌توانند در بستر یک فضای کاری مشترک، آشنایی اولیه با کارآفرینی و مفاهیم اساسی پیدا کرده و در مهارت‌های پایه رشد می‌کنند. در سال ۹۷، وضعیت اقتصادی بازهم سخت‌تر خواهد شد، فشارها بیشتر می‌شود و اندازه و جنس سرمایه‌گذاری‌ها نیز از آن تاثیر می‌گیرد. بسیاری از هزینه‌های قبلی در اکوسیستم نخواهد شد، رفتارها عقلانی‌تر و حساس‌تر به هزینه خواهد شد و فضای رقابت برای جذب منابع محدودتر، فشرده‌تر از قبل خواهد شد. با وجود استارتاپ‌هایی مانند پیاده، نوار، الوپیک، از نظر من، موفق‌ترین استارتاپ سال ۹۶، کشمون است.
