اسرار تجاری یا Trade secrets در هر کسبوکاری جزو مهم‌ترین اطلاعات آن بنگاه اقتصادی به شمار می‌رود. این اطلاعات آنقدر مهم هستند که اگر کسی به آنها دسترسی داشته باشد، به‌راحتی می‌تواند از طریق همان داده‌ها، تحلیل‌های صورت‌گرفته، مدل کسب درآمد و سایر اطلاعات ارزشمندی که همه آنها در شمار اسرار تجاری به حساب می‌آیند، رقیب جدی بنگاه اقتصادی فعلی شود. در این نوشته به حمایت‌هایی که قانون از صاحبان اسرار تجاری انجام می‌دهد، می‌پردازیم.
اولین مطلب در خصوص تعریف اسرار تجاری است. با توجه به اینکه قانون جهت حمایت هرچه بیشتر از رقابت‌های مشروع و عادلانه، اسرار تجاری را محدود به چند مورد خاص نکرده و در این خصوص به ارائه ملاک پرداخته، باید گفت که هر نوع داده‌ای که ویژگی‌های مطرح‌شده در قانون را داشته باشد، می‌تواند جزو اسرار تجاری محسوب شده و مورد حمایت قرار گیرد.
ملاک‌های سه‌گانه عبارتند از: 1. به طور مستقل دارای ارزش اقتصادی بوده و 2. در دسترس عموم قرار ندارد و 3. تلاش‌های معقولانه‌ای برای حفظ و حراست‌از آنها انجام شده است.
دومین مطلب در خصوص نحوه حمایت قانون از صاحبان اسرار تجاری است. باید بدانیم که به طور کلی دو روش در این خصوص قابل بررسی است؛ اول دعوای کیفری و دوم دعوای مدنی. طرح هرکدام از این دعاوی شرایط خاص خود را دارد که در ادامه به بیان آنها می‌پردازیم.
الف : دعوای کیفری
بر اساس ماده 64 قانون تجارت الکترونیکی، تحصیل غیرقانونی اسرار تجاری و اقتصادی بنگاه‌ها و مؤسسات برای خود و یا افشای آن برای اشخاص ثالث در محیط الکترونیکی جرم محسوب می‌شود. همچنین براساس ماده 75 همان قانون هرکس در بستر مبادلات الکترونیکی به منظور رقابت، منفعت و یا ورود خسارت به بنگاه‌های تجاری، صنعتی، اقتصادی و خدماتی، با نقض حقوق قراردادهای استخدام مبنی بر عدم افشای اسرار شغلی و یا دستیابی غیرمجاز، اسرار تجاری آنان را برای خود تحصیل كرده و یا برای اشخاص ثالث افشا كند، به مجازات مقرر محکوم می‌شود.
افشای اسرار تجاری بر اساس مواد فوق، در صورتی جرم است و مجازات حبس (شش ماه تا دو سال و نیم) و جزای نقدی (5میلیون تومان) را در پی خواهد داشت که دقیقا مطابق موارد بالا رخ داده باشد؛ یعنی یا اسرار تجاری به صورت غیرمجاز و غیرقانونی در بستر الکترونیک به دست آمده باشد (مثلا به سرقت رفته باشد) یا افشای آن برای دیگران در بستر الکترونیک به وقوع پیوسته باشد. همچنین در صورتی که اسرار تجاری به واسطه قرارداد استخدامی (مثلا CTO) در اختیار دیگری قرارداده شده باشد و شخص این اطلاعات را افشا كند نیز مشمول مجازات خواهد بود.
آنچه از عنوان قانون (قانون تجارت الکترونیک) متن قانون (مواد 64 – 65- 75) و سایر اصول حقوقی (اصل قانونی بودن جرم و مجازات) قابل برداشت است، آن است که اگر افشا از طریق بستر الکترونیک باشد، جرم خواهد بود و امکان طرح دعوای کیفری وجود خواهد داشت. در غیر این صورت راه‌حل طرح دعوای مدنی است. البته باید دانست که در علوم انسانی و علم حقوق فضای نقد دیدگاه‌ها باز است. چه بسا نظریات مشورتی، دیدگاه‌های حقوقدانان و وکلا و استدلال‌های ایشان، به سمتی گرایش داشته باشد که افشای اسرار تجاری در غیر بستر الکترونیک را هم جرم بدانند و امکان پیگیری کیفری آن را طرح كنند.
در صورت طرح دعوای کیفری و به نتیجه رسیدن آن، همچنان صاحب بنگاه اقتصادی که اسرار تجاری وی فاش شده است، می‌تواند نسبت به جبران خسارات وارد شده اقدام كند و از این جهت محدودیتی نخواهد داشت. اگر اقدام افشاکننده مشمول سایر عناوین مجرمانه مثلا کلاهبرداری رایانه‌ای، سرقت رایانه‌ای و…. شود، امکان پیگیری این موارد نیز وجود دارد.
ب: دعوای مدنی
در دعاوی مدنی، محدودیت‌های موجود در دعوای کیفری کمتر به چشم می‌خورد. در صورتی که صاحبان اسرار تجاری نخواهند و یا نتوانند نسبت به طرح دعوای کیفری اقدام كنند (به بیان دیگر شرایط اقامه دعوای کیفری موجود نباشد)، می‌توانند شیوه طرح دعوای مدنی را پیش بگیرند. پیگیری دعوا از این شیوه دیگر مجازات‌هایی نظیر حبس و جزای نقدی به همراه نخواهد داشت. در این خصوص به موارد زیر توجه كنید:
اثبات افشای اسرار تجاری در محاکم، اقدامی دشوار است. به منظور حمایت از اسرار تجاری خود، در مورد کارمندان، مدیران، همبنیانگذاران و یا هر‌کسی که به نحوی اسرار تجاری خود را در اختیارشان قرار می‌دهید، تفاهمنامه محرمانگی یا عدم افشا منعقد کنید تا کمی از دشواری‌های اثبات، کاسته شود.
در صورتی که شخصی به طور غیرمجاز به اسرار تجاری بنگاه اقتصادی شما دسترسی پیدا کرده است، با اثبات مواردی می‌توانید تاحدی جبران خسارات وارده را مطالبه كنید. اثبات دسترسی غیرمجاز او و افشا توسط وی احراز رابطه سببیت بین ورود خسارت و اقدام افشاکننده، ورود خسارت به واسطه افشای اطلاعات بخشی از این موارد هستند.
در دعوای مدنی، پس از طی فرایند اثبات، به میزان خسارات وارد‌شده که از طریق مرجع حل اختلاف مشخص می‌شود، امکان مطالبه آن خسارات وجود خواهد داشت. خسارات شامل خسارات مادی مثلا کاهش میزان فروش و خسارات معنوی همچون لطمه به اعتبار بنگاه اقتصادی است.
خلاصه آنکه:
قانون، اسرار تجاری را مورد حمایت قرار داده است. اسرار تجاری محدود به چند مورد خاص نیست و هر داده‌ای که ویژگی‌های مندرج در قانون را داشته باشد، اسرار تجاری محسوب مي‌شود و مورد حمایت است.
افشاکننده اسرار تجاری، بسته به مورد ممکن است مورد پیگرد قانونی قرار گیرد.
