آنچه دیدم
همیشه گفته‌ایم و می‌گوییم نیروی انسانی مهم‌ترین سرمایه است. مشهد با داشتن مهدی علیپور (دکتر استارتاپ، کسی که از پیدایش استارتاپها در کشورمان، اکوسیستم استارتاپی ایران را تغذیه فکری کرده است) و مهدی علیپورهای زیادی که مشهد از وجود ذی‌وجودشان برخوردار است، می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در اکوسیستم استارتاپی ایران داشته باشد؛ جایگاهی که متأسفانه به دلایل متعددی از آن برخوردار نیست، آن‌هم در شرایطی که:
متوجه شدم به‌واسطه عمر یک دهه‌ای پارک علم و فناوری خراسان‌رضوی در حوزه استارتاپ‌های دانش‌بنیان از سابقه طولانی‌تری نسبت به دیگر شهرها برخوردار است و مدیر فرهیخته این پارک دکتر علم‌الهدایی در طول یک دهه مدیریت بر این پارک، استارتاپ‌های موفقی را راهی بازار کرده است. از طرفی:
صرف‌نظر از قدمت تاریخی مشهد و سابقه چندصد ساله تجارت در این شهر مذهبی و توریستی، خراسان بزرگ یکی از پایگاهای برندهای سنتی ایران است. کارخانه‌های بزرگی در این شهر مستقرند یا آوازه کارخانه‌داران بزرگ مشهدی در دنیای تجارت شنیده می‌شود. همچنین:
به‌واسطه وجود مرقد مطهر امام رضا(ع)، خراسان بزرگ سالانه میزبان چندین میلیون زائر ایرانی و خارجی است.
علاوه بر این‌ها
در سفرم به مشهد جان، با استارتاپها و شرکت‌های متعددی دیدار و گفت‌وگو داشتم. مثل پروفایل، همیاب، وی‌کلیک، گرین‌وب، مشهد آی‌تی و… همچنین در باشگاه مدیران پای سخنرانی مهدی علیپور که از تجربه سفر به امریکا و سیلیکون‌ولی می‌گفت نشستم و برای جوانان استارتاپی و مدیران کلوپ سخنرانی کردم؛ با بچه‌های خوب همفکر، همفکری کردیم و با مسئولان پارک علم و فناوری خراسان‌رضوی و مرکز رشد و مدیران توانمند موسسه فرهنگی خراسان و… گپ‌و‌گفت داشتیم. از مجموع این دیدار‌ها و گفت‌و‌شنودها و دیده‌هایم…
آنچه دریافتم
با وجود برخورداری اکوسیستم استارتاپی مشهد مقدس از منابع انسانی بسیار ارزشمند و همچنین قدمت کارآفرینی دانش‌بنیان و استارتاپی و حضور موثر برندهای سنتی در مشهد، نمی‌گویم اکوسیستم استارتاپی این استان شکل نگرفته، بلکه از هم متفرق هستند و هر شخص و مجموعه‌ای به‌صورت جزیره‌ای مشغول کار خودش است.
عدم گفت‌وگو (جمع شدن منظم مثل رویداد همفکر) و تعامل و به‌اشتراک گذاشتن توانایی‌ها و امکانات از مشکلات اکوسیستم استارتاپی مشهد است. در حال حاضر تنها روزنه امید در این استان، همفکر مشهد است که مرتب به‌صورت هفتگی توسط جوانان فعال برگزار می‌شود.
البته در مذاکراتی که با مدیران کلوپ و موسسه فرهنگی خراسان و پارک علم و فناوری خراسان‌رضوی به‌عمل آمد، قرار شد با حمایت مسئولان محترم، این سه مجموعه ارزشمند در کنار استارتاپ پروفایل میزبان همفکر مشهد باشند یا اقدام به برگزاری رویدادهای مشابه کنند تا جوانان مشهدی دور هم گرد بیایند و به گفت‌وگو و تبادل نظر بپردازند.
به‌دلیل عملکرد جزیره‌ای بانک اطلاعاتی محلی از استارتاپها وجود ندارد، کمتر کسی در مشهد یافت می‌شود که بتواند لیست کاملی از شرکت‌های استارتاپی را پیش روی شما بگذارد و گزارشی مدون و دقیق از مارکت و سهم استارتاپها در این استان ارائه کند. بر همین اساس هرگونه برنامه‌ریزی یا سرمایه‌گذاری در این شهر، بدون این اطلاعات دشوار است.
اگرچه بخشی از استارتاپ‌های مشهدی نگاهی فرامشهدی دارند اما به‌نظر می‌رسد با وجود شایستگی‌ها و ویژ‌گی‌های منحصربه‌فرد، از اعتمادبه‌نفس لازم برای گسترش مخاطبان و مشتریان‌شان در سطح کشور و جهان برخوردار نیستند.
با وجود تحولات چشمگیر در اکوسیستم استارتاپی کل کشور، مشهد رشد قابل قبولی نداشته است. این را از این جهت می‌گویم که مشهد از موهبت وجود بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) برخوردار است که سالانه چندین میلیون نفر از ایران و سرتاسر جهان برای زیارت به این شهر می‌آیند و کسبوکارهای سنتی، از فروشندگان خرد تا بزرگ، کاملا برای این بازار بزرگ و بکر برنامه دارند. برای همین مثل قارچ، هتل‌ها و مراکز خرید مدرن، مراکز تفریحی و رستوران‌های شیک با غذاهای لذیذ مشهدی و… یکی پس از دیگری در گوشه‌و‌کنار شهر قد علم می‌کنند.
در طول سه روز اقامتم در یکی از هتل‌های اطراف حرم مطهر با ظرفیت بیش از ۵۰۰ نفر، فقط دو یا سه خانواده ایرانی دیدم. اکثر هتل‌ها در قرق زائران خارجی، به‌خصوص عراقی‌ها است. در شعاع چند کیلومتری حرم امام رضا (ع)، عملا شب و روز یکی است و همه کسب‌وکارها در حال درآمدزایی هستند.
حال سوال این است سهم استارتاپها، به‌خصوص استارتاپ‌های تحت وب مثل وب‌سایت‌ها و اپلکیشن‌ها از این بازار بزرگ بکر و جذاب چه میزان است؟ نکته عجیب برای من این بود از ۱۰ استارتاپی که با آن‌ها دیدار داشتم، هیچ‌یک در حوزه توریسم مذهبی و زائران فعالیت نداشتند و کسب‌و‌کارشان می‌توانست در هر کجای ایران باشد و تنها یک استارتاپ در حوزه تاکسی‌یاب آنلاین شکل گرفته بود!
بچه‌های خوب استارتاپی مشهد یکی از مشکلات و موانع دادوستد را مسئله فرهنگ بیزینسی این شهر می‌دانستند که در اینجا تجار به تجارت برد – برد فکر نمی‌کنند و به بُرد ِبرد می‌اندیشند و این تمامیت‌خواهی در تجارت باعث شده کسبوکارهای تیم‌ورکی شکل نگیرند یا کم باشند و به‌اشتراک گذاشتن توانایی‌ها و امکانات رنگ ببازد و…
حرف آخر
مشهد مردمان مهربان، سختکوش و باهوشی دارد و از ظرفیت‌های لازم برای رشد استارتاپها برخوردار است؛ به‌شرط آنکه در گام اول جلسات هم‌اندیشی و همفکری شکل بگیرد و در گام دوم هم‌افزایی گسترش پیدا کند و در گام دیگر، فرهنگ و سبک زندگی و سبک تفکر استارتاپی، جایگزین فرهنگ برد برد کسب‌و‌کار سنتی شود.
همچنین به کسانی که دنبال بازار بکر و پرسود می‌گردند، پیشنهاد می‌کنم به‌خصوص به خود مشهدی‌ها که به زائران چندمیلیونی هرماهه و هرساله مشهد فکر کنند. اگرچه در مدت حضورم شاهد رونمایی از تاچسی تاکسی‌یاب آنلاین محلی در مشهد بودم اما ظرفیت مشهد به‌اندازه‌ای است که اگر ۱۰ تاکسی‌یاب آنلاین هم در این شهر رقابت کنند، هنوز هم مسافران بسیاری برای یافتن تاکسی در خیابان‌های منتهی به حرم مطهر امام رضا (ع) در انتظار ایستاده‌اند.
همچنین زائران نیاز به اطلاعات برای گردشگری، خرید، خوردوخوراک، اسکان، بلیت و حمل‌ونقل و از این دست دارند و این‌ها چیزهایی است که می‌توان براساس آن، استارتاپ‌های موفقی را بنیان گذاشت.
تشکر
از همه علاقه‌مندان به «شنبه» در مشهد که مهربانانه پذیرای ما و «شنبه» بودند سپاسگزارم؛ از الیاس احمدی مسئول راه‌اندازی نمایندگی «شنبه» در مشهد، از سعید بی‌درنگ فاندر پروفایل و نازنین رحیمی که مهربانانه بنده را پذیرا بودند؛ از خسروی و هاشمی و دیگر دوستان خوب همفکر، از نیک‌اندیش و شهبازی، از مسئولان محترم کلوپ مدیران و از علوی سردبیر مهربان روزنامه خراسان و دیگر همکارانش بهشتی، اسعدی و حسینی.
از دکتر علم‌الهدایی رئیس محترم پارک علم و فناوری خراسان‌رضوی و علی جاهدی مدیر محترم مرکز رشد، مسعودمظفری مشهد آی‌تی و همه دوستان خوب مشهدی که دل‌شان به اندازه مهر امام رضا (ع) بزرگ بود و کریمانه مهمان‌نوازی کردند، سپاسگزارم.
پ.ن: مقصد بعدی «شنبه» شهر تبریز است.