تولداکوسیستم استارتاپی ‌عراق

به دلیل مشکلات اقتصادی، جنگ‌، خشونت و درگیری‌های مسلحانه طولانی، استارتاپ ها‌ در عراق خیلی دیر شروع به کار کردند و عراق از استارتاپ‌های تکنولوژی بی‌بهره مانده بود.

با این وجود،‌ جوانان عراقی تلاش‌ می‌کنند تا از قافله عقب نمانند، اگرچه زمان زیادی از آشنایی آنها با استارتاپ نمی‌گذرد، برای رسیدن به جایگاه مناسب جهانی تلاش می‌کنند.

دسامبر سال ۲۰۱۸ ایده دورهمی استارتاپی در عراق مطرح شد و مدیران استارتاپی این کشور تصمیم گرفتند درباره اکوسیستم استارتاپی و فناوری‌شان بحث و گفت‌وگو کنند. همین مسئله اتفاقات تازه‌ای را رقم زد و در آوریل سال ۲۰۱۹ استارتاپ‌های عراقی اولین رویداد ملی هکاتون را در کشورشان تجربه کردند.

در رویداد هکاتون، کسب‌وکارهای زیادی حضور داشتند، استارتاپ‌هایی که در حوزه گردشگری، آموزش و فناوری کارمی‌کردند. هکاتون مشخص کرد که عراق بیش از ۷۰۰ جوان فعال حوزه استارتاپی دارد که در ۵ شهر مهم این کشور، بغداد، بصره، اربیل، سلیمانیه و موصل کار می‌کنند.

بهترین استارتاپ عراق

محل برگزاری رویداد هکاتون اربیل بود و در اختتامیه‌ آن بهترین استارتاپ این کشور انتخاب شد؛ استارتاپ کوچکی که در زمینه بازیافت زباله فعالیت می‌کرد. اکثر استارتاپ‌هایی که در هکاتون عراق حضور داشتند، استارتاپ‌های مفیدی بودند.

هدف بنیانگذاران این استارتاپ‌ها، نگهداری از محیط‌زیست، ایجاد جایگاه دوچرخه برای دانشجویان، توسعه پروژه‌های مربوط به طرح‌های سه‌بعدی و تاسیسات ارگ اربیل بود. آنها بخشی از یک اکوسیستم فناوری پیشرفته در عراق هستند که هدفشان به وجود آوردن تحولی معنی‌دار و پایدار در منطقه است.

جمعیت عراق نزدیک به ۴۰ میلیون نفر است که تقریبا نیمی از آن زیر ۲۰ سال هستند. از طرفی عراق پنجمین کشور بزرگ تامین‌کننده نفت در دنیاست و تولید ناخالص داخلی آن به ۲۲۵ میلیارد دلار می‌رسد.با این حال، فساد و مجموعه‌ای از درگیری‌ها کشور را به هرج و مرج کشانده و به شدت مانع پیشرفت اقتصادی آن شده‌است.

وجود چنین معضلاتی مردم عراق را ناامید نکرده است، همانطور که در شماره‌های قبلی هفته‌نامه شنبه، اکوسیستم استارتاپی فلسطین را بررسی کردیم و شاهد رشد سریع استارتاپ‌های این کشور بودیم، جوانان استارتاپی عراق نیز دست از تلاش برنمی‌دارند و برای آبادانی کشورشان می‌جنگند.

بمبگذاری‌های بغداد در سال۲۰۰۳، حمله نیروهای آمریکایی به این کشور، کشته‌شدن بیش از ۱۵۰ هزار نفر و تریلیون‌ها دلار هزینه، ضربه‌ای فلج‌کننده برای اکوسیستم عراق بود که انعکاس آن در سراسر منطقه پیچیده و هزاران خانواده را درگیر خود کرده است.

چرخه‌های ظاهرا بی‌پایان جنگ، بحران عظیم انسانی را با بیش از ۴ میلیون آواره داخلی در کشور آغاز کرد. حتی پس از یک فعالیت نظامی سه‌ساله برای راندن دولت اسلامی و شکست‌های پی‌در پی، عراق همچنان با مناقشات سیاسی، فرقه‌ای و داخلی دست و پنجه نرم می‌کند و گسترش افراط‌گرایی را دامن می‌زند.

فساد گسترده و شکست در پرداختن به اصلاحات اقتصادی ضروری، ثبات بلندمدت این کشور را تهدید کرده‌است. دولت عراق میلیاردها دلار نفت صادر کرده‌ که این فرآیند کشورشان را به پنجمین تولیدکننده و صادرکننده نفت در جهان تبدیل کرده‌است.

هرچند دولت عراق در صادرات نفت موفق بوده اما آمار استخدام در این کشور کماکان پایین و بیکاری مسئله‌ای تکراری در این کشور است. بازسازی خانه‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس، جاده‌ها، شرکت‌ها و ارتباطات راه دور می‌تواند برای جوانان این کشور فرصت شغلی ایجاد کند.

پیش از این عراق مترادف با فساد و درگیری‌های مخرب نسبت به پیشرفت اقتصادی بوده‌، درصورتی‌که حالا وضعیت امنیتی آن بهبود یافته‌ و اقتصاد رو به رشدی را تجربه می‌کند.

در این کشور یک جامعه کوچک از کارآفرینان، سرمایه‌‌گذاران و سازمان‌های غیرانتفاعی بین‌المللی برای تشکیل یک اکوسیستم استارتاپی موفق تلاش می‌کنند. به عنوان مثال در کنفرانس بازسازی عراق که سال گذشته در کویت برگزار شد، خیرین و سرمایه‌گذاران بسیاری جمع شدند تا مشکلات اقتصادی این کشور را حل کنند.

در این کنفرانس عراق توانست ۳۰ میلیارد دلار تسهیلات اعتباری و سرمایه از همسایگانی چون کویت، قطر، عربستان‌سعودی و ترکیه دریافت کند. این اتفاق فضای کارآفرینی در حوزه تکنولوژی را در این کشور گسترش داد و عراق توانست به بازارهای فناوری دنیا راه پیدا کند.

جوانان عراقی تمایل زیادی برای حضور در بخش‌های نرم‌افزاری و توسعه دیجیتال دارند، به همین خاطر محیطی آموزشی برایشان در اربیل ایجاد شد و سپس محمد خودایری (Mohammed Khudairi)، هم‌بنیانگذار تک‌هاب (TechHub) به فکر راه‌اندازی امکاناتی برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی افتاد تا از این طریق آنها بتوانند در اکوسیستم استارتاپی عراق سرمایه‌گذاری کنند. خودایری امکانات دیگری را هم برای سرمایه‌گذاری‌های در شرکت‌های داخلی عراق در نظر گرفته است.

هال میران (Hal Miran)، یکی دیگر از بنیانگذاران تک‌هاب می‌گوید: «‌ما می‌خواستیم یک اکوسیستم فناوری در عراق بسازیم، برای همین تک هاب را تاسیس کردیم تا به کارآفرینان جوان عراقی کمک کنیم.»‌

تک هاب با ایجاد انگیزه در جوانان کارآفرین رشد استارتاپ‌ها را رقم می‌زند. از سوی دیگر، تک هاب برای استارتاپ‌های عراقی یک فضای کاری پر جنب و جوش، دسترسی به ارتباطات تجاری و شبکه‌سازی را فراهم می‌کند.

میران در توضیح درباره عملکرد‌های متفاوت تک‌هاب، از برنامه‌های آموزش استارتاپ برای افراد بی‌خانمان خبر داد تا آنها با بهره‌گیری از ایده‌هایشان بتوانند زندگی بهتری را برای خود و خانواده‌شان بسازند.

با وجود تلاش‌های تک هاب، بنیانگذارانش هنوز نگران تامین بودجه برای زیرساخت‌های استارتاپی این کشور هستند زیرا محیط استارتاپی در عراق همچون کودکی است که تازه شروع به راه‌رفتن کرده است.

تک هاب تنها فضای کار اشتراکی در عراق نیست، یکی دیگر از این فضاهای کار اشتراکی «ایستگاه The Station» است که در اوایل سال ۲۰۱۸ توسط مجاهد ویسی (Mujahed Waisi) و محناد منجد (Muhannad Munjed) تاسیس شد. ایستگاه خانه ۱۵ شرکت استارتاپی عراقی در بغداد است.

انقلاب موبایل یکی از پیامدهای مثبت سقوط رژیم صدام‌حسین در عراق بود و تکنولوژی در سراسر کشور گسترش سریعی داشت. در حال حاضر، نیمی از جمعیت عراق به اینترنت دسترسی دارند و تقریبا از هر ۱۰۰ عراقی، ۸۷نفر دارای تلفن همراه هستند.

مردم عراق بعد از رهایی از سانسور دولت، به جهانی آزاد دسترسی پیدا کرده‌اند و زندگی تازه‌ای را بدون دخالت دولت تجربه می‌کنند. افزایش مصرف اینترنت و نفوذ تلفن همراه برای برخی استارتاپ‌های عراقی موقعیت مناسبی را فراهم کرده است.

miswag بازار فروش آنلاین وسایل در عراق است به عبارتی miswag دیجی‌کالا در عراق است،  Brsima و  Talabatey نیز کار تحویل غذا و سفارش‌های آنلاین را انجام می‌دهند.

اکوسیستم استارتاپی عراق سعی می‌کند همگام با کشورهای منطقه فعالیت کند. مدیران استارتاپی در عراق بیش از هر چیز نگران چالش‌های پیش‌رویشان هستند با این وجود قدم‌های بعدی خود را سریع‌تر برمی‌دارند.

یوسف النیامی (Yousif Alneamy)،‌ هم‌بنیانگذار استارتاپ داکاکنا (dakakenna) به سایت thenextweb از اشتیاقش به کارآفرینی گفت. داکاکنا نیز فروشگاهی آنلاین است و موسسان آن در جست‌وجوی ساخت یک مدل موفقیت‌آمیز تجارت الکترونیک هستند.

دانا صباح (Dana Sabah) دیگر کارآفرین عراقی است که به آبادانی کشورش می‌اندیشد. از نظر دانا صباح :«عراق جامعه‌ای است که مردمش با پول نقد معامله می‌کنند.» دانا صباح که فارغ‌التحصیل مدیریت از فرانسه است، به این نتیجه رسیده که مردم عراق تمایل زیادی به پرداخت‌های آنلاین ندارند و باید فرهنگ خرید آنلاین را در این کشور نشان دهیم.

از آنجا که خرید با پول نقد عادت مردم عراق است، دانا صباح کارت اعتباری را راه‌حلی مناسب می‌داند. او که ادامه تحصیلاتش را در دانشگاه اربیل گذرانده و مهندسی الکترونیک خوانده است، خود را برنامه‌نویس نمی‌داند برای همین تیم توسعه‌دهنده‌ای را در اربیل انتخاب کرد.

نکته قابل توجه درباره کارت‌های اعتباری دانا صباح این است که همانند شارژ شبیه تلفن همراه عمل می‌کند و به اعتبار مشتریان می‌افزاید. این کارت‌های اعتباری به مشتریان اجازه می‌دهد تا به جای پول نقد از آن استفاده کنند.

اپراتورهای تلفن همراه مانند Zain  و Asia Cell به طور جداگانه به مشکلات مربوط به کیف پول موبایلی رسیدگی کرده‌اند و جایگزینی برای بانکداری سنتی به دست آوردند.

اکوسیستم استارتاپی عراق انقلابی در تکنولوژی است و بخش عظیمی از فرهنگ کارآفرینی عراق مرتبط به فناوری می‌شود. بانک مرکزی عراق در سال ۲۰۱۵ به کسب‌وکارهای کوچک و جوانان بیکار این کشور وام‌های کوچک و بزرگی را ارائه می‌کند.

با این وجود دانا صباح می‌گوید:«در عراق هیچ مکان واقعی‌ای برای درخواست سرمایه‌گذاری وجود ندارد و ما به سازمان‌های بیشتری برای درمیان گذاشتن ایده‌هایمان نیاز داریم و باید کسانی را داشته باشیم که راه و روش درست عملی‌کردن ایده‌ها را نشانمان دهند.»

ری کدد (Re:Coded) پلتفرمی برای آموزش استارتاپ‌هاست. Re:Coded سال ۲۰۱۶ در دانشگاه نیویورک راه‌اندازی شد. این برنامه آموزشی خدماتی را به جوانان کشورهایی چون عراق، یمن و ترکیه ارائه می‌کند تا ایده‌ خود را مطرح، روی آن برنامه‌ریزی و سپس آن را راه‌اندازی کنند.

ری کدد حامی اولین رویداد نوآوری هکاتون در عراق بود. ری کدد با همکاری فضاهای اشتراکی منطقه به پناهندگان و کارآفرینان خاور‌میانه کمک می‌کند تا علاوه بر راه‌اندازی کسب‌وکار خود آن را گسترش دهند.

برندگان رویداد هکاتون در عراق ۳۰۰۰ دلار به منظور توسعه ایده و تجارت خود دریافت کردند. مارسلو بوناتو (Marcello Bonatto) و الکساندرا کلیر (Alexandra Clare)، بنیانگذاران ری کدد هستند.

این زوج با شبکه‌ای از سرمایه‌گذاران همکاری کردند و در اربیل عراق فضایی اشتراکی را به راه انداختند. هدف اصلی موسسان ری کدد حمایت از شرکت‌های نوپا از طریق برنامه‌نویسی و آموزش آنها به عنوان استارتاپ‌های تکنولوژی است.

اکوسیستم استارتاپی عراق سعی می‌کند همگام با کشورهای منطقه فعالیت کند. مدیران استارتاپی در عراق بیش از هر چیز نگران چالش‌های پیش‌رویشان هستند با این وجود قدم‌های بعدی خود را سریع‌تر برمی‌دارند.
محیط چالش‌برانگیز کسب‌وکارهای نوپا در عراق اغلب مملو از عدم اطمینان است. اما این کشور به طور منحصر‌به‌فردی در حال تغییر است و تحولات عراق موجب به وجود آمدن قوانین تازه می‌شود

با این حال، آنها به فرصت‌های شغلی مناسب دسترسی نداشتند و یا برای شغل‌های سنتی در بخش دولتی صبر می‌کردند. او گفت به عنوان وسیله‌ای برای احیای اکوسیستم فناوری عراق و ایجاد استعداد در بین جوانان است تا بتوانند مسائل محلی را با استفاده از فناوری حل کنند و برای مشاغل آینده آماده باشند.

الکساندرا کلیر از اشتیاق جوانان عراقی برای حضور در جوامع استارتاپی به وجود آمده و در این باره می‌گوید: «میلیون‌ها جوان علاقه‌مند به کار استارتاپی را در موصل دیدم، برخی از این جوانان به دنبال دریافت رتبه‌های بالای دولتی بودند اما فرصت‌های شغلی مناسبی برایشان فراهم نشده بود.»

راه‌اندازی استارتاپ در سراسر دنیا دشوار است اما این روند در عراق اغلب سخت‌تر بوده و باعث می‌شود برخی از جوانان عراقی به جای ثبت شرکت‌های خود برای کار به دوبی یا دیگر شهرها بروند.

محیط چالش‌برانگیز کسب‌وکارهای نوپا در عراق اغلب مملو از عدم اطمینان است. اما این کشور به طور منحصر‌به‌فردی در حال تغییر است و تحولات عراق موجب به وجود آمدن قوانین تازه می‌شود. مارسلو بوناتو انگیزه‌های سیاسی را برای تغییر قوانین کافی نمی‌داند. از طرفی کلیر بر این باور است که تقلید از شرکت‌‌های جهانی ایده‌ای کاملا اشتباه نیست.

استارتاپ‌های تحویل غذا، تجارت الکترونیک و تاکسیرانی بارها تکرار شده‌اند اما در دیگر حوزه‌ها استارتاپ‌ها حضور کمرنگ‌تری دارند. این در حالی است که پتانسیل زیادی برای رشد در زمینه‌هایی مانند بانکداری، انرژی و مدیریت پسماند وجود دارد.

به همین دلیل برنده رویداد هکاتون اربیل استارتاپی بود که به محیط زیست می‌پرداخت. این استارتاپ که R3  نام داشت راه‌حل جامعی را برای بازیافت پلاستیک در نظر گرفته بود و رانندگان فریلنس در سطح شهر می‌توانستند زباله‌ها را تفکیک کنند.

همچنین این پلتفرم کاربرانش را تشویق می‌کند تا از طریق پاداش‌هایی مانند اعتبار زباله‌هایشان را تفکیک کنند.کریم در اوایل سال ۲۰۱۸ خدماتش را در عراق راه‌اندازی کرد. کریم که شرکت بین‌المللی مسافربری درون شهری است، اکنون در بغداد، نجف و اربیل فعالیت می‌کند.

دانا صباح می‌گوید:«اگر بخواهیم با کریم رقابت کنیم باید تیم داخلی قوی‌ای داشته باشیم که این مستلزم درک بهتر از بازار و جمعیت آن است.» بوناتو نیز از ایده‌های خوبی که جوانان استارتاپی دارند، اظهار خوشحالی می‌کند، اما معتقد است برای به دست آوردن بازار به بیش از یک ایده نیاز است. بخشی از آن به آموزش جوانان درباره اقتصاد دیجیتال مربوط می‌شود.

نیاز به توسعه زیرساخت‌ها

همچنین زیرساخت‌ها در این کشور باید بهبود پیدا کند. قطع برق از جمله مسائل مهم و تهدیدکننده توسعه اقتصادی و ثبات اجتماعی در این کشور است.

یوسف النیامی، مدیر استارتاپ داکاکنا در گفت‌وگو با سایت thenextweb.com می‌گوید: «‌تمایلی به آمازون بعدی‌شدن نداریم، حتی اگر ۳۰ درصد از ما خرید کنند، برایمان کافی است زیرا این نشان‌دهنده اعتماد مردم به ماست.

ما یک هفته تمام فروش نداشتیم چون ارتباط اینترنتی ثابتی وجود نداشت با این همه می‌خواهیم خدمات قابل اطمینانی ایجاد کنیم تا مشتریان روی ما حساب کنند.

وقتی چنین اتفاقی رخ می‌دهد از خودمان می‌پرسیم آیا باید مغازه را ببندیم و چیز دیگری را امتحان کنیم؟اما تسلیم نمی‌شویم چون در حال حاضر همه خدمات مهم با استفاده از اینترنت انجام می‌شود و مردم بلیت هواپیما را نیز اینترنتی خریداری می‌کنند.»

یوسف النیامی و دیگر مدیران استارتاپی در عراق هیچ برنامه‌ای برای تسلیم دربرابر ناملایمات ندارند. آنها به گسترش فرصت‌های شغلی و نوآوری شهرهای مختلف عراق امیدوارند.

با اینکه بازار استارتاپی به اندازه کافی بالغ نشده تا کسب‌وکارهای تکنولوژی به آسودگی کار خود را انجام دهند، با بهره‌گیری از سرمایه‌گذاران خطرپذیر داخلی و خارجی جای نگرانی نیست و این اکوسیستم نوپا همانند نوزادی تازه متولدشده با انگیزه نفس می‌کشد تا تاثیری ساختاری در زندگی مردم عراق داشته باشد