ایران و گروه 1+5 در جولای 2015 توافق هسته‌ای را به امضا رساندند و این توافق در هفدهم ژانویه سال گذشته میلادی به اجرا درآمد. حسن روحانی که اکنون برای بار دوم در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شده است، می‌گوید هدف قطع وابستگی اقتصاد به درآمد نفتی را دنبال می‌کند. او 16 ماه پس از اجرای توافق هسته‌ای، همچنان با نرخ بالای بیکاری مواجه است که به 12.7 درصد می‌رسد؛ اما نرخ بیکاری جوانان 27 درصد و نرخ بیکاری زنان 44 درصد است. کاهش نرخ بیکاری به معنی تقویت دستور کار اقتصادی است. روحانی متعهد به فراتر‌بردن افق دیدگاه اقتصاد ایران است؛ دیدگاهی که به طور سنتی به نفت به عنوان اصلی‌ترین منبع تامین درآمد می‌نگرد. نخستین گام در جهت فاصله گرفتن از نفت، ایجاد تنوع در منابع درآمدهای اقتصادی و تمرکز بر ایجاد اشتغال به خصوص برای جوانان تحصیل‌کرده است. روحانی در جریان تبلیغات انتخاباتی‌اش وعده داد سالانه 900 هزار شغل ایجاد می‌کند.
در ایران شماری از شرکت‌های استارتاپی مانند تخفیفان، نمونه محلی گروپون و یا دیجی‌کالا که نمونه محلی آمازون است، مشغول فعالیت هستند. حتی مشابه شرکت‌های پی‌پال و اکسپدیا نیز بانام‌های زرین پال و زورق در ایران کار می‌کنند. شرکت‌های تکنولوژی مشهور به های‌تک، در زمینه ساخت نرم‌افزارها یا سرویس‌های اپ آنلاین متخصص هستند، مانند اسنپ و تپ30 که نمونه فارسی شرکت اوبر هستند و موفقیت چشمگیری در زمینه اشتغال‌آفرینی برای جوانان داشته‌اند.
- موانع پیش‌رو
البته این تصویر هیجان‌انگیز و زیبا با موانعی نیز مواجه است. با وجود لغو تحریم‌ها، اقتصاد ایران همچنان با مشکلات ساختاری دست و پنجه نرم می‌کند. روحانی قول داده است که مدیریت منابع صادرات نفتی را اصلاح می‌کند و آن را در جهت سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت هزینه می‌کند. این نکته‌ای مثبت و امیدوار‌کننده به شمار می‌رود اما هنوز نحوه انجام آن روشن نیست. همچنین گسترش و تقویت زیرساخت اینترنت و سرویس‌های اینترنت پرسرعت و پهنای باند نیز در دستور کار قرار دارد که به نفع استارتاپ‌هاست. محدودیت استفاده از اینترنت، سرعت پایین آن و بوروکراسی از موانعی است که استارتاپ‌ها با آنها مواجه هستند. همچنین باوجود اینکه بودجه مخابرات ایران در سال 2015، بسیار زیاد بود و به 80 میلیون دلار می‌رسد، این احتمال وجود دارد که بودجه مخابرات تا 16.5 درصد کاهش یابد.
پیش از لغو تحریم‌ها، صنعت تکنولوژی ایران به دلیل عدم دسترسی به تکنولوژی پیشرفته جهان، چندان قوی نبود. بسیاری از شرکت‌ها قادر نبودند تجهیزات لازم برای فعالیت‌های خود را خریداری کنند و صادرات تولیدات ایرانی نیز با مشکل مواجه بود. با وجود این، عدم دسترسی به بازارهای خارجی، فروش محصولات داخلی به خصوص در تولیدات داخلی نرم‌افزارها را افزایش داد. تحلیلگران می‌گویند، ایران جامعه‌ای 80 میلیونی است که 60 درصد از جمعیت از اینترنت استفاده می‌کنند. 57.7 درصد خانواده‌ها لپ‌تاپ یا تبلت دارند. به گفته آنها، پتانسیل‌های بخش تکنولوژی و استارتاپ در ایران بسیار زیاد است، اما فاصله‌گرفتن از درآمد نفتی و استقبال از تکنولوژی و ابداع، نیازمند اعتماد به شرکت‌های داخلی، تغییر و تعدیل برخی قوانین، دسترسی راحت‌تر به اینترنت و تغییر نگرش جامعه است. در این صورت استارتاپ‌ها می‌توانند به کمک ایجاد اشتغال بیایند و از تغییرات ایجاد‌شده به نفع خود استفاده کنند.
البته برداشته‌شدن محدودیت‌ها در استفاده از اینترنت با مشکلاتی همراه است. از سوی دیگر از آنجایی که مدیریت فعالیت‌های تکنولوژی‌محور معمولا با بخش خصوصی است، شرکت‌های بخش دولتی نگران چشم‌انداز آینده فعالیت‌های خود می‌شوند. به نظر می‌رسد ایرانیان برای انقلاب تکنولوژیکی داخلی آماده باشند اما پرسش اینجاست که آیا سیاستگذاران نیز آمادگی دارند.
- تولید صدها هزار شغل استارتاپی
آسوشیتدپرس در این زمینه می‌نویسد: در سال‌های گذشته رابطه اقتصادی ایران با جهان از بسیاری جهت‌ها قطع شده بود. برندهای مشهور غربی هنوز در ایران حضور ندارند و خبری از کی‌اف‌سی یا ویزا کارت نیست. اما استارتاپ‌های ایرانی در همین فضا رشد کرده‌اند و به شکل غافلگیرانه‌ای نسخه‌های داخلی مشهورترین اپ‌های بین‌المللی را تولید کرده‌اند. یکی از پررونق‌ترین استارتاپ‌های این روزهای ایران، اسنپ است که نسخه ایرانی شرکت بین‌المللی اوبر به شمار می‌رود. این شرکت در شرایطی که مهم‌ترین مشکل جوانان بیکاری است، 100 هزار موقعیت شغلی ایجاد کرده و بیش از 5 میلیون مسافر دارد. هزینه استفاده از اسنپ در ایران 30 تا 50 درصد کمتر از تاکسی‌های معمولی است و مسافران نیز به خوبی از آن استقبال کرده‌اند.
نکته جالب اینکه پتانسیل استارتاپ‌ها در ایران به اندازه‌ای زیاد است که در معکوس‌کردن روند فرار مغزها نیز نقش داشته است. سالانه ده‌ها هزار جوان ایرانی تحصیل‌کرده به مقصد کشورهای اروپایی و آمریکایی از این کشور خارج می‌شوند اما پتانسیل‌های موجود در بخش تکنولوژی و استارتاپ‌ها موجب شده که تعدادی از جوانان تحصیل‌کرده ایرانی که برای مدتی در خارج از کشور مشغول تحصیل و یا تجارت بوده‌اند، به ایران بازگردند و استارتاپ‌های موفقی را پایه‌ریزی کنند. تحلیلگران می‌گویند از آنجایی که این جوانان از نزدیک با تکنولوژی روز در ارتباط بوده و تجربه زیادی در این زمینه دارند، در راه‌اندازی استارتاپ‌ها و به ثمر رساندن آنها بسیار موفق هستند.
آمار بانک مرکزی ایران حاکی از آن است که در سال گذشته خرید‌های آنلاین در ایران 34 درصد افزایش داشته و ارزش آن به 370 میلیارد دلار می‌رسد. به گفته نادر حبیبی، اقتصاد‌دان مقیم ماساچوست، راه‌اندازی ارتباط‌های موبایلی 4G و سرویس‌های اینترنت زمینی پرسرعت در چند سال اخیر نقش قابل توجهی در رونق استارتاپ‌ها و تکنولوژی در ایران داشته است. همچنین سیاست‌های حمایتی دولت از استارتاپ‌ها مانند اعطای وام به استارتاپ‌های مبتکر نیز به رونق این بخش کمک کرده است. کارشناسان می‌گویند، هدف تولید شغل است و صنایع جدید می‌توانند نرخ بیکاری را کاهش دهند. از سوی دیگر تقویت بخش تکنولوژی به قوی‌تر‌شدن صنایع دفاعی و توانایی‌های دفاع سایبری نیز کمک می‌کند. البته کارشناسان این نکته را خاطرنشان می‌کنند که در زمان تحریم‌ها، استارتاپ‌های ایرانی بی‌رقیب بودند اما با برچیده‌شدن تحریم‌ها و ورود شرکت‌های خارجی به ایران، رقابت بیشتری در بازار استارتاپ‌های ایران ایجاد خواهد شد.
