هنوز مطمئن نیستیم که شتر تعطیلی قرار است در کارخانه «ارج» بنشیند یا نه، اما خبری که یک هفته حال ما را دگرگون کرد، ابتدا از تعطیلی این کارخانه گفت و بعد تیترش را با واگذاری کارخانه ارج عوض کرد. خبری که هرچند مدیران ارج آن را تکذیب کردند، اما حکایت تلخ افول برندی که اولین تولیدکننده لوازم‌خانگی ایران است، خبر از حال‌وروز ناخوش تولید و برندهای قدیمی ایرانی می‌دهد. برندی که حتی ادعای تولید 15 هزار کولر و بخاری در دو سال گذشته و پرداخت حقوق و معوقه تمامی کارکنان و بازنشستگانش، نمی‌تواند از عمق فاجعه خبر تعطیلی یا واگذاری‌اش بکاهد. ارج که روزگاری حداقل یکی از محصولاتش در خانه‌های ما جا خوش کرده بود و مردم با حواله‌های خریدشان چند ماه منتظر می‌ماندند تا یکی از تولیداتش را خریداری کنند، حالا کم‌وبیش با خانه‌های ما خداحافظی کرده و از آن همه یخچال و کولر و بخاری تنها قرار است نوستالژی‌ای به نام ارج در ذهن مردم و اقتصاد ایران باقی بماند. اما ارج مثل همه برندهای کهنه‌کار ایرانی راه درازی برای جا کردن خودش در خانه‌های ایرانی پیموده و تلاش‌های شبانه‌روزی‌اش آن را تبدیل به برندی کرده که روزی عنوان «سوپرمارکت لوازم‌خانگی» را به خود گرفته بود.
یک مهندس و هشت کارگر
تولد برندی به نام ارج که سرواژه‌های آهنگری، ریخته‌گری و جوشکاری نامش را ساخته، به سال 1316 برمی‌گردد. زمانی که مهندس خلیل ارجمند پس از تحصیل در فرانسه به ایران بازگشت، تا فعالیتی تولیدی پیش بگیرد و به‌تنهایی اقدام به تولید ماشین‌آلات مکانیکی و آهنگری کرد. او درحالی‌که سمت استادی در دانشکده فنی دانشگاه تهران را از آن خود کرده بود، به همراه 8 کارگر ساده در کارگاهی سی‌متری واقع در میدان قزوین تولیدات ارج را تاسیس کرد. اما اولین تولیدات ارج نه لوازم‌خانگی که در و پنجره فلزی بودند. تولیداتی آنقدر مستحکم که به این برند تازه‌کار برعهده گرفتن ساخت محصولات فلزی ساختمان بانک ملی را داد. پس از آن، کارخانه ارج به شعبه‌ای برای تامین نیازهای بانک ملی تبدیل شد و همزمان تولیداتی چون سیم دینام، لاستیک اتومبیل، ماشین‌های جوشکاری، توربین آبی برای آسیاب را هم به فهرست محصولاتش اضافه کرد.
اما اولین تجربه ساخت محصولات مورد نیاز در خانه توسط یک برند ایرانی به زمانی بازمی‌گردد که ارج دو دستگاه تلمبه انتقال آب گرم برای گرمایش بانک‌های ملی در انزلی و گرگان ساخت و بعدتر تولیدات گرمایشی خود را به مدارس تهران وارد کرد. همزمان با این تولیدات تازه، کشور که دچار بحران‌های جنگ جهانی دوم شده بود، تقریبا راه‌های تجاری‌اش با دنیا را مسدودشده یافت و همین باعث گسترش فعالیت ارج شد. در سال 1321 با افزایش تقاضا برای محصولات ارج، این کارگاه تولیدی جای خود را به کارخانه‌ای با مساحت 21 هزار مترمربع در خیابان شوش داد. اما عمر 34 ساله خلیل ارجمند کوتاه‌تر از آن بود که شاهد عظمت کارخانه‌اش باشد، او در جریان آزمایش یک ماشین فنی در کارخانه جان خود را از دست داد و مدیریت کارخانه به برادرانش سپرده شد.
ارج در سال 37 توسط سیاوش و اسکندر ارجمند و به همراه 40 مهندس و 600 کارگر فنی اداره می‌شد، درحالی‌که مساحت آن یک هکتار بود و 10 کارگاه تولیدی داشت. این کارخانه در دهه چهل به کیلومتر 5 جاده مخصوص کرج انتقال یافت و در سال 1352 در بورس پذیرفته شد و به صورت شرکت سهامی عام درآمد. در همان دوران بالغ بر 2 هزار و 300 نفر پرسنل داشت و سرمایه آن 550 میلیون ریال در اوایل دهه پنجاه بود.
کارخانه تولیدی یا انباری در جاده مخصوص
ارج که در آستانه انقلاب قریب به 5 هزار نفر در آن مشغول به فعالیت بودند، در سال 57 با ملی شدن کارخانجات، بخش عمده‌ای از سهامش از آن صنایع ملی ایران شد و بعدها در سال 74 سازمان صنایع ملی سهمی را به کارکنان ارج، مردم و بانک ملی ایران واگذار کرد. اما حال‌وروز این برند در دهه 60 به واسطه ممنوعیت‌هایی که برای محصولات خارجی وجود داشت، خوش بود. تولیدات ارج فارغ از رقابت‌های جدی با قدرت در بازار داخلی به فروش می‌رسیدند و شاید همین امر موجب افول تولیدات کارخانه و عدم رشد آن‌ها در سایه بی‌رقیب ماندن در بازار شد.
حالا خبر تکذیب‌شده تعطیلی کارخانه‌ای به گوش می‌رسد، که به نظر می‌رسد مدتی است انبار کارخانه‌های همسایه بوده است. بخشی از زمین‌های ارج در سال‌های گذشته میزبان اتومبیل‌های ایران‌خودرو بودند، تا بتوانند بخشی از منابع مالی مورد نیاز را تامین کنند. بسیاری هم در این میانه نابه‌سامانی احوال این برند 80 ساله را به‌روز نشدن ماشین‌آلات تولیدی و عدم خلاقیت محصولاتش در بازار رقابتی می‌دانند. فرهاد حنیفی، مدیر شرکت سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی، باور دارد هم‌اکنون هفت شرکت داخلی و خارجی متقاضی خرید ارج هستند و می‌گوید: «در دو سال گذشته 20 میلیارد تومان به کارخانه ارج نقدینگی تزریق شده و این سرمایه در گردش از راه گروه توسعه ملی با هدف جلوگیری از توقف تولید صورت گرفته است.» اما به نظر می‌رسد زنگ تعطیلی کارخانه ارج هم، مانند بسیاری از دیگر برندهای تولیدی ایرانی به صدا درآمده است.
