در ادامه این گزارش، میخواهیم به موضوعی بپردازیم که سالهاست در صنعت پرداخت وجود دارد و هرچند وقت یکبار، سوژه برخی رسانهها میشود و بحران درست میکند. قبل از آن، لازم است توضیحی درباره تیتر این گزارش بدهم؛ چرا نهنگ آبی؟ حتما درباره بازی نهنگ آبی و خودکشیهایی که بهخاطر این بازی در دنیا اتفاق افتاده، شنیدهاید. احتمالا میدانید که در این بازی، نوجوانان با آسیب رساندن به خودشان مرحلههای بازی را پشت سر میگذارند. سادهترین مرحله بازی، نوشتن یک جمله روی پوست بدن است و بهمرور مراحل بازی، سختتر و سختتر میشود تا جاییکه ممکن است فرد در بازی، مجبور به خودکشی شود. ولی این، تمام ماجرا نیست؛ ماجرا این است که یک خبرنگار روسی، با ربطدادن چند خودکشی بیربط به همدیگر و ربطدادن همه آنها به بازیای به نام نهنگ آبی، ذهن همه را بههم میریزد. در واقعیت، چنین بازیای وجود نداشته و همهچیز، ساخته و پرداخته ذهن خبرنگار عزیز بوده است. رسانهها شروع کردند به آبوتابدادن به هیچ. نتیجه چه شد؟ امروز هر خودکشیای در هرجا اتفاق میافتد، آدمها میپرسند که آیا این خودکشی، به بازی نهنگ آبی ربط دارد یا نه؟ آنچه که هفته گذشته در فضای پرداخت ایران اتفاق افتاد، دقیقا مصداق «از هیچ، چیزی ساختن» بود.
آن دو وبسایتی را که در ابتدای گزارش بهعنوان شروعکننده ماجرا معرفی کردیم، یادتان مانده؟ احتمالا آنها را فراموش کردهاید. حالا دیگر ماجرا خیلی بزرگ شده است. آن دو رسانه، با آتشی که راه انداختهاند، ذهنها را بههم ریختهاند. دو رسانه، خواسته یا ناخواسته بنزین بر خاکستر آتشی میریزند که میشد در مذاکرات کسبوکاری، آن را خاموش کرد
- ماجرا چیست؟
از سال ۱۳۸۹ که «جیرینگ» شکل گرفت تا امروز، رابطه این شرکت زیرمجموعه همراهاول با بانکها، شرکتهای پرداخت و بانک مرکزی رابطه آب و آتش بوده است. بهطورخلاصه، جیرینگ، نماینده انحصاری همراهاول در خدمات پرداخت است؛ همراهاول هم پول دارد، هم شبکه، هم قدرت، هم ارتباطات و هم هر چیزی که یک کسبوکار، به آن نیاز دارد. بانک مرکزی و همه بانکها و شرکتها طبیعی است که قبول نکنند مجموعهای که خیلی پول، قدرت و ارتباطات دارد، بخواهد وارد بازی آنها شود. نگرانی از انحصار، باعث میشود بانکها تلاش کنند فعالیتهای این مجموعه را محدود کنند. «یواساسدی» در سالهای گذشته محل نبرد بانکها و جیرینگ بوده است. به مرور هم با ایجاد محدودیت برای «یواساسدی» تلاش شد میدان عمل جیرینگ محدود و محدودتر شود. جیرینگ و همراهاول هم در این سالها بیکار نماندند و مدام تلاش کردند با روشهای مختلف، جایی در بازی داشته باشند. در همه این سالها انتقادهای فراوانی نسبت به قراردادهای جیرینگ با شرکتهای پرداخت وجود داشت. در هفتههای گذشته اتفاق جدیدی رخ نداده است. جلسهای برگزار شده است که مدیران شرکتهای پیاسپی در شاپرک نشستهاند و درباره مسائل مختلف صحبت کردند. یکی از موضوعاتی که در این جلسه صحبت شده نوع قراردادهای جیرینگ با شرکتهای پرداخت بوده است. در آن جلسه هم همه متفقالقول گفتند که قراردادهای جیرینگ یکطرفه است. چیزی که سالهای گذشته هم میگفتند. معمولا این جور وقتها صورتجلسه مینویسند؛ نه اینکه نامهنگاری کنند. تا این جای کار، اتفاق جدیدی نیفتاده است.
اتفاق زمانی میافتد که وبسایتی بدونشناسنامه که گویا پشتپرده آن به یک مشاور رسانهای وصل است، خبری منتشر میکند با عنوان «شورش پرداختیها علیه جیرینگ». در این خبر غیرحرفهای و بدون منبع، گفته میشود «شرکتهای پرداختی در توافقی صنفی، تمدید قرارداد و ادامه همکاری با جیرینگ را مشروط به تغییراتی در مدل قراردادی این شرکت کرده و تهدید کردهاند در صورت پافشاری جیرینگ بر مفاد قراردادهای جدید، از ارائه سرویس با کدهای دستوری برای کاربران همراهاول خودداری خواهندکرد.» این متن، ۲۹مهر منتشر شده است. چندروز بعد، یعنی دوم آبان، وبسایتی خبری که زیرمجموعه یکی از نهادهای مرتبط با بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است، همین خبر را با آب و تاب بیشتر و بههمراه تصویری از نامه شاپرک به شرکت جیرینگ منتشر میکند. این خبر هم بدون منبع و با استفاده از عبارتهایی مانند «براساس شنیدهها» تنظیم شده است. در اصول خبرنویسی، خبر نمیتواند بدون منبع و شناسنامه باشد. به این شیوه تنظیم خبر، شایعهنویسی میگویند. سوالی هم که وجود دارد، این است که تصویر چنین نامههایی چطور به بیرون درز میکند. با توجه به ارتباطاتی که هر دو وبسایت مذکور با نهادهای مالی دارند، این شائبه ایجاد میشود که این وبسایتهای خبری از رانت استفاده میکنند. این حرکت غیرحرفهای بیپاسخ نمیماند. رسانههایی که مخاطب بیشتری در سطح عموم مردم دارند در پاسخ به این شایعهپراکنیها خبری منتشر میکنند. همان دوم آبان، وبسایتی به نام «عصر خبر» گزارشی منتشر میکند با عنوان «اقدام گازانبری شاپرک علیه پرداخت موبایلی». در این گزارش گفته میشود: «شاپرک با الزام شرکتهای پرداخت الکترونیکی، به قطع همکاری با اپراتورهای موبایل، درصدد است بهصورت گازانبری انحصار جدیدی بر بستر موبایلبانکینگ ایران ایجاد کند.» و نتیجهگیری میکند که «اقدام تهدیدآمیز شاپرک، نه تنها اینبار توسعه شبکه های زیرساختی تلفن همراه کشور را نشانه رفته است، بلکه سقوط آزاد ارزش شرکتهای پرداخت الکترونیکی را در بورس رقم خواهد زد.» این گزارش، بازتاب گستردهای پیدا میکند و بعد وبسایتهایی مثل «عصر ایران» و وبسایتهای خبری دیگر آن را بازنشر میدهند. روز سوم آبان ماه هم روزنامه «هفت صبح» در صفحه اول خود به این ماجرا میپردازد و در تیتری با عنوان «نبرد شاپرک علیه جیرینگ» مینویسد: «این یک نبرد خاموش و تمامعیار اقتصادی است. میتوان برای این نبرد، نامهای متفاوتی انتخاب کرد، اما درواقع صفکشی بانکها بهعنوان غولهای بزرگ اقتصادی کشورکه بخش بزرگی از ثروت و سرمایه کشور را در اختیار دارند و در لایههای مدیریتی کلان هم صاحب نفوذ هستند، علیه یک اپراتور مخابراتی است که خب این اپراتور از حیث ثروت و قدرت و نفوذ، کم از جبهه متحد بانکها ندارد. داستان بر سر پرداختهای موبایلی است و صدها میلیاردتومان پولی که در این سیستم، ردوبدل میشود.»
- چرا ماجرا تمام نمیشود؟
آن دو وبسایتی را که در ابتدای گزارش بهعنوان شروعکننده ماجرا معرفی کردیم، یادتان مانده؟ احتمالا آنها را فراموش کردهاید. حالا دیگر ماجرا خیلی بزرگ شده است. آن دو رسانه، با آتشی که راه انداختهاند، ذهنها را بههم ریختهاند. دو رسانه، خواسته یا ناخواسته بنزین بر خاکستر آتشی میریزند که میشد در مذاکرات کسبوکاری، آن را خاموش کرد. آن دو وبسایت، حالا دیگر حریف جاروجنجالی که راه انداختهاند، نیستند و کسی هم آنها را یادش نیست. البته آن دو رسانه، تلاش میکنند بگویند که رسانههای دیگر، حرف آنها را درست نفهمیدهاند. یکی از وبسایتها، سوم آبان تیتر میزند: «اعتراض مدیران پرداخت به وارونهنمایی یک توافق صنفی». منتها معلوم نیست که مدیران پرداخت، دقیقا به کدام وارونهنمایی اعتراض کردهاند. این یک بازی است که همین وبسایت راه انداخته و حالا گفتوگوهایی با مدیران شرکتهای پرداخت منتشر کرده است که با خواندن آنها متوجه نمیشوید دقیقا به چه چیزی اعتراض میکنند. در این خبر نوشته شده است: «مدیران شرکتهای پرداخت در واکنش به خبری مبنی بر الزام شاپرک بر قطع همکاری شرکتهای پیاسپی با شرکت جیرینگ واکنش نشان داده و این موضوع را تکذیب کردند.» دقیقا کدام موضوع را تکذیب کردند؟ در همین گزارش نوشته شده است: «در این وارونهنمایی رسانهای شرکت شاپرک متهم به الزام شرکتهای پرداخت الکترونیکی به قطع همکاری با اپراتورهای همراه و ایجاد انحصار بر خدمات شبکه پرداخت موبایلی اپراتور همراه اول با دخالت مستقیم در قراردادهای تجاری شرکتهای پرداخت الکترونیکی و جیرینگ شده است؛ مطلبی که بهکل مغایر با واقعیت است.» در اقدامی هماهنگ وبسایت خبری بدون شناسنامه که برای اولینبار همین وبسایت این خبر را منتشر کرده بود، تیتر میزند «وارونهنمایی یک توافق!» در تمام این مدت وبسایت شاپرک سکوت اختیار کرده است. در بازار اما چه اتفاقی افتاده است؟
- نگرانی استارتاپها از اینکه قرار است چه شود
بسیاری از استارتاپها نگران شدهاند که ماجرا چیست؟ چه انحصاری قرار است ایجاد شود؟ چه محدودیتهای جدیدی در راه است؟ استارتاپهایی که باید تمرکزشان را برانجام کار بگذارند، گرفتار بازی نهنگ آبی شدهاند. چیزی به نام بازی نهنگ آبی وجود ندارد. هر چیزی هست، ساخته و پرداخته ذهن چند نفر است. این ماجرا فعلا ابعاد بزرگتری پیدا نکرده است. منتها سکوت روابط عمومی شاپرک، انتشار نامههای محرمانه و غیرمحرمانه شاپرک در وبسایتها و گزارشهای پرهیجان وبسایت خبری نزدیک به بانک مرکزی ذهنها را به هم میریزد. کسانی که خودشان بازی را شروع کردهاند وقتی ابعاد وحشتناک این بازی و تاثیر مخرب آن بر کسبوکارها را میبینند تیرهایی در تاریکی میاندازند و بقیه را متهم میکنند که حرف آنها را درست نفهمیدند. در حالی که سوال این است که از ابتدا چه نیازی به زدن این حرفها بوده است؟ آیا هدف جذب مخاطب بوده است؟ مگر فعالان فضای استارتاپی قبول میکنند که اتفاقی نیفتاده است؟ هر روز صدها و هزاران جلسه کسبوکاری بین شرکتهای خصوصی و دولتی برگزار میشود. دعواهای بسیاری وجود دارد. انحصارهای عجیبی هست. آیا قرار است هر بار صحبتهای جلسهها به بیرون درز کند و نامهنگاری شود و در رسانهها لشکرکشی؟ اگر یک فعال کسبوکاری هستید لازم است بدانید که هیچ خبر جدیدی اتفاق نیفتاده است. صرفا چَک و چانهزدنهایی در جریان است که سالهاست وجود دارد.